Sigara devlerinin, 1974 yılına kadar resmi olarak giremediği dört ülke kalmıştı: Bunlardan biri Türkiye, diğerleri; İtalya, Fransa ve Avusturya'ydı...
1974'e gelindiğinde Türkiye hariç diğer ülkelerin hepsine sigara devleri girmiş, sıra Türkiye'ye gelmiştir.
Sigara devleri Türkiye'ye girmek için de, 1970'li yıllarda "saldırıya" geçerler. Bu yıllarda ülkemiz kaçak sigara akınına uğrar/uğratılır. Sigara devlerinden birinin Bulgaristan'da sigara fabrikası kurmasıyla birlikte Batı Karadeniz sahilinden ülkemize sigara kaçak olarak girmeye başlar.
1979'da Demirel Hükümeti ülkeyi yönetmektedir. Demirel, sigara kaçakçılığının engellenememesini ve döviz kaybının önlenmesi gerekçesiyle hükümet programında özel teşebbüse sigara üretim ve dağıtımı için imkan verilmesine yer verir.
İlk hedef hedef şark tütünü ve üreticileri
Tütünümüzü ve tütüncümüzü bitiren politikalara karşı dosyalar hazırlayan, kamuoyuna bilgilendirmek için sayısız basın açıklaması yapan, tütün üreticileriyle birlikte Manisa/Kırkağaç'ta düzenlediği miting ile tepkisini ortaya koyan Tütün Üreticileri Sendikası'na (Tütün-SEN) rağmen süreç sigara devleri lehine işletildi. Tütün-SEN'in halkı bilgilendirmek için bastırıp dağıttığı "TEKEL'in Özelleştirilmesi Kimin Yararına" broşürünün yayınlandığı 2007 yılından bugünlere nasıl geldiğimize bir bakalım.
* 1983: 17 Şubat'ta sigara sektöründe ilk defa TEKEL haricinde "Bitlis Entegre Sanayi A.Ş- (BEST) " adıyla ürettiklerini yurtdışına pazarlamak amacıyla bir sigara fabrikası kurulur. 1988'de yüzde 25 ile bu fabrikaya TEKEL ortak edilir.
* 1984: Türkiye'ye yabancı sigara ithaline izin verilir.
* 1985: TEKEL'in Düzce, Gönen ve Trakya'da yabancı tütün ürettirmesine izin çıkar.
* 1986: 1177 sayılı Tütün ve Tütün Tekeli Yasası değiştirilerek; tütünde devlet tekeli kaldırılır. Yerli ve Yabancı sermayenin TEKEL ile ortaklık kurarak tütün mamulleri üretmelerine imkân tanınır.
* 1988: Çıkarılan bir kararnameyle yabancı menşei tütünde ithal yasağı kaldırılır.
* 1988: Aralık ayında TEKEL, sigara tiryakilerinin talebinin Amerikan harmanı (blended) sigaralara kaydığı gerekçesiyle Amerikan harmanı TEKEL 2000 sigarası piyasaya çıkarılır. Harmanın yüzde 85'i Virginia ve Burley, yüzde 15'i oriental tütünlerden oluşturulan bu sigaraların çıkışı başarıymış gibi sunulur.
* 1990: Ağustos'ta, Devlet Planlama Teşkilatı'ndan (DPT) izin alarak; Philip Morris- Sabancı Holding birlikte İzmir Torbalı'da sigara fabrikası kurmaya girişirler.
* 1991: 3 Mayıs'ta Resmi Gazete'de TEKEL'in katılımı olmaksızın tütün mamulleri üretimine izin verildiği kararı yayınlanır. Philsa sigara fabrikası 1992'de Torbalı'da üretime başlıyordu artık...
Böylece, Amerikan harmanlı sigaraların Pazar payı hızla artarken; oriental tütün, Anadolu topraklarından kovuluyordu. 1993-1994 ve1996'da Çiller Hükümeti tarafından alınan kararlar Türk tütününe kota (sınırlama), yabancı tütüne teşvik getirilmesine ilişkin olur. Çiller Hükümeti'nden sonra gelen REFAHYOL (Refah Partisi - Doğru Yol Partisi) hükümeti 1996'da 8939 sayılı kararı da aynı amaçla alır.
Son hedef TEKEL
9 Aralık 1999 yılında Uluslararası Para Fonu (IMF) ile yapılan stand-by düzenlemesi kapsamında 22 Haziran 2000 tarihli ikinci ek niyet mektubunda, TEKEL'in reforma tabii tutulacağı, destekleme alımından vazgeçeceği, ticari varlıklarının satışına 2001'den başlanarak; 2002'de bitirileceği, 18 Aralık 2000 tarihli üçüncü ek niyet mektubuyla TEKEL'in tüm işletme birimlerinin Özelleştirme İdaresi Başkanlığı'na (ÖİB) devrine Özelleştirme Yüksek Kurulu (ÖYK) kararının 2001 sonuna kadar, Tütün Kanunu'nun ise 2001 Ocak ayına kadar çıkarılacağı sözü verilir.
30 Ocak 2001 tarihli dördüncü ek niyet mektubuyla önceki niyet mektuplarındaki sözler daha da güçlendiriliyor; yalnızca TEKEL'in işletme birimlerinin değil, kendisinsin ÖİB'ye devredileceği belirtiliyordu.
TEKEL'in özelleştirilmesini öngören ÖYK kararı 2 Şubat 2001 tarihinde imzalanır.
Bu karara göre TEKEL'in;
* Mülkiyetinin devri hariç olmak üzere özelleştirilmesi,
* Özelleştirme işleminin 3 yılda tamamlanması hedeflenmiştir.
Evet, IMF'nin isteği olan Tütün Yasası, 20 Haziran 2001'de mecliste kabul edildi. Cumhurbaşkanı Ahamet Necdet Sezer yasayı veto etti. Hükümet IMF'nin 2002-2004 dönemi için düzenlenecek stand-by anlaşmasıyla vereceği 10 milyar dolarlık kredi için şart koştuğu 4733 sayılı "Tütün Yasası"nı 3 Ocak 2002 yılında meclisten eski haliyle geçirdi.
Tütün Yasası'nın çıkarılmadan öce tütünden geçimini sağlayan aile sayısı 583 bin 474'di. Günümüzde bu sayı 90'a indi..
18 Ocak 2002 'de IMF'ye verdiği niyet mektubunda hükümet "Tütün Yasası'nı çıkararak ön koşulu yerine getirdiğini ilan ederken, bir yandan da TEKEL için de özelleştirme planı hazırlayarak; Eylül ayı sonunda Bakanlar Kurulu'ndan geçireceğini taahhüt ediyordu.
3 Haziran 2003 itibarıyla TEKEL İçki Sanayi A.Ş ve ona bağlı TEKEL İçki Pazarlama A.Ş ile TEKEL Sanayi Sigara A.Ş ve ona bağlı TEKEL Sigara Pazarlama A.Ş.'nin ticaret siciline tescilleri yapıldı.
Bu şekilde bağımsız şirket kimliği kazanan TEKEL'in sigara ve içki bölümü ayrı, ayrı özelleştirmenin yolu açılmıştır.
TEKEL'in içki bölümü "Nurol, Limak, TUTSAB" Konsorsiyumuna 2004 yılında 292 milyon dolara satılmıştır. Bu birleşme MEY İçki Sanayi ve Ticaret A.Ş adını almıştır. Konsorsiyum bunun için iki yılı ödemesiz yedi yıl vadeli 230 milyon dolarlık kredi kullanmıştır. 2006 yılında MEY içki, önde gelen özel yatırım fonlarından (Private Equity) Texas Pacific Group'a (TPG) yüzde 90 payını 810 milyon dolara satmıştır.
TEKEL özelleştirme sürecine girdiği dönemde çalışan sayısı 45 bin idi. Yani TEKEL fabrikaları 45 bin aileye iş ve aş kapısıydı. Şimdi bir avuç olarak kalmış TEKEL işçisini başından savmak için Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) hükümeti insan vicdanıyla bağdaşmayan bir tutumla serbest piyasa politikasına kurban ediyor.
Tütün Yasası'nı çıkaran 57. Demokratik Sol Parti- Milliyetçi Hareket Partisi- Anavatan Partisi (DSP-MHP-ANAP) hükümeti idi. Bu yasanın çımasında misafir başrol sanatçısı Kemal Derviş idi. DSP Hükümeti dağıldıktan sonra Kemal Derviş'i bünyesine alarak TEKEL "suçuna" Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) de iştirak etmiştir.
Meydanlarda tütün ve şeker yasalarını düzelteceğim diye oy isteyerek gelen AKP ise 2008 yılında TEKEL'in sigara bölümünü de, 1 milyar 720 milyon dolara BAT 'a satarak özelleştirmiş. Bugün BAT İzmir'deki işçilerine yaşamı kabusa dönüştürmüş. TEKEL'i özelleştiren AKP de TEKEL'in yerine kurduğu tta (Tütün, Tütün Mamulleri, Tuz ve Alkol İşletmeleri A.Ş) işçilerinin geleceğini karartmaya yönelik adımlar atmaktadır. tta işçileri de Ankara'da kar kış demeden ekmekleri ve işleri için direnmektedir.
Burada üç durum tespiti yapmakta, daha doğrusu biri temel üç yanlışı düzeltmekte yarar var.
Birincisi; TEKEL'in ve işçilerinin bu hale gelmesinde 1980'den bu yana hükümet veya hükümet ortağı olmuş tüm siyasi partilerin payı vardır. Bugün bu partilerin önemli bir bölümü halen meclistedir. Bu nedenle de TEKEL işçilerine bugün muhalefette olan partilerin ve milletvekillerinin de sahip çıkmalarını "timsahın gözyaşları" olarak görmek ve değerlendirmekte yarar var.
İkincisi; şu anda TEKEL işçileri olarak kamuoyunda söylenegelinen sıfatlama doğru değildir. Çünkü TEKEL'i 1979'dan bu yana meclise yolu düşmüş tüm partiler aşamalı bir biçimde ortadan kaldırmaya hizmet etmiştir. Sonunda TEKEL'i ortadan kaldırmayı başarmışlardır. TEKEL yoktur, Ankara'da direnen işçiler, tta işçileridir.
Düzeltilmesi ve doğru anlaşılması gereken bir üçüncü durum ve bir yanlış daha var. Bu yanlış da bana aittir. O da şudur:
6 Ocak 2010 tarihinde Cumhuriyet Gazetesi'nde "Kamuoyuna Açık Çağrı" adıyla yayınlanan ilan metninin altına adımı koymuştum. Metnin içeriği, siyasal görme biçimindeki görüş ve düşüncelerime asla aykırı değildir. Bunun altına imzamın olmasını yanlış olarak görmüyor ve değerlendirmiyorum. Ancak ilanın altında imza koyanların bir bölümünün kamuoyunda TEKEL'in yok olma sürecinde etkisi ve onayı olan sınıf ve emek karşıtı siyasi parti yandaşları olarak bilinen kişilerdir. İsimleri incelemeden imzamın yer almasına onay vermem dolayısıyla bu kişilerle birlikte adımın çıkması benim kişisel yanlışım olmuştur. Bu durum beni fena halde etik ve politik açılardan üzmüş ve öfkelendirmiştir. Bu hatamın yukarıdaki birinci yanlış olan temel yanlışın yanında esamesinin okunmaması gerekmekle beraber politik tarihime böyle bir not düşülmesine de itiraz etmek istedim.
Aksi halde bu görme biçiminden yoksun görme biçimlerinin kendisi etik ve politik sorgulamaya ihtiyaç duyar. (AA/EK)
