HAPİSHANELER HAK İHLALLERİ RAPORU
“Mahpuslara yönelik hukuk dışı uygulamalardan vazgeçilmeli”
Diyarbakır Barosu, Özgürlük için Hukukçular Derneği (ÖHD) Diyarbakır Şubesi ve Tutuklu ve Hükümlü Aileleri ile Yardımlaşma Derneği (TUAY-DER) Diyarbakır Şubesi'nin hazırladığı, Ocak-Eylül 2023 dönemini kapsayan “Hapishaneler Hak İhlalleri Raporu” 20 Kasım’da açıklandı.
Hapishanelerde izleme yapma imkânlarının sivil toplum örgütlerine kapalı olmasına dikkat çeken avukatlar, "Raporumuzda yer alan tespit çalışmalarına ilişkin başvurular; hak ihlallerinin yaşandığı hapishanelerde tutuklu veya hükümlü bulunan mahpuslarca mektup yoluyla veya mahpus aileleri ve avukatları tarafından telefon, mail veya doğrudan başvuru yoluyla yapılmıştır" dedi.
Rapor kapsamında; Diyarbakır Kampüs Hapishaneleri, Elazığ Kampüs Hapishaneleri, Adana F ve T Tipi Hapishaneleri, Tarsus Kampüs Hapishaneleri, Osmaniye T1 ve T2 hapishaneleri, Gaziantep H, E, L ve Nizip hapishaneleri, Şanlıurfa T1 ve T2 hapishaneleri, Hilvan T1 ve T2 hapishaneleri, Erzincan T, L tipi ve Kadın hapishaneleri, Malatya Akçadağ Hapishanesi olmak üzere toplam 19 hapishane ziyaret edildi.
10 başlıkta hak ihlalleri
Son dokuz ayda söz konusu hapishanelerden rapora yansıyan ihlaller şu başlıklar altında toplandı:
- Yaşam Hakkı Sağlığa Erişim Hakkı ve Sağlık Hakkı
- Kötü Muamele, İşkence
- Haksız Disiplin Cezaları
- Kantin Sorunları
- Sevk ve Oda Değişikliği
- Yeterli ve Sağlıklı Beslenme Hijyen
- Sosyal Faaliyetler, Eğitim ve Kurslar
- Adalete Erişim Hakkı
- İnfaz Yakma İletişim ve Haberleşme Hakkı İhlalleri
- Açlık Grevleri
Türkiye’deki toplam Ceza İnfaz Kurumu (CİK) sayısının türlerine göre dağılımı, Ceza ve Tevkifleri Genel Müdürlüğü’nün sitesinden alınan bilgilerle, aşağıdaki daire grafiğinde gösterilmiştir:
"Mahpusların temiz suya erişim ve sağlık hakkı ihlal ediliyor"
Raporda hapishanelerin maddi koşullarına ilişkin "Isıtma, soğutma ve aydınlatma", "Hijyen", "Tuvalet, banyo", "Yatak, yastık" ve "Yemek" başlıkları altında şu tespitler yer aldı:
- Ulaşılan bilgiler ve edinilen gözlemler ile koğuşların gerekli ve yeterli ısınma ve aydınlatma donanımına sahip olmadığı anlaşılmıştır.
- Odadaki mahpus sayısının kapasitenin üzerinde olması, koğuş içerisi hijyenik koşulların oluşmasında büyük bir engel teşkil etmektedir. Ayrıca alım gücünün düşük olmasının yanında artan kantin fiyatları sebebiyle kişisel hijyen ürünlerine ve temizlik ürünlerine yeterli ve makul bir erişim gerçekleşememektedir.
- Tuvalet ve banyoda kullanılacak kişisel hijyen malzemelerine erişimin yetersiz olması, tuvalet ve banyonun sayıca yetersiz olması ve hapishane kapasitesine uygun olmayan kalabalık mahpus sayısından dolayı bu ortak alanların sürekli temizlenmesinin zor olması mahpusların hayati önem teşkil koşullarının niteliği hakkında bize çarpıcı bilgiler sunmaktadır. Sıcak suyun sınırlı zamanlarda verilmesi, genel su kotasının uygulanması, afet bölgelerinde suların kirli akması ve buna ilişkin bir alternatif üretilmemesi ile de mahpusların temiz suya erişim ve sağlık hakkının ihlal edildiğini göstermektedir.
- Çeşitli bel, omurga veya kemik hastalıkları olan mahpuslara neredeyse yayları çıkacak olan yatakların kullanımına sunulması kişilerin sağlık ve insanca muamele görme hakkına aykırılık teşkil etmektedir.
- Beslenme koşullarının yetersiz, hijyenik olmayan, özel biyolojik koşullara uymayan ve besleyiciliğinin az olduğu tespit edilmiştir. Özel biyolojik koşullar taşıyan hasta mahpuslar için ayrı ve koşullarına uygun bir beslenme menüsü çıkarılmamakta olup çıkarılan bazı hapishanelerdeki yemeklerin de yetersiz ve yenilemeyecek kadar özensiz ve kötü hazırlanması başlıca sorunlardandır.
En az 22 mahpus hayatını kaybetti
Raporda, son dokuz ayda en az 22 mahpusun hayatını kaybettiği belirtilerek, hapishanelerde yaşam hakkı ihlaline ilişkin değerlendirme yapıldı:
"Yaşam hakkı ihlali, sağlık hakkı ihlali ve işkence ve kötü muamele ile yakından ilişkili olarak ortaya çıkmaktadır. Nitekim ölüm nedenleri arasında hastalıklara paralel olarak intihar ve şüpheli ölüm olayları dikkat çekmektedir. Yaşam hakkına yönelik ölümle sonuçlanan ihlaller dışında, intihar girişimi, intihara zorlama, ölüm tehdidi ve can güvenliğine yönelik saldırılar da devam etmiştir."
Sağlık hakkı ihlalleri
Raporda beş farklı cezaevinde yapılan görüşmelerde; kelepçeli muayene, hastane veya revire sevk işlemlerinin yapılmaması veya geciktirilmesi, ilaçların geç verilmesi, hayati önem arz eden durumlarda tam teşekküllü hastanelere sevklerin geciktirilmesi, sağlık personellerin yetersizliği ve sık değişmesi, hastane sevklerinin dar, tek kişinin sığabileceği büyüklükteki ring araçlarıyla yapılması gibi şikâyetler dikkat çekti.
İHD: Tedavide kelepçe zorlamasıyla mahpus hakları ihlal ediliyor
Kötü muamele, işkence
Raporun “Kötü muamele, işkence” başlığında, dört farklı cezaevinden; ölüm tehdidi, sevk sonrası hücrede tutulma, görüşe giden ailelerin çıplak aramaya maruz kalması, yeni tutuklanan mahpuslara çıplak aramaların yapılması, buna itiraz edenlere hücre cezası verilmesi, 16 kişilik koğuşa 30 kişinin konulması gibi şikâyetler yer aldı.
“Mahpuslar temel haklarından yoksun”
Haksız disiplin cezaları
Elazığ T Tipi Hapishanesi'nde A.D. isimli mahpusun, her gün iki kez sayım yapıldığı ve her sayımda haklarında tutanak tutulduğu, bu tutanaklarla da “iyi hal” dışında değerlendirilme yapılarak ceza disiplin cezası verildiği yönündeki ifadesi yer aldı.
Raporda, Diyarbakır 1 Nolu Yüksek Güvenlikli Hapishanesi'nde ise mahpusların defterlerine el konulduğu ve defterde yazılanlar gerekçe gösterilip disiplin cezaları verildiği belirtilerek, "Görüşler erken bitiriliyor, buna itiraz eden mahpuslara disiplin cezaları veriliyor. Ziyaretçilere tamamen keyfi gerekçelerle görüş yasağı veriliyor, ziyaretçilere görüş sırasında zorluk çıkarılıyor, karşı çıkanlara da görüş yasağı getiriliyor" denildi.
“Adalet Bakanlığı hapishanelerle ilgili bilgi vermeli”
"Mahpusların şartlı tahliye hakları engelleniyor"
Son birkaç yıldır mahpusların şartlı tahliyelerinin hapishanelerin İdare ve Gözlem Kurulu kararlarıyla engellenmesi, raporda dikkat çeken en önemli hususlardan biri olarak göze çarptı.
Hukukçular, İdare ve Gözlem Kurullarının kendilerini mahkemelerin yerine koyarak karar verdiğini belirtti. Raporda Diyarbakır ve Elazığ’daki farklı cezaevlerinde bulunan en az 12 mahpusun şartlı tahliye hakkının engellendiği bilgisi yer aldı.
Şartlı tahliyeye neye göre karar veriliyor?
Raporda,15 Mart 2023 tarihinde Elazığ Kapalı Kadın Hapishanesi’nde avukatların görüştüğü L.G.’nin anlatımlarına da yer verildi:
“En büyük sorun kuruldur. Cezaevi gözlem kurulu, HDP ve PKK’ye yönelik soruları burada soruyor. Kurul bir mahkemeymiş gibi ikinci bir hüküm kuruyor. İdari ve gözlem kurulu bağımsız koğuşa çıkmayı dayatıyor. Çıkmadığımız takdirde tahliyeler tekrar erteleniyor. Cezaevinden çıkınca “HDP veya PKK’ye girecek misiniz?” veya “HDP’den aday olacak mısınız?” tarzında sorular kurul tarafından soruluyor.”
İGK'nin infaz yakma keyfiyeti: "Evlenip de çocuğun olursa dağa gönderir misin?"
Deprem günü ücretli telefon görüşmesi
Raporda ayrıca “Sosyal Faaliyetler, Eğitim ve Kurslar”, “Adalete Erişim Hakkı İhlalleri”, “İnfazda Eşitlik İlkesi İhlalleri”, “İletişim ve Haberleşme Hakkı İhlalleri, Özel ve Aile Hayatının Gizliliği, Tecrit”, “Doğal Afet Döneminde Yaşanan İhlaller” ve “Açlık Grevleri” başlıkları altında hak ihlallerine de yer verildi.
“Doğal Afet Döneminde Yaşanan İhlaller” başlığında, 6 Şubat’ta yaşanan deprem felaketinin ilk günü mahpuslara 30 dakikalık ek telefonla görüşme hakkının, telefon kartı ücretini ödemek suretiyle kullanılabilmesi ve hastane sevklerinden sonra yaşadıkları karantina süreçlerine ilişkin şikayetler dikkat çekti.
İHD’den deprem bölgesindeki hapishaneler raporu
İmralı'daki mahpuslara görüş yasağı
Raporda, İmralı Ada Hapishanesi'nde bulunan mahpuslar Abdullah Öcalan, Veysi Aktaş, Hamili Yıldırım ve Ömer Hayri Konar'ın avukatlarının ve ailelerinin tüm başvurularına rağmen 4 yıl 8 ay 16 gündür aile görüşü, 4 yıl 3 ay 12 gündür avukat görüşü, 2 yıl 7 ay 25 gündür de mutlak iletişimsizlik hali devam ettiği belirterek şöyle denildi:
"Önemle belirtmek gerekir ki avukat görüş yasağını gerektiren 5275 Sayılı Kanun’da hiçbir düzenleme yoktur. Birleşmiş Milletler Prensipler Bütünü’nün 18. maddesine göre, tutulan veya hapsedilen bir kimse avukatı ile iletişim kurma ve avukatına danışma hakkına sahiptir. Aynı maddede tutuklu ve hükümlülerin avukatı ile görüşmesi hususunda yeterli zaman ve kolaylığın sağlanması gerektiği de vurgulanmıştır."
ÖCALAN'A ZİYARET YASAĞI YERİNDE İNCELENECEK
Diyarbakır Barosu İmralı'yı ziyaret için başvurdu
"Sorunlara halen çözüm üretilmedi"
Raporda 'Sonuç, Değerlendirme ve Öneriler' kısmında, “Bu rapor dönemindeki tespitlerimiz, hapishanelerde ciddi sorunların yaşanmakta olduğunu ve ne yazık ki sorunlara halen çözüm üretilmediğini göstermektedir” denilerek şu tespit ve önerilere yer verildi:
- Yaşanan ekonomik kriz nedeniyle mahpuslara ayrılan günlük iaşe bedellerinin yetersizliğine dikkat çekiliyor.
- Yaşam hakkına yönelik ölümle sonuçlanan ihlaller dışında, intihar girişimi, intihara zorlama, ölüm tehdidi ve can güvenliğine yönelik saldırılar da devam etmiştir.
- Hapishanelerde sağlık ve tedaviye erişimde yaşanan sorunlara da çözüm üretilmemiştir.
- Hapishanelerde baskı ve işkence kalıcı hale gelmiş, “süngerli oda” diye tabir edilen hücreler işkence hücreleri olarak kullanılmış, saldırı ve işkenceler sonucunda mahpuslar ciddi şekilde darp edilmiş, rapor almaları engellenmiştir.
- Mahpusun dış dünya ile bağını kopararak, sosyal ilişkilerinden ve dayanışmadan yoksun bırakarak uygulanan ağır tecrit yoluyla mahpusların kişiliği yok edilmeye çalışılmaktadır.
- Ağır hasta mahpuslar başta olmak üzere risk grubundaki tüm mahpusların sağlık ve yaşam haklarını korumak için koruyucu önlemlerin acilen alınması ve serbest bırakılarak tedavi ve yaşam haklarının korunması yönünde acil adımlar atılmalıdır.
- Hapishanelerde mahpuslara yönelik temel hakları sınırlayıcı ve ihlal edici keyfi ve hukuk dışı uygulamalardan derhal vazgeçilmeli; hukuka aykırı fiilleri gerçekleştiren kamu görevlileri hakkında etkin soruşturma mekanizmaları işletilmelidir.
- Cezaevlerinde mahpusların mahremiyet hakkına saygı duyulmalı, özel hayatın gizliliğini ihlal eden kameralar derhal kaldırılmalıdır.
- Mahpusların yeterli, dengeli ve sağlıklı beslenmesi sağlanmalı, vitamin takviyesi yapılmalıdır.
- Cezaevlerinde düzenli ve yeterli sayıda sağlık personelinin bulunması (sayının arttırılması) sağlanmalıdır.
- Mahpusların kişisel temizliği için acilen hijyen malzemelerine ücretsiz olarak erişimi sağlanmalı öncelikli olarak su sorununun çözülmesi gerekmektedir.
İHD hapishaneler raporundan: “Yeterli ve sağlıklı beslenmek temel insan hakkı”
(BA/VC)