Medya -sadece Türkiye'de değil dünya da- Lezbiyen Gey Biseksüel Transseksüel Travesti (LGBTT) birey, topluluk ve oluşumları haberleştirirken kurduğu dille onların haklarını ihlal ediyor.
Birkaç örnek vermek gerekirse gazetelerin İnternet sayfalarındaki arşiv arama motorlarına anahtar kelime olarak "LGBTT"lerden birini ya da "eşcinsel" yazmak yeterli.
Başlık: Türkler el ele dolaşır sakın ’gay’ sanmayın
Spot: Avrupa Futbol Şampiyonası’nda bugün oynanacak Hırvatistan-Türkiye çeyrek final karşılaşması, Hırvat basınını alarma geçirdi.
Haberi okuyunca eşcinselliğin kötü değilse bile heteroseksüelliğin milliyetçilik bağlamında "iyi" bir şey olduğu hissine kapılıyoruz.
Başlık: Bilan Eşcinsel mi Tartışması
Spot: Eurovision'u kazanan Rus sanatçı Dima Bilan'ın eşcinsel olduğu söylentileri doruğa çıktı.
Bu tarz haberler artık bu gazetelerde klasikleşiyor. Çeşitli ünlülerin eşcinsel olup olmadıkları tartışma konusu edilirken “ortaya çıktı” gibi kalıplar kullanılıyor. “Eşcinselliğin” sanki gizlenilmesi gerekilen bir durum olması pekiştiriliyor.
Başlık: Ortaç’a 3 Bin YTL tazminat Ödeyecek
Spot: Şarkıcı Hande Yener, meslektaşı Serdar Ortaç’a "Kendine bir Romeo bulsun" dediği için 3 bin YTL tazminat ödemeye mahkûm oldu.
Ayrıca medya toplumun geniş kesimi tarafından izlenen ünlülerin bu tarz homofobik tartışmalarını yukarı çeken de kendisiyken yargıyı da arkasına alarak homofobik tavrı desteklemeyi seviyor.
Başlık: Savunma için beslenen üç pitbull çocuklara saldırdı
Spot: İzmir’in Güzelbahçe İlçesi’nde üç travesti tarafından evlerini korumak için beslenen üç pitbull sokakta oynayan çocuklara saldırdı ve bir sokak köpeğini parçalayarak öldürdü.
Haberde eksik öğeler de damgalamaya neden olabiliyor.Köpek sahipleri heteroseksüel olduğunda pittbulllar yine çocukların ve çevredekilerin yaşam haklarını ihlal etmiş olmayacaklar mıydı? Hadi köpek sahiplerinin travesti olduğu belirtildi, neden evlerini korumaya ihtiyaç duyduklarının es geçilmesi böylesi bir ihmalkarlığı o üç bireye değil travesti topluma atfetmeye neden oluyor. Çocukların mağduriyeti aktarılırken travesti kimliği de damgalanmış oluyor.
Başlık: Travesti 8 Hipermarket Soydu
Spot: Son iki ayda 8 hipermarket soygununu gerçekleştiren travesti Göksel G(30). Gazi Hastanesinde Gasp Büro Amirleri görevlilerince kıskıvrak yakalandı.
Başlık yeterince açık: Alenen damgalama, travestiler hırsız, uğursuz vs'dir.
Başlık: Küçükçekmece'de karayolu üzerinde travesti bıçaklanarak öldürüldü
Bu tarz haberleri verirken dikkat edilmesi gerekilen bir konu da travestilerin kaderini tayin etmekten kaçınmak olmalı. Zira bu başlık bize o travestinin seks işçisi olduğu ipucunu veriyor, sonunun da ölüm olduğunu söylüyor. Haberin içinde arkadaşları travestilerin gazetecilere tepki gösterdiği söylenirken onları da bir avuç marjinal, öfkeli kalabalık olarak aktarabiliyor.
Başlık: “Kadın olursam sevgilimle evleniriz sanmıştım”
Haberden alıntı: 19 yaşınıza tekrar dönseniz kararınız aynı olur muydu?
-Benimki kangren olmuş bir koldu, onu kestim. Başka bir şeyi kesemezdim. Allah beni nasıl yarattıysa öyle alsın istiyorum. Hem bu ülkede travesti veya transeksüel olmak demek intihar etmek demek. Toplum baskısı çok büyük çünkü. Kadın olunca sosyal statü kaygısı yaşadım. Geç saatlerde korkusuzca sokaklarda gezmeyi özlemişim. Dünya erkeklerin dünyası. Devlet size akıl hastası muamelesi yapıyor. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nde Türkiye’ye dava açtım. Çünkü benim gibi askerlik için eşcinsel raporu almış biri askerlik yapamadığı gibi eğitmen de olamıyor. Ben bıraktığım okulu bitirip öğretmen olmak istiyorum.
İnsan hikayelerinin ilgi çekici olduğu şüphesiz ancak yine gazetelerin bu yaşam hikayelerini LGBTT bireyler söz konusu olduğunda bir nevi “ibret verme” dersine çeviriyor. Türkiye’de LGBTT olarak yaşamanın güçlüklerinin üzeri “ancak öteki değil normal olursanız isteklerinizi gerçekleştirebilirsiniz” mesajıyla kapatılıyor. Bu tarz haberler belki de en çok eşcinsel yakınlarının algı yollarını ve kafası bir şekilde karışık olan eşcinsellerin kendilerini ifade etme yollarını kapatıyor.
Bütün bu örnekler dışında “Travesti dehşet saçtı” gibi bir klişenin nelere mal olduğunu artık Ülker Sokak, Eryaman gibi acı dolu pek çok olaydan biliyoruz. Her türlü farklılığa tahammülsüzlüğün yaşandığı, linç kültürünün çok çabuk parlatılabilindiği bir ortamda haber üretenlerin aldığı sorumluluk kuşkusuz çok büyük.
Bianet haberciliği
Bianet’in haber bakış açısı hak odaklı. Kadın, çocuk, insan hakları ve ifade özgürlüğü temelinde kendi kılavuzumuzdan yararlanıyoruz.
Cinsiyetçi, militarist, faşizan, homofobik olmayan, şiddet barındırmayan bu dili kurarken mağdur olanın bir kez daha mağdur olmamasına, mağduriyetin meşruluk kazanmamasına, mağduriyetler arasında hiyerarşik bir öncelik yaşanmamasına, sesi olmayanı görünür kılmaya, dışlayıcı, ayrımcı hiçbir kavramı kullanmamaya dikkat ediyoruz.
Bianet homofobiyle nasıl mücadele ediyor?
Görünür kılma
Homofobik kavramları kullanmanın dışında esasen homofobiye karşı mücadele veren birey, oluşum, dernek, örgüt vs’nin her türlü görüşünü, açıklamasını, etkinliğini sayfaya taşımaya, onların sesini duyurmaya çalışıyoruz.
Ötekileştirmeme
Başka bir alanda haber yaparken görüşüne başvurduklarımız arasında LGBTT bireylerin veyahut LGBTT hak savunucuların da olmasına dikkat ediyoruz.
Medya eleştirisi
Medyada LGBTT bireylerin haklarını ihlal edeceğini düşündüğümüz haberlerin analizini yapıyoruz. Medya eleştirisi taşıyan bu haberlerde konusuna göre işin uzmanına veyahut bireyin kendisine başvurup aslında haberi yeniden kuruyoruz.
Doğru bilgi
Haberde temel bilgilerin kulaktan dolma olanı değil muhakkak doğru olanı vermek etik bir zorunluluk.
HIV+ ve eşcinselliğin yan yana tehlikeli durduğunun farkına varmanın ötesinde yanlış genellemelere yol açmayacak, hatta yanlış bilineni düzeltecek haberler yapmayı tercih ediyoruz. Kavramları doğru kullanmak için yine homofobik olmayan kaynakları tercih ediyoruz. Cins bakışı sözlüğü gibi.
Başarı hikayesi
Tıpkı kadın konusunda olduğu gibi LGBTT kimliğiyle de -yani her iki durumda da “erkeksileşmeyerek” kazanılan başarıların- görünmediği gerçeğinden yola çıkarak bu durumu öncelik edinmeye çalışıyoruz. Eğlence sektöründe meşru bir kimlikken üniversite anfisinde, sendika yönetimde, şirket başında, mecliste gizlenilmesinin ardında da bu toplumsal normların olduğunu ve görünmedikçe kırmanın zor olduğunu biliyoruz. Esmeray’ın politik gösterisinin duyurusunu, haberini yapmak gibi başarı hikayelerini de sayfamıza taşımaya dikkat ediyoruz.
Yol göstericilik
Herhangi bir mağduriyet durumunda gerekli hukuki bilgilerin ya da konuyla ilgili kurumların bilgilerinin haber öğesi olarak kullanıyoruz.
Ayrıca bianet'te çalışanları arasında cinsiyet temsilinde eşitliği sağlamaya çalışıyoruz. (EZÖ)
*Bu yazı Emine Özcan'ın Lambda Onur Haftası etkinlikleri çerçevesinde düzenlenen "Dördüncü Kuvvet Medyaya 'Terso' Bir Bakış" başlıklı panelinde yaptığı konuşmanın metnidir.
