Son bir kaç haftadır tarımda kullanılan pestisitler üzerine yazı yazıyorum. Okurlardan sorular ve öneriler içeren çeşitli mesajlar alıyorum.
Öncelikle söylemeliyim ki pestisitler konusuna bir takıntım yok. Pestisitler konusunu ısrarla yazmamın en önemli nedeni gıda güvenliği, ekoloji ve halk sağlığı ile ilgili pek çok meseleyi anlatmak için iyi bir örnek oluşturması.
Yazdığım yazılarda gıda güvenliği konusunun kapsamı, gıda güvenliğini sağlamaktan sorumlu kamu kurumlarının faaliyetleri, medyanın rolü, toksik kimyasallarla ilgili akademik çalışmalar, çocuk sağlığı, ekolojik kriz, biyoçeşitlilik kaybı, yurttaşların bilgiye erişim hakkı vb. gibi konuları pestisitiler üzerinden ya da pestisitleri odağa koyarak ele almaya çalışıyorum.
Gıdalardaki pestisit kalıntıları konusunda yaşanan güncel sorunlardan kamuoyunu haberdar etmek de ayrıca önem taşıyan bir konu benim için.
Bu hafta ardarda yazacağım birkaç yazının konusu da ülkemizden Rusya’ya ve Suudi Arabistan’a ihraç edilen, ancak tarımda kullanılması yasaklanmış pestisit kalıntıları çıktığı için ülkemize (büyük bir ihtimalle) geri gönderilen gıda ürünleri ile ilgili.
Tarım ve Orman Bakanlığı’nın Rusya ve Suudi Arabistan ile yaşanan sorunlara değinen resmi yazıları konuyu çeşitli açılardan ele alma fırsatı veriyor. Ve yaşanan sorunların halk sağlığını ama özellikle de anne ve çocuk sağlığını çok yakından ilgilendirdiğini belirtmeliyim.
Bu yazı dizisinin başlığı “Kamuoyundan Gizlenen Halk Sağlığı Sorunları” adını taşıyor. Bu başlığı seçmeyi uygun buldum çünkü ihracatta yaşanan sorunlar olmasa halk sağlığı için önem taşıyan güncel sorunlardan herhangi bir şekilde haberimiz olmayacaktı. Gizlenen sözcüğü iddialı gelebilir ama öyle olmadığı önümüzdeki birkaç gün içinde yazacağım yazılar okunduğunda anlaşılacaktır. Ve bu konuda söyleyeceklerimi sona saklıyorum.
Önce Rusya Federasyonu ile yaşanan Carbendazim sorununa değineceğim.
Tarım ve Orman Bakanlığı Valilikleri Uyardı
Tarım ve Orman Bakanlığı 25 Temmuz 2019 tarihinde 81 il valiliğine (ve valilikler kanalıyla da ilgili kamu kurumlarına) bir yazı gönderdi.
Yazının konusu “Görüs-RF/İhracatta Yasaklı İlaç” olarak geçiyor. Burada hemen bir ek yapmak zorundayım. Bakanlığın gönderdiği yazı gıdalardaki pestisit kalıntıları ile ilgili. Yazının konusunda geçen ilaç sözcüğü yanılgıya yol açmasın, aslında ilaç değil pestisit veya tarım zehri demek gerekir.
Yazıdan bir bölümü aşağıya aktarıyorum.
* Büyütmek için görselin üstüne tıklayın
Yazı Rusya Federasyonu’na Türkiye’den gönderilen meyve ve sebze ürünlerinde Carbendazim isimli ülkemizde kullanılması ve ithalatı yasaklanmış bir pestisitin tespit edildiğini belirtiyor.
Carbendazim tarımda uzun yıllar boyunca meyve, sebze ve hububat ürünlerinin yetiştirilmesinde kullanıldı. Ancak bu pestisitin insan ve doğada yaşayan diğer canlılar için ağır sağlık zararlarına yol açtığına dair çok sayıda akademik çalışma var. Ve yıllar boyu süren tartışmalar neticesinde de Avrupa Birliği ülkelerinde tarımda Carbendazim kullanımı 2014 yılında yasaklandı. Tarım ve Orman Bakanlığı ise bu pestisitin kullanılmasını ancak dört yıl sonra, 01 Ocak 2018 tarihinde yasaklayabildi.
Ancak Rusya Federasyonu’ndan ülkemize gönderilen uyarı yazılarına göre bu yasaklama kararının işe yaramadığı görülüyor. İhraç edilen gıda ürünlerinde Carbendazim kalıntıları çıkıyor çünkü.
Carbendazim Neden Yasaklandı?
Tarımsal üretimde Carbendazim kullanılmasının neden yasaklandığını maddeler halinde belirtmek gerekiyor.
Gerek Avrupa Birliği ülkeleri ve gerekse Tarım ve Orman Bakanlığı Carbendazim kullanılmasını yasaklarken aşağıda belirttiğim gerekçeleri dikkate almışlardır.
1) Carbendazim kullanılmasının yol açacağı sağlık zararlarının neler olacağını tespit etmeye yönelik çeşitli çalışmalarda önerilen kullanım miktarı aşıldığında üreme sağlığının olumsuz etkilendiği, kadınlarda kısırlığa, erkeklerde testis hücrelerinde sorunlara yol açtığı ve kadınlarda ve erkeklerde cinsiyet hücreleri üzerinde toksik etki riski oluşturduğu belirtilmiştir. Bunlara ek olarak, hormonal sistem üzerinde bozucu etkiler, genlere toksik etki, karaciğerde tümör oluşumu, değişik sinir hücrelerine toksik etki ve anne karnındaki yavru üzerinde toksik etkiler gibi çeşitli sorunlara yol açabileceği bildirilmiştir.
2) Carbendazimin su kaynaklarına olan güvenli mesafesinin olmadığı ve artropotlara (eklem bacaklılar) karşı toksik etkileri ile ilgili raporlar bulunduğu Belirtilmiştir.
3) Piyasada satılan Carbendazim içeren tarım zehirleri içinde “AE F037197” kodlu ve kimyasal ismi “1,2-Phenylendiamine “ olan toksikolojik olarak önem arzeden bir safsızlık maddesi bulunmaktadır. Yani Carbendazim içeren ticari ürünlerin içinde toksik etkili bir başka molekül olan “AE F037197”de bulunmaktadır. Bu durumda toksikolojik testlerde Carbendazim ve “AE F037197” safsızlık maddesinin birlikte ele alınması gerektiği ancak bu toksik maddelerin insanlar ve doğal çevre üzerindeki toksik etkileri hakkındaki güncel bilgilerin yetersiz olduğu belirtilmiştir. Ayrıca bu maddelerin akıbeti, davranışı ve kuşlar için uzun dönemde ne gibi riskler oluşturduğuna dair bilgilerin de bulunmadığı belirtilmiştir.
4) Gıdalarda Carbendazim kalıntısını belirleme ile ilgili analizlerin çeşitli zorluklar içermesi bir başka yasaklama gerekçesidir. Örneğin bir başka yasaklı pestisit olan Benomyl (2010 yılında kullanılması yasaklandı) ile Carbendazim’in ayırt edilmesi rutin analitik çalışmalarda olanaksızdır.
Yukarıda dört maddede belirttiğim Carbendazim kullanımının yol açtığı sağlık, biyoçeşitlilik ve çevre sorunlarına dair tespitler Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından Ekonomi Bakanlığı’na gönderilen 13 Ağustos 2017 tarihli ve “19793230-320.99-1981” sayılı bir resmi yazıda yer alan ifadelerdir. Bakanlığın yazısında yer alan ifadeleri birebir aktarmaya çalıştım ama bunu yaparken ifadeleri daha anlaşılır kılmak için küçük eklemeler yaptım.
Yanıt Bekleyen Sorular
Rusya’dan gelen bilgileri dikkate alarak Tarım ve Orman Bakanlığı’nın bütün il valiliklerine gönderdiği resmi yazıya göre ülkemizden Rusya’ya ihraç edilen gıda ürünlerinde Carbendazim kalıntısı çıkmaktadır.
Buna göre Tarım ve Orman Bakanlığı’nın yanıt vermesi gereken basit sorular şudur:
a) Tarımsal üretimde Carbendazim kullanılması 2018 yılı Ocak ayı başında yasaklanmıştı buna göre piyasada satılmakta olan Carbendazim içerikli tarım zehirleri toplatılmış mıdır?
b) Ülkemizde üretilen gıda ürünlerinde Carbendazim kalıntısını belirlemeye yönelik bir çalışma yapılmakta mıdır? Eğer yapılmakta ise elde edilen sonuçlar nedir ve ne gibi önlemler alınmıştır.
c) Rusya’ya ihraç edilen ancak Carbendazim kalıntısı içerdiği için Rusya’dan ülkemize geri gönderilen gıda ürünlerinin çeşiti ve miktarı ne kadardır? İade edilen gıda ürünlerine ne olmaktadır?
Mesele burada bitmiyor. Tarım ve Orman Bakanlığı’nın valiliklere gönderdiği yazıda “Thiophanate-methyl ile carbendazim etken maddelerinin birbirinin metaboliti olduğu; yasaklı olan carbendazim etkeninin kullanılmamış olmasına karşın thiophanate methyl'in dönüştüğü yönünde…” diye bir ifade var. Bu ifadenin ne anlama geldiğini yarınki yazıda ele alacağım.
NOT: Yazıda geçen tıbbi terimlerin açıklamasını yapan Yard. Doç. Dr. Hafize Öztürk Türkmen’e, Prof. Dr. Nursel Şahin’e ve Yard. Doç. Dr. Suzan Yazıcı’ya teşekkür ediyorum.
(BŞ/EKN)
