Dünyada küreselleşmenin ekonomik etkilerini olumlu bulanlar giderek artarken, Türkiye'de azalyyor. Dünya genelinde ülke ekonomilerinin daha iyi
olaca?yny ifade edenlerin orany yüzde 56, Türkiye'de ise bu oran yüzde 45.
Ara?tyrmacylar Derne?i Ba?kany Bülent Gündo?mu? Yöntem Ara?tyrma ?irketinin
küreselle?me ara?tyrmasynyn sonuçlaryny yazdy.
Hiç ku?ku yok, son yyllarda üzerinde en çok konu?ulan, yazylan konularyn
ba?ynda küreselle?me gelmektedir. Ba?langyçta sadece akedemisyenleri ve bazy
i?adamlary ile politikacylary ilgilendiren küreselle?me kavramy zamanla
toplumlaryn tüm kesimlerinin ilgi alanyna girmi? ve onlary derinden
etkilemi?tir. Küreselle?me öylesine ilginç bir olaydyr ki, kaos
teorisindeki, ba?langyç noktasyndaki, ?artlara hassas ba?ymlylyk yasasy
hyzla devreye girmekte, typky Afrika'da kanat çyrpan kelebe?in, Kuzey
Amerika'da fyrtyna yaratmasy gibi, Güneydo?u Asya'daki bir kriz, çok kysa
bir sürede Latin Amerika'yy etkileyebilmektedir.
Yine hiç ku?ku yok, küreselle?mi? bir dünyada yerel kalmak toplumsal
sefaletin ve gerili?in gölgesidir. Ama küreselle?me, birle?tirdi?i kadar
böler de; birle?tirirken böler. Çünkü yerkürenin tek tiplili?ini arttyran
nedenlerle bölen nedenler, özde?tir. Y? ve finans dünyasynyn ve enformasyon
aky?ynyn yerküre çapynda ortaya çyky?ynyn yanysyra bir "yerelle?me", mekan
sabitlenme süreci de i?lemektedir. Yani bir kysym insanlar sürekli hareket
halindedir ve i?lerini dizüstü bilgisayarlary aracyly?yyla, otomobil, uçak,
tren, vapur ya da otel odasyndan yönetmektedirler; çok büyük bir kysym
te?kil eden di?er insanlar ise, bulunduklary mekana myhlanmy? gibi
sabitlenmi?lerdir. Çok küçük bir azynlyk te?kil eden bir kysym insanlar için
"burasy" ve "orasy", "iç" ve "dy?", "yakyn" ve "uzak" ayrymlarynyn pek
anlamy kalmamy?tyr. Bunlar için "co?rafyanyn sonu"ndan bahsedilebilir. Çok
büyük bir kysmy olu?turan di?er sabitlenmi? insanlar, zaman ve mekanyn
kenetlendi?i bu ça?da, hareketsizlikleri nedeniyle dy?lanmy?lardyr. Bu
anlamda, demek oluyor ki, küreselle?en sadece elit kesimdir. Di?er kesimler
hyzla yerelle?meye devam etmektedir. Ve bu, hemen her sosyolojik olayda
görüldü?ü gibi, bir çeli?kiye i?aret eder. Yani küreselle?me tez ise,
yerelle?me antitezdir. Diyalekti?e göre, bu iki farkly durum evrilecek ve
bir ba?ka düzlemde, senteze ula?acaktyr.
Tarihsel olarak küreselle?me kavramynyn görüldü?ü alanlary syralamak
gerekirse; askeri, dil, din ve nihayet ekonomik alan olmak üzere dört gruba
ayyrabiliriz. Bu anlamda küreselle?me yeni bir olgu de?ildir; olsa olsa
biçim de?i?tirmi? adeta saf ekonomik bir anlam kazanmy?tyr. Oysa, sosyal
sonuçlary syrtlayanlar ise halk kitleleridir.
Bu yazyda, Yöntem Ara?tyrma'nyn Türkiye halkasyny gerçekle?tirdi?i,
Environics International yönetiminde 20 ülkede gerçekle?tirilen küreselle?me
üzerine küresel bir ara?tyrmanyn sonuçlary analiz edilmektedir.
Küreselle?menin ekonomik etkileri
Dünyada küreselle?menin ekonomik etkilerini olumlu bulanlar giderek
artarken, Türkiye'de azalmaktadyr. Türkiye'deki durumu ya?ady?ymyz krizle
açyklamak mümkündür. Türkiye gibi, küreselle?menin ekonomik etkilerini
olumsuz bulan ülkeler ba?ta Japonya (%32) ve Rusya (%32) olmak üzere,
Yspanya (%36), Fransa (%37) ve Arjantin (%39), olumlu bulan ülkeler ise
Hollanda (%87), Venezuella (%82) ve Katar'dyr (%78).
Öte yandan "Küreselle?meden dolayy ülke ekonominiz daha iyi mi daha kötü mü
olacaktyr?" sorusuna verilen yanytlara bakyldy?ynda dünya genelinde ülke
ekonomilerinin daha iyi olaca?yny ifade edenlerin orany yüzde 56'dyr.
Türkiye'de bu oran yüzde 45 olarak belirlenmi?tir.
Arjantin'de kamuoyunun sadece yüzde 24'ü küreselle?meden dolayy ülke
ekonomilerinin daha iyi olaca?yny ifade etmekte, yüzde 69'u ise kötü
olaca?yny öne sürmektedir. Ülkede çykan çaty?malar bunu ba?lyca
göstergesidir.
Küreselle?menin teknolojik ve kültürel etkileri
Küreselle?menin bir di?er özelli?i ise, dünya üzerinde, bilgi, kültür ve
teknolojinin hyzly bir biçimde aky?yny sa?lamasydyr. Yurt ve dünya kamuoyu,
küreselle?menin teknolojik ve kültürel etkilerini büyük ölçüde olumlu
bulmaktadyr. Ho?, bilgi, kültür ve teknoloji, küreselle?menin tarihsel
geli?imi dikkate alynyrsa, çok önceleri küreselle?mi?, hatta
evrenselle?mi?tir. Dolayysyyla, bu sonuçlary do?al kar?ylamak gerekir.
Amerikan kültürünün etkisi
Küreselle?menin günümüzdeki hakim aktörü ABD'dir. Dünyanyn hemen her
kesiminde, gençler ya da ya?lylar, kadynlar ya da erkekler, MC Donald's
yemekte, Coca Cola içmekte, Levi's marka pantalonlar giymektedirler.
Küreselle?meyle özde?le?en bu üç ürün Amerikan kültürünün simgesi haline
gelmi?, yerel olan rakiplerini bertaraf etmi?tir. Bu nedenle lahmacunun
belli bir bölgeye ait olarak hayatta kalmasy zordur; ya küreselle?ecek ya da
yok olacaktyr.
Peki bahsedilen Amerikan kültürü, dünya üzerinde olumlu mu olumsuz mu etki
yapmaktadyr? Bu soruya alynan yanyt dünya üzerinde yüzde 48 olumsuz, yüzde
44 olumlu biçiminde belirlenmi?tir. Amerikan kültürünün dünya üzerinde
olumlu etki yapty?yny dü?ünenlerin orany Türkiye'de 2001 yylynda yüzde 50
iken, 2002 yylynda yüzde 26'ya dü?mü?tür. Bunun nedeni, ekonomik krizle
birlikte ABD'nin Afganistan sava?y süresindeki politikalardan olumsuz yönde
etkilenmesi olabilir.
Küreselle?menin ekonomik etkilerini olumsuz bulan ülkelerle Amerikan
kültürünün dünya üzerinde olumsuz etki yapty?yny ifade eden ülkeler hemen
hemen aynydyr.
Bu arada, Venezuella, Nijerya ve Hindistan halklarynyn Amerikan kültürünün
dünya üzerindeki etkisini olumlu bulmalary ilginç bir sonuçtur.
Küreselle?menin sosyal argümanlary
Dünya kamuoyu, ba?ka ülke ve kültürlerden yeni fikirler ö?renmekten
ho?lanmaktadyr. Durum, Türkiye için de böyledir ve özellikle Katarlylar,
Ytalyanlar, Kanadalylar ve Avusturyalylar bu görü?e en çok katylanlary
te?kil etmektedir. Türkler dünya ortalamasyny biraz altyndadyr.
Geleneksel de?erlerin önemli oldu?unu belirtenlerin orany dünyada yüzde 80
iken Türkiye'de yüzde 75'tir. Katar (%95) ve Ytalya'da (%90) bu görü?e
katyldyklaryny belirtenlerin orany di?er ülkelere göre daha yüksektir.
Dünyadaki de?i?im hyzynyn toplumumuz için sa?lykly olmady?yny dü?ünenlerin
orany yüzde 62'dir. Bu görü?e katylanlaryn orany Katar ve Endonezya'da di?er
ülkelere göre yüksek iken Rusya, Kazakistan ve ABD'de dü?üktür.
Küreselle?menin ülke kültürünü tehdit etti?ini belirtenlerin orany, dünyada
yüzde 49, Türkiye'de yüzde 58'dir. Meksikalylar ve Katarlylar
küreselle?menin ülke kültürerini tehdit etti?ini belirtmektedirler.
Türkiye sonuçlaryna bakty?ymyzda, kendini dünya vatanda?y olarak görenlerin
orany 2001 yylyna göre dü?mü?tür. Bunu, Türk kamuoyunun ya?anan ekonomik
krizden dolayy daha fazla içine kapanmasy ile açyklayabiliriz. Ylginç bir
biçimde kendini dünya vatanda?y olarak görenlerin orany Katar, Güney Kore ve
Hindisyan'da yüksektir.
Dünyanyn do?ru yolda ilerledi?ini belirtenlerin orany, dünyada yüzde 32 iken
bu oran Türkiye'de yüzde 17'dir. Sonuçlary 2001 verileri ile
kar?yla?tyrdy?ymyzda Türk kamuoyunun dünyanyn gidi?aty hakkyndaki
dü?üncelerinde de olumsuz bir e?ilim görülmektedir. Bu oranyn en dü?ük
oldu?u ülkeler yüzde 12 ile Japonya ve yüzde 13 ile Arjantin'dir.
Küreselle?meye kar?y tepkiler
Küreselle?me kar?yty gösteriler dünyada hyzly bir biçime ço?alyyor. Seattle,
Washington, Davos ve nihayet New York'ta yapylan dünya Ekonomik Forumu'na
alternatif olarak Porte Alegre'de yapylan Dünya Sosyal Forumu. Denilebilir
ki, küreselle?meye kar?y yapylan gösteriler de küreselle?mi?tir.
Dünya kamuoyunun yüzde 46'sy küreselle?meye kar?y bary?çy gösterilerde
bulunan insanlary desteklemektedir ve bu oran Türkiye'de inanylmaz biçimde
artarak yüzde 73'e yükselmi?tir. Öte yandan yurt ve dünya kamuoyu
küreselle?me kar?yty gösterilerin ?iddet içermesine kar?ydyr.
Sonuç
Dünya kamuoyu, ülkelerinin do?ru yolda ilerledi?i konusunda yary yaryya,
dünyanyn do?ru yolda ilerledi?i konusunda ise ancak üçte bir oranynda
iyimser bir tutum içindedir. Türklere göre ise hem ülkeleri hem de dünya,
do?ru yolda ilerlememektedir.
Küreselle?meye ihtiyatly bir iyimserlik içinde yakla?an dünya kamuoyu,
küreselle?menin ekonomik boyutlaryndaki geli?melerden kaygy duyarken,
teknoloji ve küresel boyutundaki geli?meleri olumlu kar?ylamaktadyr.
Türklerin ekonomik boyutundaki geli?melere yakla?ymy dünya kamuoyuna göre
oldukça olumsuzdur.
Küreselle?me denince, daha çok artan ekonomik ili?kiler ve buna ba?ly olarak
yatyrymlar çok fazla ilgi oda?y olurken, insan haklary, yoksulluk ve çevre
kirlili?iyle yeterince ilgilenilmektedir. Bu nedenle olsa gerek, dünya
kamuoyunun yaryya yakyny, Türklerin ise üçte ikisi küreselle?meye kar?y olan
gösterileri desteklemektedir. Çünkü, küreselle?menin olumsuz sonuçlaryny
yüklenenler geni? halk kitleleridir.
Bülent Gündo?mu? - Ara?tyrmacylar Derne?i Ba?kany
TÜSYAD Görü? Dergisi