YAŞAM SAVUNUCULARINDAN HASANKEYF MEKTUBU

“Hasankeyf’te Kazı ve Koruma Çalışmaları Devam Etmeli”

Mektupta, "Arkeolojik kazılar ve kültürel mirasın korunma çalışmaları devam ederse, koronavirüs pandemiği, nedeniyle zor ekonomik durumlarla karşılayan yerli insanlar, özellikle turizm sektöründe çalışan esnaflar için yeni iş imkanları yaratılacak" denildi.

İstanbul

“Hasankeyf’te Kazı ve Koruma Çalışmaları Devam Etmeli”

Fotoğraf: Kuzey Ormanları Savunması

Haberin İngilizcesi için tıklayın

Hasankeyf’i Yaşatma Girişimi’nin de aralarında olduğu uluslararası yedi sivil topum örgütü, Türkiye’ye, Ilısu Baraj ve Hidroelektrik Santral projesinin Stratejik ortakları ve UNESCO Dünya Kültürel Miras Komitesi’nin üyelerine yönelik açık bir mektup kaleme alındı.

TIKLAYIN - 1954'ten 2019'a Ilısu Barajı - Hasankeyf

TIKLAYIN - bianet Hasankeyf haberleri

"Devlet, Hasankeyf'i korunması gereken SİT olarak tanımıyor"

“Hasankeyf’te kültür mirasına yönelik kazı, dokümantasyon ve koruma çalışmaları devam etmeli” vurgusunun yapıldığı mektup özetle şöyle:

“Arkeolojik kazılar ve kültürel mirasın korunma çalışmaları devam ederse, koronavirüs pandemiği, nedeniyle zor ekonomik durumlarla karşılayan yerli insanlar, özellikle turizm sektöründe çalışan esnaflar için yeni iş imkanları yaratılacak.

“Ayrıca, Ilısu Barajı projesinin tedarik zincirinde yer alan bütün stratejik ortakların, özellikle de kurum şirketleri Andritz, Nurol, Cengizler, Er-Bu ve Bresser, ve bankalar GarantiBBVA ve Akbank’ın, Hasankeyf’in Hıristiyan mirasının tümüyle ortadan kalkmasının önüne geçmek için ağırlıklarını kullanmalarını da talep ediyoruz.

“Bunun yanı sıra, UNESCO’nun Hasankeyf’le ilgili tartışmalarda sessiz kalmasını da esefle karşılıyoruz. Hasankeyf, büyük ihtimalle UNESCO’nun Dünya Kültür Mirası Listesi’ne girmenin 10 kriterinden 9’unu yerine getirmekte olduğu halde bir siti aday göstermeye ancak Devlet Taraflar’ın yetkili olduğu yönündeki hüküm yüzünden, sivil toplumun, belediyelerin ve bilim insanlarının yıllardır taleplerini dile getirmesine rağmen korunması gereken sit olarak tanınmamıştır.

"Ilısu Barajı projesi, aralıklarla devam eden bir silahlı çatışma ortamında ve vatandaşlık haklarına yönelik süre giden bir baskı ortamında ilerlemiş, etkilenen yöre halkları ve çeşitli paydaşların görüşlerini dile getirmekten çekinmeleri için her yola başvurulmuştur. Dolayısıyla, Hasankeyf’in ve Yukarı Dicle havzasının sular altında bırakılması, temel insan hakları arasında yer alan toplumun kültür hayatına katılma hakkının ihlali niteliğindedir.

"Bu hak, Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Hakkında Uluslararası Sözleşme (Madde 15) ve tarihi binaların değiştirilmesi hususunda halk ile sistemli ve sürekli bir görüş alışverişi yürütme zorunluluğu getiren Granada Sözleşmesi (CETS 121, Madde 14) ile teyit edilmiş bir haktır.

“UNESCO Dünya Kültürel Miras Komitesinin Üyelerine, çeşitli paydaşlara (etkilenen yöre halkları, sivil toplum örgütleri, akademisyenler ve diğerleri de dahil olmak üzere) kaygılarını duyurma ve Dünya Mirası listesine aday sitlerin belirlenmesinde ve listede yer alan sitlerin izlenmesi/yönetilmesinde esaslı bir rol oynama imkanı tanıyacak mekanizmaları acilen tesis etmesi çağrısında bulunuyoruz.”

Mektupta Hasankeyf'in tarihi özellikleri şöyle anlatıldı

"Türkiye'deki tartışmalı Ilısu Hidroelektrik Santrali'nin baraj gölünün suları altında kalmamaları için Hasankeyf'ten ve bölgeden kurtarılan tarihi eserlerin bazılarının saklanması için yapılmış olan ve yeni açılan Hasankeyf Müzesi'nde bölgenin tarihi kapsamlı bir şekilde sunulmaktadır. Sergi, Yukarı Dicle havzasının jeolojik oluşumu ile başlamakta, Neolitik çağda örgütlü insan yerleşimlerinin ortaya çıkması ile devam ederek, kentin M.S. 12 ila 15'inci yüzyıllarda Artuklular, Eyyubiler ve Akkoyunlular yönetiminde gelişip büyümesi ile son bulmaktadır.

Saha-Ermeni Kilisesi

"Müzenin koleksiyonu, sadece kapsadığı tarihsel dönem itibariyle değil, aynı zamanda içerdiği münferit parçaların güzelliğinden dolayı da etkileyicidir. Bu parçalar arasında, Neolitik çağ çanak çömleklerinden nadir örnekler, erken İslam dönemine ait mezar taşları ve Büyük Selçuklu tarzında stüko kabartmalar da yer almaktadır. Ne var ki, Müze, bu dikkat çekici zenginliğine rağmen, milyarlarca Avro'luk bir proje olan Ilısu Barajı ve Hidroelekitri Santralı'nın bir yan ürünü olmaktan kurtulamamaktadır. Söz konusu proje ile projeden etkilenen yöre halklarının kendi kültür miraslarına erişme hakları (bu hak ICESCR Madde 15 tarafından garanti altına alınmıştır) ve tarihi yapıların değiştirilmesinin söz konusu olduğu projelerde sistemli bir şekilde fikirlerinin alınması hakları (bu haklar da Granada Sözleşmesi Madde 14 ile Türkiye'nin 35341 sayılı Onay Kanunu'nda yer almaktadır) inkar edilerek paha biçilmez doğa ve kültür mirası varlıklarının yok olmasına sebep olunmuştur.

Tareke Kilisesi

"Müze, sağlamlaştırılmış olan Kale ve arkeoloji parkı ile birlikte (aşağı şehirden taşınan yedi anıt şimdi burada durmaktadır), antik kentin kültür mirasının korunmasına yönelik hükümet programının bir parçası niteliğindedir. Bu koruma programı, içerdiği iddialı sözlere rağmen, birçok bakımdan çok ciddi noksanlar içermektedir. Programın en fena kusurlarından ikisi şunlardır:

"1) Erken İslam döneminin yeterince ele alınmamış olması ve 2) uzun zaman varlığını sürdürmüş olan Hıristiyan unsurunun tümüyle yok sayılmış olması.

"Müze'de erken İslam döneminin ele alınışı, az sayıda sikke ve üzerinde erken dönem Arapça kaligrafisi bulunan iki taş oyma eser ile sınırlıdır. Biri köşeli harfler, diğeri yuvarlak harflerden oluşan bu yazılar, erken İslam döneminden kalma taş yazıtların ne kadar az olduğu düşünülürse, Müze'deki en merak uyandırıcı ve en önemli objeler arasında yer almaktadırlar. Bu taşların bulunmuş olması, aşağı Hasankeyf şehrinde başka arkeolojik kazılar yapılması halinde 7 ila 9'uncu yüzyıllarda Yukarı Mezopotamya'da İslam uygarlığının gelişmesi hakkında yeni bilgiler bulunabileceğini düşündürmektedir. Tarihin bu dönemi, yazılı kaynaklarla ancak kısmen aydınlatılabilmiştir.

"Müze'de Hasankeyf'in Hıristiyan mirasının ele alınışına gelince, sergilenen Hıristiyan eserleri, Geç Roma dönemine ait beş haçtan ibarettir. Bir ziyaretçinin Müze'den şehrin M.S. 640 yılında İslam devleti tarafından fethinden sonra Hıristiyanlıkla bir ilgisinin kalmadığı gibi bir izlenimle ayrılması işten değildir.

"Hasankeyf Müzesi'nde sunulan tarih anlatımındaki bu boşluk mantığın almayacağı bir şeydir çünkü Hıristiyanların ve Hıristiyanlığın İslam'ın gelişinden sonra 1300 yıldan uzun bir süre boyunca şehrin kültürel ve ekonomik hayatında kayda değer bir rol oynadığına dair bolca kanıt mevcuttur.

"Örneğin, 10'uncu yüzyılda, Arap coğrafyacı El Makdisi, şehirde çok sayıda kilise bulunduğundan bahseder. 3- 16'ıncı yüzyıla ait Osmanlı kayıtları da, Hasankeyf'teki toplam 1700 hanenin neredeyse %60'ının Hıristiyan olduğunu göstermektedir. Ayrıca, bugün de Hasankeyf'te tarihte Hıristiyanların bu şehirde var olmuş olduklarının şahidi niteliğinde olan kayda değer bir taşınmaz kültür mirası bulunmaktadır. Bu bapta, aşağı şehrin her iki tarafında bulunan mağara kiliseleri veya, taş yapılar arasında, aşağı şehrin merkezinde yer alan (El Rızk Camii'nin taşınmadan önceki yeri yakınında) Tareke Kilisesi'ni, Hisar'ın güneydoğu köşesinin altında bulunan Deirike Kilisesi'ni (Kırk Şehitler Kilisesi diye de bilinmektedir) ve 16'ıncı yüzyılda Atafiye ve Difne/Üçyol köyleri halkı tarafından vakfedilen Mor Aho Manastırı'nı sayabiliriz.

"Şehrin bir zamanlar sahip olduğu Hıristiyan topluluğunun taşınmaz kültür mirasının dokümantasyonu dahi yapılmadan korunmasız bir halde bırakılması, tarihi Hasankeyf şehrinin sahibi olarak Türkiye'nin görevini ihmal etmesi anlamına gelmektedir. Bugün, Hasankeyf sakinleri, kültür miraslarının Hıristiyan boyutuna değer vermeye devam etmekte, terziler, dokumacılar ve esnaf gençliklerinde Hıristiyan komşularıyla nasıl yan yana çalıştıklarını anlatmaktadırlar. Birçoğu daha birkaç kuşak önce ailelerinin Hıristiyan olduğunu söylemektedir. Şehir sakinleri sık sık Hasankeyf'in Hıristiyan mahalleleri, kiliseleri ve manastırları hakkında bilgilerini paylaşmaktadır.

"Hasankeyf'in kent dokusundan Hıristiyan kültür mirasının, bunun sebebi ister ihmal olsun ister başka bir şey olsun, tümüyle silinmesi, evrensel insan hakları arasında yer alan toplumun kültür hayatına katılma hakkının ve bu arada kültür mirasına erişme hakkının ciddi ihlali niteliğindedir ve ayıplanacak bir şeydir. Bu anıtlar devletin Hasankeyf'e ilişkin kültür mirasını koruma programından açıkça dışlanmış olup, bu anıtların bundan dolayı kaybedilmemeleri için acil tedbir alınması gerekmektedir. Kültür Mirasının Kasıtlı Olarak Tahribi hakkında 2003 UNESCO Beyanı'nda 'kültür mirası toplumların, grupların ve bireylerin kültür kimliğinin ve aynı zamanda toplumsal kaynaşmanın önemli bir unsuru olup, dolasıyla, kültür mirasının kasıtlı olarak tahribinin insan onuru veya insan hakları üzerinde olumsuz sonuçları olabilir' denmektedir.

"Hıristiyanlığın müzede neredeyse tümüyle yok sayılmış olmasının ve onun hemen yanında yer alan ve antik kentten taşınmış olan anıtların bulunduğu alanda da Hıristiyanlığa ait hemen hemen hiçbir eserin yer almamasının mantıklı bir açıklaması yoktur.

"Bu durumu düzeltmek için Türkiye Cumhuriyet Devletinin yapması gereken, en azından, Ilısu baraj gölünün doldurulmasını durdurup (savakları açıp suyun kontrollü bir şekilde akmasını sağlayarak) arkeolojik kazılara devam etmek, özellikle erken İslam dönemi, varlığını sürdürmekte olan Hıristiyan unsuru ve 7'inci yüzyıldan 20'inci yüzyıla Hıristiyan – Müslüman ilişkilerinin gelişimi üzerinde durarak Hasankeyf'in kültür mirasının önemli yönlerinin dokümantasyonunu gerçekleştirmek ve korunmasını sağlamaktır."

İmzalayanlar:

Hasankeyf Matters
Hasankeyf'i Yaşatma Girişimi
FIVAS Association for International Water Studies
The Corner House
Humat Dijlah (Tigris River Protector Association)
Riverwatch
Save the Tigris Campaign

(EMK)