UNESCO’dan Ayasofya açıklaması: Önce bize bildirilmesi gerekiyor

Fotoğraf: Aleksandr Zykov / flickr.com

Haberin İngilizcesi için tıklayın

Danıştay 10. Dairesi’nin müze statüsündeki Ayasofya'nın camiye dönüştürülmesine dair vereceği karar beklenirken Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) konuya ilişkin bir açıklama yaptı.

UNESCO 6'ncı yüzyıldan kalma tarihi bir eser olan Ayasofya’nın resmi statüsü ile ilgili bir değişikliğin kendisine bildirilmesi gerektiğini söyledi. Olası bir değişiklik durumunda Dünya Mirası Komitesi’nin bu durumu gözden geçirmesi gerekebileceğini aktardı. 

Reuters’ın görüştüğü UNESCO yetkililer, Ayasofya’nın Dünya Mirası listesinde müze olarak yer aldığını ve bunun da çeşitli taahhüt ve yükümlülükleri bulundurduğunu ifade etti.

Yetkililer açıklamada “Bu yüzden devletler, aldığı kararların sınırları içerisinde bulunan dünya mirası listesindeki eserlerle ilgili evrensel değeri tehlikeye sokacak bir değişiklik yapmadığından emin olmalı… Böyle bir değişiklik yapılacağı zaman UNESCO önceden bilgilendirilmeli ve Dünya Mirası Komitesi bu durumu değerlendirmeli” dedi.

Açıklamada, Türkiyeli yetkililere birkaç defa bu konudaki rahatsızlığın mektupla ve Birleşmiş Milletler’deki Türkiye Büyükelçisi vasıtasıyla dile getirildiği ifade edildi.

Yetkililer ayrıca açıklamada Türkiye’ye Ayasofya'nın "evrensel değerlerine zarar verecek herhangi bir karar almadan önce diyaloğa başlama” çağrısı yaptı.

Ayasofya’nın müze olmasını düzenleyen 1934 tarihli kararın iptali için açılan davada Danıştay kararının bugün açıklanması bekleniyor.

Tepkiler

Haziran ayından bu yana tartışılan Ayasofya meselesinde bugüne kadar birçok ülkeden açıklama geldi. ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo, Fransa Dışişleri Bakanlığı ve Rusya Ortodoks Kilisesi yaptıkları açıklamalarda Ayasofya'nın statüsünün korunması çağrısında bulundu.

Rus Ortodoks Kilisesi Dış İlişkiler Departmanı Başkanı Piskopos İlarion, müzenin statüsünün değiştirilmesi fikrini, "Mevcut koşullarda bu hareketin kabul edilemez bir dini özgürlük ihlali olduğuna inanıyoruz. Şimdi Orta Çağ'a geri dönemeyiz" sözleriyle değerlendirdi.

Yunanistan hükümeti sözcüsü Stelios Petsas ise yaptığı açıklamada "Ayasofya dünya mirası olan bir anıt" olduğu vurgusu yaptı. Petsas, müze statüsünün camiye çevrilmesinin "Hristiyan ülkelerde büyük çaplı bir duygusal ayrışma yaratacağını" savundu.

Tartışmaya katılan Atina ve Yunanistan Başpiskoposu Ieronimos da Türkiye'nin böyle bir değişikliğe cüret edemeyeceğini söyledi. Yunanistan basınına konuşan Başpiskopos, "Türkler ellerinde ne varsa oynar. Ayasofya da o oyunlardan biri. Bunu yapacaklarına, cüret edebileceklerine inanmıyorum" diye konuştu.

ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo, yaptığı açıklamada, Türkiye'nin Ayasofya'yı yaklaşık 100 yıldır müze olarak yönettiğini anımsatarak, "Türkiye Cumhuriyeti'ne katkıda bulunan inanç geleneklerine ve çeşitli tarihlere saygı sözünün örneği olarak, Türkiye hükümetini, Ayasofya'nın müze statüsünü devam ettirmeye ve burasının herkes için erişilebilirliğinin devamını sağlamaya çağırıyoruz." ifadesini kullandı.

Fransa Dışişleri Bakanlığı'ndan yapılan açıklamada ise "Hoşgörü ve çeşitliliğin sembolü olan Ayasofya'nın herkese açık olarak kalmasını isteriz" denildi.

TIKLAYIN - Rusya, Fransa, Yunanistan'dan Ayasofya çağrısı

Tartışmalar nasıl alevlendi?

Ayasofya'nın yeniden camiye dönüştürülmesi tartışmaları, İstanbul'un fethinin yıl dönümü olan bu 29 Mayıs'tan sonra alevlendi. Ayasofya'da "Fetih Suresi" okundu.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ise Yunan yetkililere cevaben "Fetih açmaktır, fetih gönülleri özellikle kazanmaktır" dedi.

Basında çıkan haberlerde, Erdoğan'ın Adalet ve Kalkınma Partisi'nin Merkez Yürütme Kurulu toplantısında da, Danıştay kararının ardından "Ayasofya'da inşallah namazımızı kılarız" dediği yer aldı.

Ayasofya ile ilgili yargısal süreç

Sürekli Vakıflar Tarihi Eserlere ve Çevreye Hizmet Derneği, Ayasofya için ilk olarak 2005'te Danıştay'a dava açmıştı. Dernek, 24 Kasım 1934 tarihli Bakanlar Kurulu kararının iptali ve yürütmenin durdurulmasını istemişti.

Danıştay 10. Dairesi, 24 Haziran 2005'te söz konusu Bakanlar Kurulu kararının yürütmesini durdurma istemini reddetmişti. Daire 2008'de ise Ayasofya Camisi'nin müze olarak kullanılmasında hukuka aykırılık bulunmadığına işaret ederek, davayı reddetmişti.

Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu, Dairenin bu kararını onamıştı. Dernek, 2016'da tekrar Danıştay'a dava açmıştı.

Derneğin, Anayasa Mahkemesi'ne yaptığı bireysel başvuru hakkında ise 2018'de karar verilmişti. Yüksek Mahkeme, Ayasofya'nın namaz kılınması için ibadete açılması yönündeki talebin reddedilmesi nedeniyle din ve vicdan hürriyetinin ihlal edildiği iddiasıyla yapılan başvuruyu, "incelenmeksizin kişi bakımından yetkisizlik" nedeniyle kabul edilemez bulmuştu.

Ayasofya hakkında

"İstanbul'un Tarihi Alanları" arasında bulunan Ayasofya, 1985'te Dünya Mirası listesine dahil edilmişti.

Bizans İmparatoru I. Jüstinyen tarafından 532-537 yılları arasında kilise olarak inşa edilen Ayasofya, 1453'te Fatih Sultan Mehmet'in İstanbul'u almasıyla camiye çevrilmişti. 481 yıl cami olarak kullanılmasının ardından, 24 Kasım 1934'te Atatürk'ün de imzasını taşıyan Bakanlar Kurulu kararıyla 1 Şubat 1935'te müzeye dönüştürüldü. (HA)