Balkan Naci İslimyeli’nin yapıtındaki sözü okumak

Sanat-Kritik’in düzenlediği “Balkan Naci İslimyeli: Resimdeki Söz” başlıklı sergi 4 Mayıs’ta Aynalı Geçit’te açıldı. 16 Mayıs’a kadar açık kalacak sergi kapsamında bir de sempozyum programı düzenleniyor.

Sempozyumun ilk günkü birinci oturumunda Prof. Dr. Kıymet Giray sanatçının çeşitli dönemlerinde ürettiği eserlerindeki sanatını ve dünya algısını anlattı. Beral Madra, Balkan Naci İslimyeli’nin Türkiye sanat ortamında üstlendiği öncü duruşuna ve yenilikçi sanatına vurgu yaptı. Doç. Dr. Fırat Arapoğlu 2008 tarihli “Makas-Psikolaj” serisinde gravür, illüstrasyon ve anatomi planşlarını yeni ve modern bir kurguda bir araya getiren ressamın eserini dekonstrüktif bir yaklaşımla ele aldı. Oturumu yöneten Bedri Baykam, Balkan Naci İslimyeli’nin yaratıcı dehasına değinerek, büyük ressamların eserlerinin ülkemizde kurumsal yapılar tarafından korunması ve geleceğe bırakılması gereğini vurguladı.

Sempozyum bu hafta sonu devam edecek. 11 Mayıs Cumartesi günü 11.30 oturumunda Seval Bulutoğlu felsefi bir açıdan Balkan Naci İslimyeli’nin eserlerine odaklanacak, sanatçı Genco Gülan “Suret” dizisi temelinde teknolojinin çağdaş sanatta yerini ele alacak. Resimdeki görsel yapı ve anlam olgusuna da ben değineceğim.

11 Mayıs 14.00 oturumunda sanatçının ölümünden sonra yayımlanan şiirleri eleştirmen ve şair Abdullah Ezik ve araştırmacılar Hasan Turgut ve Çağatay Yılmaz tarafından ele alınacak.

Son oturum 16.15’te Balkan Naci İslimyeli ile çalışma fırsatı bulmuş genç akademisyenleri buluşturacak. Pınar Aygün, Gökhan Balkan, Özge Yılmaz ve Şermin Kıvanç Şevval,  Prof. Dr. Eva Şarlak moderatörlüğünde sanatçının üretimini ele alacak.

Sergi, Gülfem Dedeoğlu’nun küratörlüğünde hazırlandı ve pazar günü dışında, küratörün rehberliğinde gezilebiliyor. “Suç”, “Suret”, “Makas-Psikolaj”, “Afrika Kara Yazı”, “Gölgeler Kenti”, “Maskeler-İçyüzler” serilerinden seçilen eserler, aradan geçen yıllara rağmen, Beral Madra’nın da sunumunda vurguladığı gibi, bugünün dünyasına ait çok şeyi anlatmaya devam ediyor.

Balkan Naci İslimyeli’nin özellikle yerleştirmeleri üzerine 1994 yılından başlayarak yaptığım incelemeler de Sanat-Kritik ile bir saygı duruşu olarak hazırladığımız bu etkinlik vesilesiyle kitaplaştı. “Resimdeki Söz: Balkan Naci İslimyeli’nin Yapıtına Bir Bakış”[1] göstergebilim yöntemiyle incelediğim Söz, Suç ve Suret’in yanı sıra, Matah, Deja Vu, Sufi, Afrika Kara Yazı, Kara Yazı, Maskeler ve İçyüzler başlıklı çalışmaların anlatı mantığı, görsel kurgusu ve inşa ettiği anlam evrenleri üzerine bir okuma oldu.

Anlamın ardında bir ressam

Balkan Naci İslimyeli 1967 yılında Devlet Tatbiki Güzel Sanatlar Yüksek Okulu’ndan birincilikle mezun oldu. 12 Mart döneminin siyasal ortamında asistanlığa atanmak için 1973 yılını beklemesi gerekti. 1980-82 döneminde İtalyan Hükümetinin bursuyla gittiği Floransa dönüşü sergilediği “Pentimentolar”, “Gece Yüzleri” ve “Sahipler” sanatseverlerin ilgisini çekti.

Fulbright bursuyla gittiği Amerika’dan ise “Deli Gömlekleri” ile döndü. İlk olarak New York’ta sergilenen “Deli Gömlekleri” (Strait Jackets) biraz da sanatçının akılla delilik arasındaki duruşunu anlatıyor. Ülkemizde ses getiren bu yerleştirme sanatçının hemen bütün retrospektif sergilerinde yer almış kült eserleri arasında. 

1989-1998 yılları arası yeni arayışlarla şekillendi. Bu dönemde “Hava Su Toprak Ateş” 1989’da AKM’de sergilendi. Yine tuvaller ve nesneler bir kavram etrafında sergi mekânında düzenlendi. Bu büyük enstalasyonlarla sanatçı izleyiciyle farklı bir diyalog içine girdi. Yeni anlatım biçimlerine ulaşmak için sanatçı, teknolojinin olanaklarını kullandı ve tuvallerini dijital ortamda tasarladı.

Aslında Balkan Naci İslimyeli hemen her döneminde yüzlere odaklandı. Etkisindeki gece yüzlerinden sonra kendi yüzünü enstalasyonlarında görmeye alıştık. 2009’da ise “Sufi” serisinde mask gibi kurguladığı yüzleri üzerinde kaligrafik tasarımlarla bizlere sundu.

Yüzler kadar gelenekten de beslenmişti Balkan Naci İslimyeli. Halk hikayeleri, cam altı resimlerine büyük bir bağlılığı vardı. “Şahmaran Kızı”nı da 1970’lerde yaptı.

İslimyeli elli yıl boyunca, sosyal davranışları, gündeliğin sıradanlığını, kuşaktan kuşağa aktarılan ritüelleri, göçleri, savaşları, arayışları, kayıpları, gidişleri, doğaya verdiğimiz zararı, modanın önlenemez çekiciliğini, kısaca içinde yaşadığımız dünyayı anlattı. Resmine sözünü kattı.

Sergi 16 Mayıs’a kadar Galatasaray Avrupa Pasajı Aynalı Geçit’te gezilebilir. Sempozyum ise 11 Mayıs Cumartesi günü Aynalı Geçit Oditoryumu’nda takip edilebilir. (NÖK/AÖ)

[1] Nedret Öztokat Kılıçeri, Resimdeki Söz: Balkan Naci İslimyeli’nin Yapıtına Bir Bakış, Sanat Kritik Yayın, 2024