Başbakan Paul Martin Haziran'da bu göreve bir kez daha seçilirken planı cesur bir başarı olarak nitelendirmişti.
Bunun üzerine, bir Birleşmiş Milletler delegesi ile birlikte aşağı Sahra Afrikası'nda HIV/AIDS'in, sıtmanın ve diğer ciddi rahatsızlıkların yayılmasını engellemek için savaşan sağlık çalışanlarını temsil eden Sivil Toplum Örgütleri, Martin hükümetine ihracat planının başlatılması için daha fazla çaba göstermesi için çağrıda bulundu.
Kanada HIV/AIDS Yasal Ağı'nın araştırma ve politikadan sorumlu yöneticisi Richard Elliott IPS'ye yaptığı açıklamada "Yetkililer plan konusunda bizim istediğimiz kadar hızlı hareket etmiyorlar bu yüzden plan güncelliğini yitirdi ve biz uygulamanın nasıl yapıldığını yeterince takip etmiyoruz." dedi.
Söz konusu planın temelinde jenerik (orijinalin kopyası) ilaç üreticilerine, gelişmekte olan ülkelerin acil sağlık sorunlarına yardım etmek için, patentli ilaçları çokuluslu patent sahibi şirketlere ilaçların üretimi için tazminat ödemeksizin, bu ilaçların ucuz versiyonlarını üretme hakkı veren yeni Kanada yasaları var.
Bir diğer sivil toplum örgütü Sınır Tanımayan Doktorlar "Médecins Sans Frontiéres" (MSF), içinde HIV/AIDS'in de bulunduğu bir dizi ciddi rahatsızlık için jenerik ilaç üreten firmaların üretmelerini talep ettikleri ilaçların bir listesini teklif ettiler.
Ancak Kanadalı jenerik ilaç üreticileri MSF'nin talebine henüz yanıt vermediler.
Kanada Jenerik Farmakoloji Birliği sözcüsü Jeff Connell, IPS'ye ihracat planı dahilinde önerilen düzenlemelerin, birliğin üyeleri için yeterli finansal teşvik sunmadığını belirtti.
Jenerik ilaç üreten firmaların, patentli bir ilacı kendilerinin geliştirmesi için üç ila beş yıl arası zamana ihtiyaçları olabiliyor, ancak plandaki kurallara göre ihtiyacı olan ülkelere satmaları için en fazla dört yıl zamanları var ve Connell bu zamanın kabul edilebilir bir getiri için yeterli olmadığını savunuyor ve ekliyo: "Birliğimize üye olan firmalar bu ürünleri üretmekle yükümlü ancak şu anda bile bu ilaçları üretmiyorlar."
Afrika'daki HIV/AIDS için Birleşmiş Milletler özel delegesi olan Kanadalı Stephen Lewis'e göre " Açıkça görünüyor ki, süreç oldukça hayal kırıcı ve sorunun nereden kaynaklandığını anlayabilmek oldukça güç."
Birleşmiş Milletler Dünya AIDS Günü 1 Aralık
Acil sağlık sorunları için pahalı patentli ilaçların ucuz versiyonlarının üretimi ve satışını yönetmek için bir yasa oluşturan ilk ülke Kanada oldu.
Bu program, 2003'de imzalanan bir Dünya Ticaret Örgütü (WTO) anlaşmasının ardından planlandı. Bu anlaşma çokuluslu ilaç şirketlerinin ilaç fiyatlarını kendileri ilaç üretemeyen az gelişmiş ülkelerin satın alamayacağı kadar yüksek seviyede olan patent haklarının yok sayılmasına izin veriyordu.
IPS'e verdiği röportajda Lewis, Ocak 2005 'de kanunlaştırılması planlanan Afrika Hareketi için Jean Chrétien Taahhüdü (Planı öneren Kanada Başbakanı nedeniyle bu isme sahip ) isimli planın, "olması gerektiği kadar mükemmel" olmadığını belirtiyor.
Her şeye rağmen Lewis bunun, herkesin istekli olması halinde "Çok önemli miktarda anti-retroviral (virüs öldürücü) ilacın (HIV/AIDS hastası insanları tedavi etmek için kullanılan) ihtiyacı olan bölgelere akışını belirgin şekilde sağlayacak bir yasa olduğunu söylüyor.
Gelişmekte olan ülkelerin satın alabileceği jenerik ilaçların en önemli kaynaklarından biri olan Hindistan 2005 yılı itibariyle WTO kuralları çerçevesinde farmakolojik patent yasaları uygulamak zorunda kalacak. Bu nedenle, Lewis "uzun vadede Hindistan'ın ucuz ilaç arzının düşecek olması Kanada'nın ihraç edeceği jenerik ilaçların önemini daha da artıracak," diyor.
Ancak Kanadalı bir yetkili ihracat planının nasıl uygulamaya konulacağının ve kurallarının nasıl işlevsellik kazanacağının Kanadalı jenerik ilaç üreticileri ve Sivil Toplum Örgütleri arasında halledilmesi gereken bir durum olduğunu savunuyor.
Kanada Sanayisi Hasta Politikaları Müdürlüğü Kıdemli Proje Müdürü Doug Clark, bu konuyla ilgili olarak, "Sonuçta bu bir özel sektör girişimidir ve yasanın çıkma sebebi de budur." Diyor..
Lewis "Kanada hükümetinin kendi girişimine karşı pasifliği" olarak tanımladığı bu tutumuna karşı çıkıyor ve "Ticaret Bakanı ve Sağlık Bakanının bu plan için adımlar atacağını ve jenerik ilaç üreticilerin yeni patentli ilaçları kopyalamak için hükümete başvurmalarını teşvik etmek için kamuoyunda güçlü ve içten önderlik yapmaları gerektiğini düşünüyordum." diye ekliyor.
"Hükümet Afrika ülkelerinden jenerik ilaçlar için talepte bulunmalarını istemeli ve doğrudan başvuru yapmaları için onları cesaretlendirilmelidir.Eğer bu tip bir momentum yakalanırsa jenerik ilaç üreticileri de bu isteğe yanıt vermek için cesaretleneceklerdir."
Öte yandan, Birleşmiş Milletler delegesi Kanadalı jenerik firmaların ihracat planı uygulanırsa para kaybedeceğine ikna olmuş değil. Bununla birlikte, ucuz ilaçlara olan talebi karşılamak için firmaların, üretim süreçlerini yeniden düzenlemek ve endüstriyel kapasitelerini ucuz ilaçların üretimi için genişletmek zorunda kalabileceklerini kabul ediyor.
"Herkes çekingen. Kimse sürecin nasıl çalışacağından emin görünmüyor, ya da sürecin işlevsel olacağından emin değil. Birilerinin en azından bunu denemek için cesareti olmalı; hükümetler denemenin gerçekleşmesi için teşvik edici olmalı, ve jenerik ilaç üreticilerinin de, bu işe başlamak için istekli olmaları gerekir."
Ama Connell, Kanada yasalarının birlik üyelerini ilaç endüstrisindeki patent sahiplerinin açacağı muhtemel davalara karşı korumasız bıraktığını belirtiyor.
Mesela "Ottawa" diyor Cornell "firmalarımızın ilaçların fabrikayı terk etmesiyle ve hastalar tarafından alınması arasındaki sürecin tümünde ürünlerimizi denetlemesini istiyor." diyor IPS'e. Oysa Afrika'ya gönderdiğimiz ürünlerin diğer ticari amaçlara yönelik kullanılmadığından emin olmak için gerekli personele ya da diğer araçlara sahip değiliz".
Bu konudaki başka bir uzman da, jenerik ilaç üreticilerinin planı harekete geçirmek için yeterli teşvikleri olmadığını kabul ediyor ve bu da Kanada planını işlemez hale getiriyor. Yine de doktor, yazar ve York Üniversitesi Sağlık Politikası ve Yönetimi Doçenti olan Joel Lexchin tamamıyla kötümser değil.
Sonuç olarak, "Kanada'daki bu yasanın asıl öneminin, Kanada jenerik ilaç üreticilerinin ucuz ilaçları ihraç etmesi olmayabileceğini belirtiyor. Yasanın asıl değeri, diğer ülkelerin onu örnek alıp geliştirebilecek olmaları" diyor Lexchin.
Norveç ve Avrupa Birliği benzer ihracat planlarını geliştirmek için girişimlerde bulundu. Ancak MSF (Sınır Tanımayan Doktorlar) bir basın açıklamasında, AB Planı'nın bazı eksiklikler içerdiğini belirtiyor: "Örneğin ne yazık ki yasa teklifi, patent sahipleriyle uzlaşma zorunluluğu getirdiği için kaçınılmaz olarak mekanizma yeterince çabuk işleyemeyecektir."
Lexchin Hindistan'ın arz ettiği jenerik ilaç akışının ne zaman sona ereceğinin, 2005 yılından sonraki birkaç yıl içinde ne kadar sayıda patentli ilacın çokuluslu ilaç şirketleri tarafından piyasaya sürüleceğine bağlı olduğunu belirtiyor.
2005 yılından önce piyasaya sürülen ilaçlar Hint şirketleri tarafından hala jenerik olarak temin ediliyor olacaklar. Eğer 2004'ten sonra sadece birkaç yeni ve önemli ilaç geliştirilir ve piyasaya sürülürse, bu fazla bir sorun teşkil etmeyecektir. Genelde her hangi bir yıl içinde çok fazla önemli ve yeni ilaç ortaya çıkmaz.
Ancak birkaç tane olsalar bile, örneğin çoklu-ilaca dirençli TB (tüberküloz) ve HIV gibi hastalıklarda gözle görülür bir fark yaratabilirler. (PW/CC/BA)
Kanada Jenerik Farmakoloji Birliği
Birleşmiş Milletler AIDS Teşkilatı
* Paul Winberg'in 30 Kasım 2004'te IPS'in gectiği haberini Cihan Cinemre Türkçeleştirdi.
