Toplumun çevrimiçi alanlara artan bağımlılığı, çalışma, eğitim, eğlence ve genel yaşam tarzımıza yaklaşımları dönüştürdü. Ancak bununla birlikte baskı, kısıtlama ve sansür sorunları da ortaya çıktı. Zaman içinde, çevrimiçi popüler platformlara erişim, ülkelerin demokratik sağlığının bir göstergesi haline geldi.
WizCase yaptığı son araştırmayla, dünya genelindeki internet sansürünün ve popüler dijital platformlara erişim durumunun kapsamlı bir haritasını çıkardı.
Araştırmada 195 ülkenin platform erişimi incelenirken, sansürün özellikle otoriter yönetimlerde belirgin olduğu ortaya çıktı.
Demokrasi ile dijital erişim arasında doğrudan bağlantı var
Raporda, dijital platformlara erişimin ülkelerin demokratik sağlığının güçlü bir göstergesi olduğu belirtiliyor.
Araştırmaya göre Kuzey Kore gibi totaliter rejimlerde erişim neredeyse tamamen kısıtlanırken, demokratik ülkelerde dijital özgürlük büyük oranda korunuyor.
Öne çıkan bulgular:
Otoriter eğilim gösteren ülkeler platformları daha sık yasaklıyor. Kuzey Kore 0 puanla listenin en sonunda yer alırken, Çin sadece 6 puan alabildi.
Asya kıtası en ağır sansürü yaşayan bölge. En düşük puan alan 35 ülkenin 21’i Asya’da.
Güney Amerika, dijital özgürlük açısından en iyi performansı sergileyen kıta oldu. Şili, Kolombiya ve Peru gibi ülkeler 87 üzerinden 86 puan aldı. En iyi skoru (tam puan) ise Meksika elde etti.
Sosyal medya ve mesajlaşma uygulamaları
Rapor kapsamında sosyal medya, e-posta, arama motorları, haber siteleri, medya akışı, yetişkin içerikler, korsan içerikler, yapay zekâ araçları, e-ticaret, fintech ve blockchain platformları incelendi.
Araştırılan ülkelerin yüzde 84’ü tüm sosyal medya ve mesajlaşma uygulamalarına erişim sağlıyor. Ancak TikTok gibi uygulamalar tartışmalı bulunarak ABD, Hindistan ve Rusya gibi ülkelerde çeşitli kısıtlamalara uğramış durumda.
E-posta ve arama motorları en az kısıtlanan platformlar
E-posta platformlarının dünya çapında ortalama erişilebilirliği yüzde 98,03 ile oldukça yüksek. Arama motorları ise yüzde 98,18 erişilebilirlik oranıyla en az kısıtlanan kategori.
Rusya Proton Mail’i kullanıcı bilgilerini paylaşmayı reddettiği için yasaklarken, Çin’de Outlook erişimi kısıtlamalarla karşı karşıya.
Haber sitelerinde siyasi kısıtlamalar öne çıkıyor
Haber siteleri ortalama yüzde 96,72 erişilebilirliğe sahip olsa da siyasi gerilimlerin etkisiyle Al Jazeera ve RT gibi haber kuruluşları özellikle hedef alınıyor.
Al Jazeera'yı yasaklayan 8 ülkeden 5'i, sitenin merkezinin bulunduğu Katar ile çatışma halinde. Bahreyn, Mısır, Ürdün, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri Al Jazeera'yı aşırılığı teşvik etmekle suçladı ve kapatılmasını talep etti. Amerika Birleşik Devletleri, ülkede faaliyet göstermeye devam etmesine rağmen siteye karşı benzer yorumlarda bulundu.
Al Jazeera'ya yönelik en son kısıtlamalardan biri Mayıs 2024'te İsrail'den geldi. İsrail Başbakanı Benjamin Netanyahu, yasağı duyurduğunda siteden "tahrik kanalı" olarak bahsetti ve kuruluşun Filistin haberlerine atıfta bulundu. Al Jazeera, kararı insanlık dışı ve "suç teşkil eden bir eylem" olarak nitelendirdi.
RT ise dünya çapında erişilebilirlik açısından en kötü durumda olan sitelerden birisi. Avrupa Birliği (AB), Rusya'nın Ukrayna'yı işgal etmesinin ardından 2022'de web sitesini yasakladı. Şu an en az 31 ülke haber kuruluşuna erişimi kısıtlamış durumda.
Site Amerika Birleşik Devletleri'nde erişilebilir olsa da, federal yasa onu "yabancı ajan" olarak sınıflandırdı, bu nedenle fon kaynaklarını ve bağlılıkları açıklamak zorunda.
Yetişkin içerikler ve korsan siteler
Yetişkin içeriklere erişim yüzde 91,54 ortalama erişilebilirliğe sahip olsa da, özellikle muhafazakâr ve Müslüman nüfusun çoğunlukta olduğu ülkelerde sansür yaygın.
Bazı Batı ülkeleri de pornografik platformlara karşı sıkı düzenlemeler getirdi. Örneğin, Amerika Birleşik Devletleri'nde birçok bölge yetişkin web sitelerinin daha katı yaş doğrulama süreçleri uygulamasını zorunlu kıldı. Ancak yasa, kullanıcıları sitelere erişmeden önce bir hükümet kimliği göstermeye veya üçüncü taraf bir dijital kimlik hizmeti kullanmaya zorlayacağı için olası gizlilik sorunları nedeniyle eleştirildi.
Korsan içerik sitelerine ise genel erişim yüksek (yüzde 93,97), ancak özellikle Avrupa’da akademik içerik paylaşımı yapan siteler kısıtlanıyor.
195 ülkeden 180'i kitap veya akademik kaynakları ücretsiz olarak paylaşan tüm platformlara erişime izin veriyor. Library Genesis, çalışmada ele alınan beş web sitesi arasında en kısıtlı olanı. Bu siteyi engelleyen 11 ülkeden 8'i Avrupa ülkesi.
Ayrıca popüler torrent siteleri korsana karşı “katı” yasalara rağmen birçok ülkede erişilebilir olmaya devam ediyor.
Örneğin, Almanya genellikle korsan karşıtı düzenlemelerin uygulanmasında en katı ülke olarak kabul edilir, ancak en popüler 3 torrent sitesinden 2'si ülkede kısıtlanmamış durumda.
Dijital sansürün siyasi arka planı
Raporda, dijital erişimin hükümetlerin siyasi tutumlarıyla doğrudan bağlantılı olduğuna dikkat çekiliyor. Kuzey Kore, Çin ve İran gibi ülkeler vatandaşlarının küresel bilgi akışına erişimini politik istikrar adına kısıtlarken, demokratik ülkeler genellikle dijital içeriği sınırlama yoluna gitmiyor.
Sonuç olarak, dijital özgürlüğü savunmanın siyasi özgürlüklerin savunulmasından ayrılamayacağı belirtiliyor. Raporun yazarları, dijital sansürün altında yatan otokratik eğilimlere karşı mücadele edilmeden internet özgürlüğünün tam anlamıyla korunamayacağına dikkat çekiyor.
(HA)
