Yolda yürüyorsunuz. Karşıdan beyaz bastonuyla bir görme engellinin geldiğini gördünüz. Önündeki çöp kutusunu fark etmeyeceğini düşünerek bir anlık heyecanla seslendiniz: “Hoop oraya değil sağa git, çarpacaksın”
Yetmedi heyecanınıza yenik düşüp koştunuz, kolundan tuttunuz müdahale ettiniz. Bir de üstüne akıl verdiniz: “Kardeşim senin ne işin var tek başına sokakta. Düşüp yaralanacaksın”
Tebrik ederim. Patates oldunuz. Hatta bir ödül bile kazandınız. Gostil Sağlamcılık Ödülü. Neden mi? Çünkü gereksiz heyecan yaptınız bir de üstüne izinsiz müdahalede bulundunuz.
Engellilerin hayatın her alanında karşılaştığı bu tür sağlamcılıklar için artık bir de ödülü var. Gostil Sağlamcılık Ödülü.
Körüz.biz (Engelli Kültürünü ve Toplumsal Bilinci Geliştirme Derneği) tarafından bu yıl ilki düzenlenen Gostil Sağlamcılık Ödülleri, Aralık ayında sahiplerini bulacak.
Sağlamcılığı anlamakta zorlananlara "Körcül Yaşam Rehberi"
Engellilere yönelik ayrımcı, saldırgan, sağlamcı, ötekileştirici eylem ve söylemlere karşı ortak bir tepki ve bilinç oluşturmak amacıyla başlatılan projede üç başlık altında ödüller dağıtılacak.
- Yılın Gostil Ödülü: Yılın Gostil Ödülü'ne, döneme damgasını vuran sağlamcılık örneği, eylem ve söylemlerde bulunanlar aday gösteriliyor.
- Yaygın Gostil Ödülü: Yaygın Gostil Ödülü, sıkça karşılaşılan, tek bir kişinin veya kurumun değil geniş kesimlerin yaygın olarak sergilediği sağlamcılık örneği, eylem ve söylemlere verilecek. Kategoride söz gelimi "Sokakta gördüğü engelli kişiye bakıp 'Vah vah, yazık' diyen kişiler", "engellilere vermekle yükümlü oldukları hizmetleri reklam aracına çeviren kurumlar" vb. topluca aday gösteriliyor.
- Jüri Özel Ödülü: Jüri Özel Ödülü, etki alanı geniş olmasa bile sergilediği sağlamcılıkla Gostil ödülü almayı hak ettiği düşünülen adaya verilecek.
Gostil Sağlamcılık Ödülü'nü Körüz.biz’den Meral Sözen bianet’e anlattı.
10-16 MAYIS DÜNYA ENGELLİLER HAFTASI
Sağlamcılık nedir, ne değildir?
Gostil Sağlamcılık Ödülleri nedir ve nasıl bir ihtiyaçtan ortaya çıktı?
Gostil Sağlamcılık Ödülleri, 2024 yılı itibarıyla Körüz Biz (Engelli Kültürünü ve Toplumsal Bilinci Geliştirme Derneği) tarafından düzenlenen, engelliliğe dayalı ayrımcı söylem ve eylemleri kınamak için verilen ödüllerdir. Bu kapsamda; ayrımcı söylem ve eylemlerde bulunan kişi veya kurumlar belirleyeceğiz ve sürecin sonunda hak eden adaylara uygun kategoride "Yılın Gostil Sağlamcılık Ödülü" sunacağız.
Aslında bu, sürekli karşımızda duran bir ihtiyaçtı. Neden bu kadar geç kaldığını biz de bilmiyoruz. Aslında ilk kez ‘sağlamcılık ödülleri’ adı altında bir organizasyonun yapılması bizim için çok mutluluk verici.
‘Sağlamcılık’ kavram çok tanınmıyor. Rahat bir şekilde bu kavramı duyuruyor olmak, kavram çevresinde bir şeyler yapmak bizi çok fazla mutlu ediyor. Sağlamcılığın tanımıyla ilgili bu ihtiyacın doğması. Sağlamcılığı biz çok genel haliyle engelliliğe dayalı ayrımcılık olarak tanımlıyoruz.
Eğer engelliliğe dayalı ayrımcılığın örneklerini aramak istersek çok zorlanmayacağımızı düşünüyorum. Aslında çok da kanıksadığımız bir hal alan durumların hiç de kanıksanacak durumlar olmadığını göstermeye amaçlıyoruz.
Erişilemeyen şehrin unutulan asansörü ve insanları
Sağlamcılık gibi anlamsız, gerekçesiz
Peki neden ‘Gostil’? Gostil’in bir anlamı var mı?
‘Gostil’ Karadeniz lehçelerinde patates anlamına geliyor. Biz açıkçası çok manidar bir isim koymayı uzun uzun düşünmedik. Körüz.biz’in kurucusu Murat Kefeli, Karadenizli olmasından kaynaklı ‘Gostil’ sözcüğünü biliyordu. “Böyle bir kelime var, bu olsun” dedi. Aslında hiçbir gerekçesi ve anlamı yok. Aynı sağlamcılık gibi hiçbir temeli, anlamı, gerekçesi, açıklaması olmayan bir söz.
Gostil Sağlamcılık Ödülleri’ne adaylık süreci nasıl işliyor? Adaylar nasıl belirleniyor?
Aday gösterme süreci herkese açık. Herkes kendi ismiyle veya anonim şekilde karşılaştığı bir sağlamcılık örneğini Yılın Gostil Sağlamcılık ödüllerini aday olarak ekleyebilir. Sağlamcılık tanımını karşıladığı sürece tamamını aday olarak ekliyoruz.
Görme engelli öğrenciye LGS'de yanlış kitapçık: MEB 'mahkemeye gidin' dedi
Herhangi bir eleme yapmıyoruz. Adayları düzenli olarak sosyal medya hesabımızdan duyuruyoruz. Bize gönderilen adayların çok büyük bir kısmı engeliler tarafından gönderiliyor. Bunu da oldukça önemsiyoruz. Öznelerin doğrudan karşılaştığı ve gündeme gelmesini istediği sağlamcılık örneklerini doğrudan kendileri bize iletmiş oluyorlar. Şu ana kadar kırkın üstünde adayımız var.
Sağlamcılığın yaygınlığı
Bugüne kadarki adaylar arasında ABD’nin yeni başkanı Donald Trump’tan en küçük yerel birime kadar Türkiye’de bir okuldaki öğrencinin velisine varana kadar geniş bir aday listeniz var. Bu durum sizce neyin göstergesi?
Bugüne kadar gelen adayların bu kadar çeşitli olması sağlamcılığın yaygınlığını kanıtlıyor. O kadar çok sağlamcılıkla yan yana yaşıyoruz ki her an her yerde karşılaşacağımız durumlar var. Aynı zamanda aday çeşitliliği, gönderen kişilerin de çeşitliliğinden kaynaklanıyor.
Bununla birlikte şuna da hizmet ediyor; örneğin Donald Trump'ın sözlerini duyunca, “Bu sağlamcılık değil mi?” diye düşündüğümüzü ve onu aday olarak ekleme ihtiyacı doğduğunu gösteriyor. Bunu okumuş, geçmiş, fark etmemiş birisi için de örnek de temsil ediyor.
Yine de bu ilk yılımız. Gostil Sağlamcılık Ödülleri’nin yaygınlaşmasıyla biz ileride bu sayının çok fazla artacağını düşünüyoruz.
İstanbul'da otizmli gence şiddet: “Cezasızlık, şiddeti sistematikleştiriyor”
Ödüller sahiplerini nasıl bulacak?
Sonuç aşaması için bir jüri seçici kurul oluşturduk. Bu kurul her sene değişecek. İlk senemizin seçici kurulunda farklı engel gruplarından ve farklı sivil toplum örgütlerinden temsilciler yer alıyor.
Bu ekibin içinde Engelsiz Erişim Derneği, Eğitimde Görme Engeller Derneği, Engelli Kadın Derneği, İnsanca Yaşam İçin Sosyal Kooperatif var. Ekibimiz de otistik jüri üyesi var. Bu jürinin ön elemesi ardından bir uzlaşıyla üç dalda ödül sahipleri belirlenecek ve Aralık ayı içinde de kamuoyuyla paylaşılacak.
Ödüller önleyici baskı mekanizması oluşturuyor
Ödüle adaylıklar aynı zamanda bir kamuoyu baskısı da oluşturuyor. Ödüllerin baskısını nasıl değerlendiriyorsunuz?
Gostil Sağlamcılık Ödülleri’nin önemli işlevlerinden biri de bir süre sonra önleyici bir baskı mekanizması oluşturması. Gostillenmemek için yani patates olmamak için dikkat ediyorsunuz.
Birçok adayımızdan sonra somut adımlar atıldı. Bunlar bize dayanışmayla daha çok gündeme getirilip olumlu sonuç alabileceğimizi gösteriyor. Biz bunun daha da artması beklentisindeyiz. Daha önleyici bir işlev üstlenebileceğini düşünüyoruz.
Bostancı'da 'çevre dostu', engelli düşmanı ATM'ler
"Patates olmamalarını söylüyoruz"
Bir de ödüller için bir tanıtım filmi çektiniz. Biraz filmden de bahseder misiniz?
Filmler, özellikle körler için çok sıradan onlarca kez karşılaştığı, körler arasında haber değeri bile taşımayacak iki kurgudan oluşuyor. Bununla birlikte toplumun geri kalan kesimleri için de oldukça şaşırtıcı iki kurgu. Bu yönüyle zaten gerçekten insanların şaşırdığına dair tepkiler aldık.
Filmlerdeki kör kişileri yine kör oyuncular oynadı. Bunun önemli olduğunu düşünüyoruz.
Filmin engellikle ilgili özellikle de sosyal bir mesaj veren içeriklerde, gelenekselleşmiş engellilerin duyarlılık talep ettiği, farkındalık talep ettiği bir dil, bir üslup kullanmadık.
Biz filmimizde bu hiyerarşiyi de tanımadığımızı göstermek istedik. Biz herhangi bir şey rica etmiyoruz. Duyarlılık talep etmiyoruz, farkındalık rica etmiyoruz. Patates olmamalarını, aslında bu yaptığı davranışı yapmamalarını söylüyoruz.
"Talebimiz sesimizin yaygınlaştırılması"
İlerisi için planlarınız nelerdir?
Öncelikli hedefimiz ödülleri geleneksel hale getirmek. Mutlaka değişmesine, gelişmesine ve yeni şeyler eklenmesine önem veriyoruz. Şu an için yerel yönetimlerle bir temasımız yok ama öncelik olarak aklımızda bu plan kesinlikle var. Ayrıca önümüzdeki sene daha çeşitli engel gruplarıyla daha farklı aktivistlerle bir arada ve iş birliğine geçmek gibi planlarımızı yapıyoruz.
Son olarak eklemek istedikleriniz...
Bizim adımıza, konuşulmasından verim almıyoruz. Şimdi 3 Aralık da geliyor. Engellerin gerçekten neye ihtiyacı olduğu arayışı oluyor.
Aslında neye ihtiyacımızın olduğuyla ilgili biz ne diyorsak bu ses ve çoğaltmalarını istiyoruz. Bu sesi çoğaltmanın yolu da bizim ne dediğimize bakmak. Biz düzenli olarak yıllardır yayın yapıyoruz. Sosyal medyadan da düzenli olarak içerik yayınlıyoruz. Bizi takip etmeleri ve bunu çoğaltmaları, paylaşmaları, yaygınlaştırmaları isteğimizdir.
(AD)
