Tahir Baykuşak: Rojî Kurd Kürt ulusal yayını olarak kabul görüyor

Haberin Kürtçesi için tıklayın

Rojî Kurd, 19 Haziran 1913 tarihinde yayınlanan ilk Kürt dirgisi olarak kabul görüyor. Ayda bir yayınlanan derginin yayın hayatı ancak dört ay sürüyor.

Rojî Kurd dergisinin transkripsiyon ve tıpkı basımı çalışmalarını da yürüten Kürdoloji Çalışmaları Grubu üyesi Tahir Baykuşak Rojî Kurd’ün içerik, biçim ve yapısı itibariyle bir Kürt ulusal yayını olarak kabul gördüğünü söyledi. Rojî Kurd dergisinin “Kürtlerle ilgili bilimsel araştırma ve çalışmaları yayınlamayı” amaç edindiğini belirten Baykuşak bu amacın bir yere kadar gerçekleştiğini kaydetti.

TIKLAYIN - "Kürt Yayıncılığında Dergicilik"te sıra Hawar Dergisi'nde

Temmuz 1908’de ilan edilen II. Meşrutiyet’in ardından Kürtler ilk kez Osmanlı topraklarında yasal olarak örgütlenme ve yayın yapma hakkına kavuştular. Bu kapsamda ilk kez bir gençlik örgütlenmesine giden Kürtler, 1912 yılında Kürt Talebe Hevî Cemiyeti’ni kurdular. Cemiyetin yayın organı olarak tasarlanan Rojî Kurd (Kürt Güneşi) dergisi 19 Haziran 1913 tarihinde yayınlanmaya başlandı. Aynı zamanda Kürt süreli yayıncılığında ilk dergi olarak tarihe geçen Rojî Kurd, ayda bir yayınlandı ve ancak 4 sayı çıktı. Balkan Savaşlarının sürdüğü, Osmanlı siyasal hayatında önemli değişimlerin yaşandığı olağanüstü bir dönemde yayınlanmaya başlanan dergide dönemin önemli Kürt aydınlarından birçoğunun isimlerine rastlamak mümkün.

1913 yılında, İstanbul’da bulunan Kürt gençlerinin/aydınlarının girişimleriyle çıkan Rojî Kurd zamanın ruhuna uygun, yeni fikirlerle toplumu aydınlatmayı amaçladı. Yazılanların, ortaya saçılan yeni fikirlerin yarattığı rahatsızlık derginin 4. sayının ardından kapanmasına neden oldu. Yakın zamanlarda çokça şahit olduğumuz bir yöntemle, yine Kürt Güneşi manasına gelen yeni bir isimle (Hetawî Kurd) dergi yoluna devam etti.

Kürt yayıncılığında Rojî Kurd dergisinin nasıl bir önemi sahip olduğunu ve etkilerini Tahir Baykuşak bianet’e anlattı.

Rojî Kurd Kürt dergiciliğinde kendinsen sonra gelen yayınları etkileyebildi mi?

19 Haziran 1913 tarihinde Rojî Kurd Hêvî Derneği’nin yayın organı olarak İstanbul’da yayın hayatına başladı. Kürt dergicilik tarihinin başlangıcı olarak bu tarih alınıyor. Bu başlangıç aynı zamanda bir geleneğin de başlangıcıdır. Biçimsel olarak bir çok açıdan hem kendisinden sonraki Hetawî Kurd hem de Mütareke döneminde yayınlanan Jîn dergilerini etkilemiştir.

Şüphesiz ki bütün insanlar ve bütün eserler kendi dönemlerinin ve o dönem yaşanan olayların etkisinde kalır. Bu durum Rojî Kurd için de geçerli. Ancak dergiler gazeteler gibi çok fazla olayların etkisinde kalmadıkları için çoğunlukla kendi amaçları doğrultusunda yayınlarını sürdürüyorlar. Rojî Kurd, Kürtler ile ilgili bilimsel yazı ve araştırmalar yayınlamayı amaçlıyordu. Derginin içeriğine baktığımızda bir yere kadar bu amacını gerçekleştirdiğini görüyoruz. Dergi yazarları öncü vatanseverler gibi Kürtler’in tarihi, edebiyatı, kültürü gibi konularla ilgili yazılar yayınlamış. Dergiyi düşünsel açıdan etkilemiş ve düşünceleri dergide yayılmış olan iki kişi var. Bunlardan biri Ehmedê Xanî, diğeri de Haci Qadirê Koyî’dir. Bu iki isim Kürt ulusal fikir dünyasının temel isimleridir.

Kürt yayıncılık tarihinde Rojî Kurd dergisinde nasıl bir önemi var?

Dergi Osmanlı Türkçesi ve Kürtçe’nin Kurmancî ve Soranî lehçelerinde yayın yapıp dört sayı yayınlanmış. Bu süre zarfında sansür ve kovuşturmaya uğramış. Kürtçe yazılar yurtseverlik açısından Türkçe yazılardan daha açıktır. Bu yazılardan dolayı derginin yazarlarından M. Salih Bedirxan sürgün edilmiş.

O dönem yayınlanan Osmanlıca ve diğer dillerdeki dergilerle kıyasladığımızda Rojî Kurd için neler söyleyebilirsiniz? 

Rojî Kurd yayınlandığında da sonrasında da Kürt ulusal yayını olarak değerlendirilmiştir. O dönem Türk ve Araplar’ın ulusal dergileri de yayınlanmış. Osmanlı devletinin müslüman azınlıklarının ulusçuluk fikrinin etkisinde kaldığı bir dönemde dergi yayınlanmış ve tarihi rolünü oynamıştır.

Tahir Baykuşak hakkında

İstanbul Kürt Enstitüsü ve Kürdoloji Çalışmaları Grubu'nun üyesidir. Dicle Üniversitesi Eğitim Fakültesi'nden mezun oldu. İstanbul Bilgi Üniversitesi Tarih Yüksek Lisans Programını 2014 yılında tamamladı. 2014-2017 yılları arasında Boğaziçi Üniversitesi Sosyoloji bölümünde yarı zamanlı öğretim elemanı olarak Kürtçe dersleri verdi. İlk ve orta öğrenimini de doğduğu şehir olan Silvan’da tamamladı. (FD)