IPS İletişim Vakfı/bianet ve Özgür Gazeteciler Cemiyeti'nin ortaklaşa yürüttüğü KAOS GL’nin destekleyerek içinde yer aldığı “Toplumsal Cinsiyet Odaklı Habercilik Elkitabı ve Online Kütüphanesi Projesi”nin ilk buluşması İstanbul’da gerçekleşti.
Nippon Otel’deki buluşmaya kadın ve LGBTİ örgütlerinden temsilciler ve gazeteciler katıldı.
Etkinlik, Dr. İdil Engindeniz Şahan’ın Toplumsal Cinsiyet Odaklı Habercilik projesi gazete ve televizyon haber taraması rapor sunumu ile başladı.
Prof. Dr. Sevda Alankuş’un Kadın odaklı habercilik sunumunun ardından Ali Erol LGBTİ odaklı habercilik sunumunu yaptı.
Toplantı “Medyadaki eril habercilik pratiği ve sorunları neler?”, “Bu sorunları nasıl tarif ediyoruz?”, “Kadın ve LGBTİ örgütlerinin ihtiyaç olarak gördükleri şeyler neler?”, “Toplumsal cinsiyet odaklı habercilikten ne anlıyoruz?”, “Yaygın eril pratikler ve sorunlara karşı nasıl bir yol haritası oluşturabiliriz?” sorularının tartışıldığı forumla sürdü.
Toplumsal Cinsiyet Odaklı Habercilik Projesi Koordinatörü Öznur Subaşı, Nisan ayında başlayan ve iki yıl sürecek olan projenin amacını “Ana akım ve yerel medyada toplumsal cinsiyet önyargılı pratik ve söylemlerin tartışılmasını sağlamak” olarak açıkladı. İlk sene sekiz şehirde atölyeler düzenlenecek.
Şahan: Medyada kadın ve LGBTİ görünümü dengeli değil
İdil Engindeniz Şahan, Mayıs 2016’da ulusal ölçekte 11 (Hürriyet, Sabah, Posta, Sözcü, Habertürk, Yeni Şafak, Cumhuriyet, Aydınlık, Birgün Özgür Gündem, Yeni Akit), yerel ölçekte dokuz ayrı gazetenin (Karadeniz, Yeni Asır, 5 Ocak, Özgür Haber, Çağdaş, Pusula, Güneydoğu ekspres, Olay, Sakarya) 80 nüshasını ve yedi televizyon kanalından (Kanal D, Show, Fox, NTV, 24, Trt 1, imc) 544 haberi inceledi. Şahan, ulaşılan yüzdelerin toplumsal cinsiyet açısından dengeli dağılım göstermediğini söyledi.
İlk sayfada kadın temsili yüzde 26
Rapordan öne çıkan noktalar şöyle:
* Tüm gazeteler birlikte ele alındığında ilk sayfada kadın temsili yüzdesi yüzde 26.
* İncelenen 6568 içerikte kadın ve LGBTİ odaklı haberlerin sayısına bakıldığında kadının taraf olduğu haberler toplam haberlerin yüzde 9.8’ini; kadının asli unsur olduğu haberlerse yüzde 8.11’ini oluşturuyor.
* 1694 haberden sadece dördü LGBTİ varlığına dair.
544 TV haberinde sıfır LGBTİ
* 544 haberden 271’i haber kadın/lıkla ilgili
* LGBTİ ile ilgili sıfır haber.
Alankuş: Haber hak ihlali yapan bir tür
Sevda Alankuş, feminist medya eleştirisinden hareketle kadın odaklı haberciliği anlattı.
Feminist medya eleştirisinin haberin erkekler tarafından, erkekler okusun diye yazılmış, hak ihlali yapan bir tür olarak gördüğünü söyledi.
“Haber eril bir tür ise haberi haber yapan tüm unsurlara bakmak gerekiyor. Haber tanımında, güncel olma, yakınlık gibi maddelerin neyin haber yapılıp yapılmaması gerektiğine dair tanım buluyoruz.
“Haber olabilmesi için gündelik hayatın akışında kırılma yaratması gerekiyor. Bu haberi sonuç odaklı hale getiren bir yaklaşım. Haberin sonuç odaklı olmasının kadınları suçlayan, sürekli fail ya da mağdur gösteren sonuçları var.
“Kesinlik, güvenilirlik, objektiflik gibi editöryel değerlere baktığımızda da kesin ve güvenilir olmasını sağlamanın yöntemi olarak resmi otoritelere gidip rakamlara yer verilmesini görüyoruz. Konuşulan otoriteler erkekler oluyor genelde.
“5N1K’ya verdiğiniz cevaplar genelde resmi otoriteler üzerinden olduğu için, haber birincil haber tanımlayıcıların çerçevesi üzerinden kuruluyor. Orada kadınlar olmadığında bütünüyle dışında kalabiliyor.
“Haber değeri tanımı yeniden yapılmalı, haber kaynağının kimler olduğu yeniden tanımlanmalı objektif ve kesinliği sağlamak adına yaptığımız şeye yeniden bakmalı. Haber etiği, öteki merkezli olarak yeniden kurulmalı.”
Erol: Kişi kendini nasıl adlandırıyorsa
Ali Erol, LGBTİ odaklı habercilik sunumunda “Kişi kendisini nasıl adlandırmak istiyorsa o isimle haberde onu gösterirsin” dedi. Haberin öznesini görünmez kılacak ifadelerden kaçınılması gerektiğini vurguladı.
“Haberin öznesi LGBTİ toplumu üyeleri olduğunda LGBTİ diyebiliriz ama haberin öznesini yeniden görünmez kılacak ifadeyle LGBTİ deyip geçemeyiz. Kürtlerle ilgili haber yaparken Kürt dersin ama haberin öznesi örneğin Kürt siyasi hareketinde kadın grubuysa onun da adını telaffuz edersin. Lezbiyense lezbiyen demekten geyse gey demekten çekinmeyin.
“Kraldan fazla kralcı olmaya gerek yok. LGBTİ hareketle feminist harekete ilişkilenen pek çok insan örneğin ‘doğrusu bu’ der mesela. Hareketimiz travesti transseksüel ifadeleri yerine ‘trans’ konusunda ortaklaştı. Haberde o trans toplumunun alt öznesi kendisine ayrıca isim veriyorsa yeri geldiğinde travesti kelimesini de kullanabilirsiniz.”
“Açılmak hak, ifşa suçtur”
Erol, haber yaparken “açılmak hak, ifşa suçtur” ilkesine bağlı kalmak gerektiğini söyledi.
“O kişinin açık olup olmadığını, vakayı aktarırken kontrol etmemiz lazım.
“Hak ihlali görünür kılınmalı”
Erol, eşcinsel ve transeksüellere dair haberlerin, haberin konusuna dair sayfalarda yayınlanması gerektiğini söyledi.
“Eşcinseller toplumun her kesiminde yaşar. Eskiden üçüncü sayfada, öldürülmediyse eşcinsel magazinde görülürdü. Artık eşcinsellik ve transseksüellikle ilgili haber bir gazetenin her sayfasında yer alabiliyor.
“Haber yerleştirirken ‘zaten eşcinselmiş’ diye değil, ‘O niye haberimin konusu’ diye düşünüp ona göre haberinizi yerleştirebilirsiniz. Eşcinselleri transları süs olarak değil, maruz kaldığı hak ihlalini, ayrımcılığı görünür kılacak haber tercihimiz olmalı.”
Proje hakkında
“Toplumsal Cinsiyet Odaklı Habercilik Elkitabı ve Online Kütüphanesi Projesi” Avrupa Birliği Demokrasi ve İnsan Hakları İçin Avrupa Aracı (DİHAA) Fonu tarafından destekleniyor.
İki yıl sürecek olan projede, temel olarak ana akım var yerel medya içindeki baskın toplumsal cinsiyet önyargılı gazeteciliğin pratiklerinin ve söylemlerinin dönüştürülmesinin yolları ve araçlarını tartışmayı hedefleniyor. İlk yıl Türkiye’nin sekiz merkezinde yapılacak haber atölyelerinde kadın LGBTİ örgütlerinin temsilcileri ve gazetecilerle bir araya gelerek medyadaki eril habercilik pratiği, sorunları ve bu sorunlarla başa çıkma imkanlarıyla toplumsal cinsiyet odaklı habercilikten ne anlaşıldığı, nasıl yapılabileceği tartışılacak.
İkinci yıl bölgesel atölyeler ve yuvarlak masa toplantılarıyla devam edecek olan projede yapılan gazete ve televizyon haber taraması raporunun katkısıyla oluşturulmuş atölye içeriğinin tartışmaları sonucu ortaya çıkan kolektif çalışma ile toplumsal cinsiyet odaklı habercilik el kitabı ve online kütüphanesi oluşturulacak. Projede son olarak Toplumsal Cinsiyet Odaklı Habercilik Konferansı düzenlenecek. (BK)
