2023 yılında kültür-sanat alanında neler oldu?
2023 yılını uğurlarken kültür-sanat alanında öne çıkan gelişmeleri derledik.
Yılın son tartışması: Demirkubuz-Ceylan
2023’ün son günlerinden başlayalım: Zeki Demirkubuz-Nuri Bilge Ceylan tartışması. Aslında yıllar öncesinin, daha çok kültür-sanat gazetecilerinin bildiği, çok da gündeme gelmemiş bir konu.
Demirkubuz’un Ceylan’ın “Üç Maymun” filminin senaryosunun kendine ait olduğunu iddia etmesi. 17 yıl boyunca iki taraf da bu konu hakkında konuşmazken küskünlük konusu Nuri Bilge Ceylan'ın Cannes Film Festivali’nde Altın Palmiye kazandığı "Kış Uykusu" filminin kitabında yayımlanan günlükleriyle gündeme geldi.
Yeni gösterime giren son filmi “Hayat” ile ilgili konuşan Demirkubuz, yönetmen Nuri Bilge Ceylan ile ilgili açıklamalarda da bulundu. Demirkubuz, Ceylan ile olan küskünlüklerinin "Üç Maymun" filmi ve çalıntı senaryo iddiaları ile ilgisi olmadığını söyleyerek 2006'da “Kader” filminin, Ceylan'ın “İklimler” filmini geçerek "En İyi Film" ödülünü aldığı Antalya Film Festivali'ni işaret etti.
Nuri Bilge Ceylan ise Demirkubuz'un açıklamalarına sosyal medya hesabından yanıt vererek şöyle dedi:
"Ne söylerse söylesin cevap vermeyeyim diyordum, ama bu üslup karşısında ne yazık ki bu artık mümkün değil. Kendine şimdiden bir Youtube kanalı açarsa iyi eder. Yakında..."
Merve Dizdar’a Cannes Film Festivali’nden ödül
Mayıs ayının sonlarına doğru yüzümüzü güldüren en önemli gelişmelerden biri oyuncu Merve Dizdar'ın, 76. Cannes Film Festivali'nde Nuri Bilge Ceylan'ın yönetmenliğini yaptığı "Kuru Otlar Üstüne" filmindeki rolüyle En İyi Kadın Oyuncu Ödülünü alması oldu.
Dizdar, ödül konuşmasında, “Bu ödülü Nuray ve onun gibi kadınların mücadelesine güç verebilmek için ve kendisine layık görülenlere boyun eğmeyip eyleme geçen, bu uğurda her şeyi göze alan ve ne olursa olsun umut etmekten vazgeçmeyen tüm kız kardeşlerime ve Türkiye’de hak ettiği güzel günleri yaşamayı bekleyen tüm mücadeleci ruhlara armağan ediyorum” dedi.
Bu açıklamanın hemen ardından Radyo ve Televizyon Üst Kurulu Başkan Yardımcısı İbrahim Uslu, Dizdar'ın ödülü alırken yaptığı konuşması nedeniyle hedef gösterdi ve "Önce kendi ülkene saygı duymayı öğreneceksin Merve Dizdar” dedi.
RTÜK Başkanı'nın bu sözlerinin ardından başta kadınlar, kadın örgütleri olmak üzere pek çok kurumdan ve İnsan Hakları Derneği'nden Dizdar'a destek mesajları yağdı.
6 Şubat depremleri birçok kültür varlığına zarar verdi
On binlerce kişinin hayatını kaybettiği Maraş merkezli 6 Şubat depremlerinde Hatay’daki tarihi yapılar başta olmak üzere pek çok kültür varlığı da yıkıldı, zarar gördü.
Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy, tescilli yapıların enkazındaki değerli kültür varlıklarının kurtarılması için Afet Bölgesi Kazı Başkanlığı oluşturacaklarını bildirdi ve 502 kişilik bir ekip oluşturduklarını açıkladı.
Zarar gören yapılar arasında; kiliseden camiye çevrilen Habib Neccar Camii, Hatay Ulu Camii, Antakya Rum Ortodoks Kilisesi, Sarimiye Camii, Antakya Sinagogu, Hatay'daki tarihi Valilik Binası, Hatay Meclis Binası, Antep Kurtuluş Camii, İskenderun Latin Katolik Kilisesi, Antep Kalesi, Adıyaman Ulu Camii de vardı.
Kanun Hükmü belgeseline sansür
Yılın en önemli kültür-sanat olaylarından Antalya Altın Portakal Film Festivali, yıllar sonra tekrar sansürle gündeme geldi. Nejla Demirci'nin ihraç edilen iki kamu çalışanının mücadelesini anlatan "Kanun Hükmü" belgeseli, filmde yer alan kişilerden birinin yargı sürecinin devam ettiği iddiasıyla 60. Antalya Altın Portakal Film Festivali'nin Ulusal Belgesel Yarışma Seçkisinden kaldırıldı.
Bu haberden sonra günlerce süren bir tartışma başladı. Karar ve beraberinde gelen açıklamalar, görev bırakmalar ve tepkiler nedeniyle olay yılın en çok konuşulan kültür-sanat olayı oldu diyebiliriz. Öyle ki eylül ayında akşamdan sabaha değişen bir Altın Portakal gündemi vardı.
Sinemacıların tepki gösterdiği kararla ilgili olarak yönetmen uygulamayı "hukuksuzluk" olarak niteledi. 20 jüri üyesi görevi bıraktı, daha sonra kararı "sansür" olarak niteleyen yönetmen ve yapımcılar da ortak bir açıklamayla belgesel, yarışmadaki yerini alana dek festivalde yer almayacaklarını duyurdular.
Antalya Belediye Başkanı Muhittin Böcek, festivalin profesyonel yöneticilerinin yanlış kararları nedeniyle krize girdiğini açıkladı, yönetimi görevden aldı ve festivali iptal etti. Böcek, İstanbul'da sinema meslek birlikleri temsilcileriyle bir toplantıda bir araya gelse defestival 2023 yılında yapılamadı.
İKSV’de İstanbul Bienali krizi
Ağustos 2023'te 18. İstanbul Bienali'nin küratörlüğü, daha önce oybirliğiyle göreve getirilen Defne Ayas yerine İngiltereli yazar ve sanat tarihçisi Iwona Blazwick’e verildi. İstanbul Kültür Sanat Vakfı'nın bu müdahalesinin ardından danışma kurulunun diğer üyelerinden bağımsız küratör Agustín Pérez Rubio, küratör/sanat tarihçisi Selen Ansen ve Türkiyeli Ermeni sanatçı Sarkis istifa ettiklerini açıkladı.
Blazwick’in küratörlüğü tartışılırken Esra Sarıgedik Öktem’in de Venedik Bienali Türkiye Pavyonu küratörlüğünden istifa etmesi tartışmayı yaygınlaştırdı ve Blazwick'in İKSV Danışma Kurulu'nda da yer alması, süreçte bir çıkar çatışmasının rol oynadığına ilişkin soru işaretleri yarattı.
Geçmiş İstanbul Bienallerinin katılımcıları İKSV'ye açık mektup yayınlayarak, "İKSV’yi liyakat, adalet ve dürüstlük ilkeleri doğrultusunda hesap verilebilirliğe ve tutarlılığa davet ediyoruz" dedi.
Güncel sanat camiasında bu konu çokça konuşulsa da olayın öznelerinden İKSV, Ayas'ın neden görevden alındığı konusunda net bir açıklama yapmadı. Son olarak ise İKSV Güncel Sanat Projeleri’nin direktörlüğünü de üstlenen Bige Örer, İKSV’deki görevlerinden ayrılma kararı aldı.
Feshane'deki 'Ortadan Başlamak' sergisi hedef gösterildi
İstanbul Büyükşehir Belediyesi'nin 22 Haziran'da Eyüpsultan'daki Artİstanbul Feshane'de açtığı "Ortadan Başlamak" sergisi, "LGBT ve satanizm propagandası" yapıldığı iddiasıyla bir grup tarafından hedef gösterildi.
Gönül Nuhoğlu'nun "No man's land" (Sahipsiz Toprak) eserindeki keçiler, aynı grup tarafından "satanist" semboller olarak değerlendirildi. Eser, 4 Temmuz'da tahrip edildi ve keçilerden birinin boynuzu kırıldı.
İBB Genel Sekreteri Yardımcısı Mahir Polat, sergi ile ilgili protestoları, "Çok küçük grupların küçük deneyimleri" olarak tanımlasa da sergi ile ilgili bu girişimler ve beraberindeki açıklamalar gündemi günlerce meşgul etti.
Kitaplara sansür, yasaklama
2023'ün başından itibaren "Vişnenin Cinsiyeti", "Başkomser Nevzat", "Rüyası Bölünenler" gibi kitaplar hak ihlallerine maruz kaldı. Yayıncılar Birliği, PEN ve Yazarlar Sendikası, yayımlama özgürlüğü ile çelişen ihlalleri kaygıyla takip ettiklerini duyurdu.
Filistin-İsrail Savaşı kültür sanatı nasıl etkiledi?
Filistin-İsrail Savaşı devam ederken Filistin'e destek veren pek çok sanatçıya Batı dünyasından ambargo ve yasak uygulandı. Birkaç örnek sayalım:
- Gazze paylaşımı nedeniyle işine son verilen başrol oyuncusu Melissa Barrera’nın ardından "Çığlık-7" filminin yönetmeni Christopher Landon da yapımdan ayrıldığını açıkladı. Gazze'deki savaşı “toplama kamplarına” benzeten Barrera'nın sözlerinin ardından işine son verilmişti.
- Filistinli yazar Adania Shibli'nin "Küçük Bir Ayrıntı" kitabı 2023 LiBeraturpreis ödülüne layık görüldü; ancak ödülü veren kurum Litprom e. V., töreni “Hamas tarafından başlatılan savaş” nedeniyle iptal etti.
- Çinli çağdaş sanatçı Ai Weiwei'nin "Yahudi halkına yapılan zulümle ilgili suçluluk duygusu bazen Arap dünyasını etkisizleştirmek için kullanıldı" yorumu Londra'da açacağı sergiye uygulanan sansüre gerekçe gösterildi.
- Almanya’daki Heinrich Böll Vakfı, gazeteci, yazar ve LGBTİ+ aktivisti Masha Gessen’e verilmesi planlanan “Hannah Arendt Siyasi Düşünce Ödülü”nden çekildi. Vakıf ödülden çekilme gerekçesini Gessen'in bir yazısına bağladı. Yahudi bir ailenin çocuğu olarak doğan Gessen, makalede Gazze’yi “Nazi Almanyası tarafından işgal edilen bir Doğu Avrupa ülkesindeki Yahudi gettosu”na benzetti.
- Fransalı yayınevi Fayard, İsrailli tarihçi Prof. Ilan Pappe'nin 1948'de İsrail'in kuruluşu ile Filistinlilere yapılan katliamları konu aldığı "Filistin'de Etnik Temizlik" kitabını satıştan çekti.
Kızılcık Şerbeti
Popüler kültür dünyasında bu yıl en çok konuşulan konulardan biri "Kızılcık Şerbeti" dizisi oldu. Konusunun yanı sıra dizi, verilen cezalarla da gündemde oldu.
RTÜK, Show TV ekranlarında yayınlanan "Kızılcık Şerbeti" dizisine kadına şiddet sahnesi gerekçesiyle 5 hafta durdurma ve 1.5 milyon TL'lik para cezası verdi.
Kanal, dizinin saatinde "İslamofobi belgeseli" yayımladı.
Dizide zorla evlendirilen Nursema karakteri, evlendiği erkek tarafından şiddete maruz kalmış ve camdan aşağı atılmıştı. Nursema, yaşadıklarına sessiz kalmamış ve evlendirildiği erkeğin ailesi ve kendi ailesiyle yüzleşerek tepki göstermişti. Bu bölümün ardından sosyal medyada birçok kişi Nursema gibi şiddete maruz kalan ve buna karşı sessiz kalmayan kadınların yanında olduklarını yazdı.
Göbeklitepe ve Karahantepe'de yeni heykeller bulundu
12 bin yıllık geçmişiyle "tarihin sıfır noktası" olarak nitelendirilen Göbeklitepe'de ilk boyalı heykel, Karahantepe'de ise en gerçekçi insan heykellerinden biri 30 Eylül’de bulundu.
Tarih öncesi sanatın en etkileyici örneklerinden biri olmaya aday gösterilen 2,3 metre yüksekliğindeki insan heykeli, bir sekinin içerisinde zemine sabitlenmiş şekilde görüldü. Heykelin, iki eliyle de erekte haldeki penisini tuttuğu görüldü. İnsan heykeli, devlet kurumlarının ve iktidara yakın medyanın haberi verme şekliyle sansür tartışmalarını da beraberinde getirdi.
Hayatını kaybedenler
MFÖ grubunun üyelerinden müzisyen ve oyuncu Özkan Uğur, pek çok film ve dizide de rol almıştı.
Uzun yıllar Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası'nda solist ve başkemancı olarak görev yapan Devlet Sanatçısı, keman virtüözü Suna Kan.
İrlandalı müzisyen Sinéad O’Connor, 1990 yılında çıkardığı "Nothing Compares 2 U" adlı single ile dünya çapında üne kavuşmuştu.
Kürt müzisyen Beytocan, 12 Eylül askeri darbesinde tutuklandı ve 6 buçuk yıl cezaevinde kaldı. 1991 yılında İsveç’e göç etti. Beytocan İsveç’te kanser tedavisi görüyordu.
“Yesmar Yesmar” şarkısı nasıl “Nazdar Nazdar” oldu?
İtalyan felsefeci ve siyaset teorisyeni Antonio Negri, Fransa'nın başkenti Paris'te 90 yaşında yaşamını yitirdi. Michael Hardt ile kaleme aldığı "İmparatorluk"u hapishane yıllarında yazdı.
Êzidî Kürtlerinden olan Feyzoyê Rizo'nun ailesi 1915 Ermeni Soykırımının ardından Iğdır'dan Ermenistan’a göç etmişti.
Kürt müziği 2023: "Nazdar Nazdar", Koma Amed, Şivan Perwer, Kürt kadın sanatçılar
Şair, yazar, gazeteci ve Devrimci Sosyalist İşçi Partisi üyesi Roni Margulies'in, Türkçeye çevirdiği şairler arasında Ted Hughes, Philip Larkin ve Yehuda Amihay da bulunuyor.
Fotoğraf sanatçısı Manuel Çıtak,1985'ten beri fotoğraf sanatının değişik alanlarında kent yaşamı, portre ve çevre gibi konularda işler üretti.
Oyuncu Matthew Perry, Friends dizisinde 'Chandler Bing' rolüyle hafızalara kazındı.
Türkiye’nin yakın dönem sanat tarihine ve üretimlerine büyük katkısı olan ve dünyanın pek çok ülkesinde eserleri ödüllendirilen ressam ve heykeltıraş Orhan Taylan, Türkiye işçi sınıfının ve 1 Mayıs kutlamalarının sembolü haline gelen 1 Mayıs afişinin de yaratıcısıydı. (Fotoğraf: Tuğçe Yılmaz)
Sinema ve tiyatro sanatçısı Can Gürzap, ilk tiyatro eğitimini, kendisi gibi sanatçı olan babası Reşit Gürzap'tan aldı. Devlet Tiyatrolarında 40'a yakın oyunda yönetmen ve oyuncu olarak görev aldı.
Yönetmen, senarist, yapımcı, kurgucu Yılmaz Atadeniz, Yılmaz Güney'in kitlelerce tanınmasını sağlayan "Çirkin Kral", fantastik yapımlar "Kilink", "Zorro", "Rugo", "Kızılmaske" gibi uyarlamaları beyazperdeye taşımıştı.
(AÖ)