Sekiz yıllık zorunlu eğitimde aday çıraklık uygulanamıyor

 Çocukların işyerlerinde çalıştırılabilmesi için aranacak en az çalışma yaşı konusunda hem 4857 sayılı İş Kanunu hem de 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu'nda özel olarak  düzenlemeler bulunuyor. 

Ancak, çocuklar işyerlerinde sadece işçi statüsü ile bulunmuyorlar. Çocuklar, mesleki eğitim alabilmek için, çırak statüsü ile  işyerlerinde öğrenci olarak da bulunabiliyorlar.

Çıraklığa başlanabilmesi için aranan koşullar ve eğitilme biçimleri önce  2089 sayılı Çırak, Kalfa ve Ustalık Kanunu (1977) ile daha sonra da halen yürürlükte bulunan 3308 sayılı Meslek Eğitimi Kanunu(1986) ile düzenlenmiş.  

3308 sayılı Kanunda “çırak”lık yanında, ilk defa “aday çırak”lık tanımı da yer alıyor.

2012 yılındaki değişiklikle 222 sayılı İlköğretim ve Eğitim Kanuna göre, ilköğretim, “…dört yıl süreli ve zorunlu ilkokul ve dört yıl süreli zorunlu ortaokuldan oluşan bir Milli Eğitim ve Öğretim Kurumu…”olarak tanımlanmış(m.7). Kanunda, “Mecburi ilköğretim çağı, 6-14 yaş grubundaki çocukları kapsıyor …” deniliyor (m.3).Buna göre,  “çırak”, çıraklık sözleşmesi esaslarına göre bir meslek alanında mesleğin gerektirdiği bilgi, beceri ve iş alışkanlıkları iş içerisinde geliştirilen kişi olarak; “aday çırak” ise, çıraklığa başlama yaşını doldurmamış ve çıraklık döneminden önce kendisine işyeri ortamı tanıtılan, sanat ve mesleğinin ön bilgileri verilen kişi olarak tanımlanmış (m.3/b,c).

Çırakların ve aday çırakların işyerinde  mesleki eğitime başlayabilmeleri için, zorunlu eğitim süresini de dikkat alan değişiklikler  çerçevesinde 3308 sayılı Meslek Eğitimi Kanununa göre, “çırak” olabilmek için en az ortaokul veya imam-hatip ortaokulunun,  aday çırak olabilmek için ise, ilköğretimin bitirilmiş olması gerekiyor (m.9,10).

3308 sayılı Meslek Eğitimi Kanununda yapılmış bu değişiklikler dikkate alınarak 2002 yılında yeniden düzenlenen ve 1986 tarihli Çıraklık Eğitim Yönetmeliğini yürürlükten kaldıran  Mesleki ve Teknik Eğitim Yönetmeliği, çıraklığa başlama yaşını 14 yaşını tamamlamış  olarak belirlemiş (m.38/e). 

Buna göre, çıraklığa en erken 15 yaşından gün alınca başlanabilecek. Aday çıraklığa başlayabilmek için de ilköğretimin tamamlanmış olması gerektiğinden ve 222 sayılı Kanunda yapılan “ilköğretim” tanımından hareketle, ilköğretimi tamamladığında aday çırağın da 14 yaşının içinde olması söz konusu.

Bu durumda,14 yaşını tamamladığında çırak olarak başlayabilecekken, zorunlu ilköğretim süresini 14 yaşının içinde tamamlayan çocuğun ancak, 15 yaşından gün alıncaya  kadar kalan bir kaç aylık  süre için  aday çırak olarak  başlatılması olanaklı  gözüküyor ama bu süre de anlamsız kalıyor.

Aday çıraklık süresini anlamsızlaştıran bu  durum, 2002 yılında yeniden düzenlenen Mesleki ve Teknik Eğitim Yönetmeliği ile yürürlükten kaldırılan, Çıraklık Eğitimi Yönetmeliğinde yer alan tanımlamalardan kaynaklanıyor. 

Mülga yönetmeliğe göre, “aday çırak”lığa başlanabilmesi  için,  “ilkokul” bitirilmiş ve 14 yaşından gün alınmamış (m.9/a), çırağın ise, en az ilkokulu bitirmiş, 13 yaşını doldurmuş ve 19 yaşından gün almamış olması gerekiyor(m.10a,b). Buna göre,  7 yaşında başlanmış olsa ilkokul 12 yaşında bitirilmiş olacağından, 14 yaşında çırak olarak başlayabileceği mesleğe 12 yaşında aday çırak olarak başlayabiliyordu.

Halbuki daha sonra, hem 3308 sayılı Meslek Eğitimi Kanununda hem de yeniden düzenlenen Mesleki ve Teknik Eğitim Yönetmeliğinde, aday çırak için de zorunlu eğitim olarak  “ilköğretim” koşulu gündeme getirildiğinden, zorunlu eğitim süresini tamamladığında 14 yaşın içinde olan çocuğa, aday çıraklık için kalan süre anlamını yitirdiğinden ya aday çıraklık uygulamasına son verilmesi ya da aday çıraklık uygulamasının yararlı olduğu ve devam etmesi  gerekli bulunuyorsa, çıraklığa başlama yaşının yükseltilmesi  gerekiyor.  

Çıraklığa başlama yaşının yükseltilmesi yaklaşımı benimsenirse, 16 yaşından gün alması koşulu getirilebilir. Bu durumda 14 yaş içinde iken sekiz yıllık  zorunlu ilköğretim süresini  tamamlayan çocuğun 16 yaşına  girinceye kadar yeterli bir süre için aday çırak olabilmesi mümkün olabilecektir.

Kaldı ki, çırakları da kapsamına alan 6331 sayılı Kanuna göre işe başlama yaşı 16 olduğundan  çıraklığa başlama yaşı da 16 yaş  olarak belirlenerek yasal  tutarlılık sağlanmış olacaktır.

Sonuç olarak, sonradan yapılan düzenlemelerle, çıraklığa başlanabilmesi için tamamlanması gereken eğitim süresi ile aday çıraklığa başlanabilmesi için gereken eğitim süresi eşitlendiğinden, çocuğun çırak olarak başlayabileceği bir işe birkaç ay için aday çırak olarak başlatılması faydasız bir işlem olacaktır.

Üstelik,  aday çıraklık uygulamasının pratik bir sonucu olmayacağı gibi, aday çıraklık uygulaması bu koşullarda  devam ettiği sürece zorunlu eğitim süresini tamamlamadan ayrılan çocukların aday çırak olarak işe başlatılması da  olasılık içindedir.   

Bu nedenle, çıraklığa başlama yaşı yükseltilmeyecekse, fiilen uygulanma olasılığı kalmamış  ve  üstelik kural dışı uygulamalara neden olabilecek aday çıraklık uygulaması Kanundan çıkarılmalıdır. (DK/APK)