Oyuncusunun gözünden "Kuru Otlar Üstüne"
Cannes Film Festivali’nde Merve Dizdar’a En İyi Kadın Oyuncu ödülünü getiren ve Altın Koza’da Türkiye prömiyerini yapan Nuri Bilge Ceylan’ın son filmi “Kuru Otlar Üstüne”, zorunlu hizmetle Erzurum’un bir köyünde öğretmenlik yapan Samet’le bizi yine taşraya götürüyor.
Samet’i canlandıran Deniz Celiloğlu ile filme nasıl hazırlandığını, “Samet”i anlamak için neler yaptığını, Nuri Bilge Ceylan’ı konuştuk.
Son günlerde vizyonda, çok konuşulan, çok bizden ve ödüllü bir Türk filmi var. Kimisinin çok sevdiği kimisinin ise hiç sevmediği bir film oldu Nuri Bilge Ceylan’ın Kuru Otlar Üstüne’si. Siz senaryoyu ilk okuduğunuzda ne düşündünüz?
Nuri Bilge Ceylan’ın çok belli ve kemik bir kitlesi var. Hatta iç içe geçen çemberler gibi bu kitle. En içteki çember çok sadık bir kitle, onun etrafında da filmin çekimine takılıp, sadece yorumları takip edip, okuyan bir kitle var. Bir de daha önce yönetmenin hiçbir filmini izlemeyip, onu ilk kez bu filmle tanıyanlar var. Özellikle Merve’nin ödül alması bunda çok etkili oldu. Sanırım Ceylan’ın sinemografisinde en çok izlenen filmi oldu Kuru Otlar Üstüne.
Bana gelince teksti ilk aldığımda, birkaç farklı duygu hissettim. Ama en belirgin olanlarından biri, oyunculuk ve kariyer anlamında “İyi ki karşıma çıktı ve galiba benim hayatımı da kurtaracak film bu” diye düşünmem oldu. En son, Son Çıkış filminde oynamıştım ve çok uzun zamandır ilgimi çeken, içime bu kadar sinen bir rol karşıma çıkmamıştı. Bu senaryoyu elime aldığımda ne kadar katmanlı bir hikaye ve Samet’in ne kadar derinlikli bir rol olduğunu düşündüm.
Tabii ki her oyuncu Nuri Bilge Ceylan filminde oynamak ister. Ama herkes benim gibi bir bağ kurmuş mudur bilmiyorum. Çünkü Nuri Bilge’nin insanları gördüğü yer benim de insanları gördüğüm yer. Onunla insana dair algımız ve baktığımız pencere çok benziyor.
Yönetmenin diğer filmlerine hakimdiniz o zaman?
Evet, benim kişisel olarak insanları gördüğüm yer tam da onun gördüğü yer. Onun sinema dili bana kesinlikle çok yakın.
Nasıl bir hazırlık süreci geçirdiniz?
Çok uzun bir hazırlık süreci geçirdim aslında. Yedi ay önce ulaştı elime senaryo. Bu bir oyuncu için çok iyi bir süreç. Derinlikli ve uzun bir senaryo için de oldukça gerekli bir süreçti tabii. Nuri Bilge Ceylan sinema evrenini bütün bir yapı olarak düşünürsek, bunun içinde bir kültür var, bir sinemacının dünyayı ve insan olmayı nasıl gördüğü ile ilgili, ben de bunu tanıyacak bir yöntem bulmalıyım dedim kendime…
O halde Samet’i anlamak için neler yaptınız?
Nasıl bir konu üstüne hazırlanırsınız, mesela Goethe üstüne çalışmak için Alman tarihini de bilmeniz gerekir, ben de NBC’nin kendi dilini ve ritmini anlamaya çalıştım. Yönetmenin sinema evrenini anlamak için onun bütün röportajlarını tek tek okudum ve bulabildiklerimi de izledim. Dünyasını bu şekilde anlamaya, sinematografisine ve yarattığı özgün dile uyumlanmaya çalıştım. Çünkü, dediğim gibi onun bir ritmi var ve kendine özel bir dünyası var. Bunu çözünce de rol kendiliğinden geldi zaten.
Samet kentli mi, taşralı mı?
Aslında taşralı ama doğulu değil. Seyircinin bilmediği kesilen sahnelerden birinde vardı hatta. Veteriner Vahit’in sahnesinde. Vahit ona “Hocam sen İyonyalısın, bilirsin” diyor. Samet Manisa, yani Ege civarından geliyor. Yani büyük kentten, İzmir’den değil mesela, haliyle taşralı diyebiliriz ama kafası Batılı, Batının bireyciliğini almış biri.
Ama Nuri Bilge’nin karakterleri taşralı da olsa, şehirli de olsa, yalancılıkları, ikiyüzlülükleri, karanlıkları hep birbirine benziyor. Ortak özellikleri hepsinin aynı.
Bu film diğer filmlerine göre daha politik mi sizce?
Ben genel kanının aksine politik olmayı farklı anlıyorum. Bence NBC oldukça politik bir yönetmen. Bunu da açmak isterim. Politik sinema üstüne derin literatür bilgim yok o yüzden belki de onun filmlerine prepolitik diyebiliriz. Çünkü insan ilişkileri zaten politik ve bu insanların kurduğu ilişkilerinin sonucunda bir politika çıkıyor, önce ülke geneline işaret edip, sonra dünyaya yayılıyor aslında. Bu sebeple de kör göze parmak yapmasa da, politik olanı anlamak için de insan ilişkileri içinde olana bakmamızı sağladığı için Ceylan sineması oldukça politik bana kalırsa.
Hatta bu noktada Ingeborg Bachmann’ın Malina kitabından alıntı yapmak isterim. “Faşizm atılan bombalarla değil iki insan arasında başlar” der. Yani politik dediğimiz şey iki insan arasında başladığı için, insanların politikten sadece siyaset anlamalarını sığ buluyorum. Hatta biraz sinirleniyorum bu konuda. (Gülüyor.)
Çok zorlandığınız bir sahne oldu mu?
Fizyolojik olarak olmadı ama Sevim’le kurmam gereken ilişkinin dengesini oturtmakta çok zorlandım. Onların arasındaki ilişki ve hikayede ne olduğu hiç bir zaman bende de net olmadı ve zaten senaryo da bu kesinlikte bir şey söylemiyordu. Belki ufak tespitlerim oluştu süreç içinde ama yine de senaryoyu, seyirciye, olduğu gibi aktarmaya ve oldukça hassas bir konu olduğu için bariz bir tarafa yaslamamaya çalıştım.
Yönetmen de büyük yönlendirmelerde bulunmadı zaten. Dolayısıyla bu ilişkiyi dengede tutmak için büyük enerji harcadım.
Samet nasıl biri diye sorsam…
Samet bazısı için çok kötücül, karanlık, bencil bir karakter, bazısı için ise başına gelenlerden dolayı kendisini kurtarmaya çalışan, narsist bulunmayan bir karakter. Yani kimisi hiç sevmedi, kimisi de empati kurdu Samet’le. Ben hepsini oynamaya çalıştım ve karakterle ilgili vardığımız bu nokta da, toplanılan tüm malzemenin yönetmen tarafından verilmiş son haliydi aslında.
Senaryoya alternatif bir finaliniz oldu mu?
Ben açıkçası hiç müdahale etmemeye çalıştım. Çünkü yazanın dışına çıkıp, karakteri kendi kafamdakine uydurmaya çalışsaydım rolle büyük çatışma yaşayabilirdim. O sebeple olduğu gibi bıraktım.
Peki Nuri Bilge Ceylan nasıl bir yönetmen?
Kendi kafasında tabii ki özgün bir tasarım var. Ama oyuncuya oldukça alan açan ve oyuncudan ne kadar çeşitlendirme gelirse bundan o kadar haz alarak, mutlu oluyor tabii.
Ben sadece kendimle ilgili süreç içinde şunu fark ettim: Yönlendirilmekten çok yönlendirmeye açık olduğumu. İkna olmadan sadece işçilik yapmak zor gelmeye başlamış yani.
Zaten tam da yönetmenlik yapmak istiyorum dediğiniz süreçte gelen bir senaryo bu size değil mi? Acaba bir oyuncu olarak kendi özgün işinizi çekmeden önce tekrar usta çırak ilişkisini yaşamak istemiş olabilir misiniz?
Bu çok güzel bir soru. Olabilir tabi bir gözlemleme isteği. Ama kendimde yönlendirilmekten çok yönlendirme isteğini orada da hissetmedim desem yalan olur. Senaryo yazımı ve kurgu sürecinin içinde değildim mesela ama sanki tüm süreçte varmışım gibi bir his yerleşti zamanla içime. Kafamdaki boşlukları senaryoyu çok okuyup, hala da üstüne düşünerek doldurmaya çalıştım. Bu bana tüm sürece daha hakim hissettirdi.
Favori yönetmenlerin kimler?
Türk Sinemasında kurduğum kişisel ilişki açısından bakacak olursak tek yönetmen olarak Nuri Bilge Ceylan’ı sayabilirim. Evet, film bitti ama filmi beş kez izledim ve doğrusunu söylemek gerekirse, hala da yönetmeni anlamak için tüm yazılarını okuyor, okul gibi çalışıyorum üstüne.
Diğer yönetmenlerin de filmlerinin çoğunu hep takip ettim ve Ömer Kavur’u çok severim. Ama yine de Nuri Bilge Ceylan benim için biricik. Yabancı yönetmenlerden ise ilk aklıma gelen hemen Haneke olur.
Filmi Erzurum’da çekmek de ilham verici oldu mu peki?
Olmaz mı! Başka yerde setteyken evine gidemiyorsun, o atmosferi yaşadık o yüzden resmen. Çekimlerden önce gitmediğim bir yerdi, benim için büyüleyici bir deneyim oldu. Ben evde sadece karakteri düşünüyordum, oraya gidince hikayeyi daha iyi anladım.
Seyircilerden nasıl geri dönüşler aldınız? Hiç unutamadığınız bir replik…
Şunu rahatlıkla söyleyebilirim ki, film herkesi sarsmış. Beğenen de beğenmeyen de etkisinde kalmış. Birçok kişiden geri dönüş aldık. Hepsi birbirinden farklı yorumlardı ama şunu söyleyebilirim. Film herkesi hem beğenmek hem de beğenmemek anlamında çok etkilemiş ve sarsmış. Hiç unutamadığım replik ise “Samet’in yaptıklarını çıkar, aynı ben.”
Son olarak da bir filmin ödül alması Türk Sineması’na ivme katarak, seyircide bir dönüşüm yaratıyor mu acaba?
Ben ilk kez bu kadar büyük bir festivale ve ödül dünyasına gözlemci olarak böyle yakından girdim. Mesela Cannes’da kategorileri bilerek birçok filmi izledim, kendimce listeler yaptım ve sonuçta hiçbir tahlilim tutmadı. Haliyle gördüğüm şey aslında sadece 9-10 kişinin kararında bittiği ve işlerin son derece subjektif ilerlediği oldu. Dolayısıyla bence ödül kısa vadeli kurulan bir ilişki biçimi. Ben de bu nedenle ödüllerin değil filmin uzun vadede seyirciyle kurduğu ilişkiyi daha samimi buluyorum.
Kısacası bence, ödüller, kısa vadede bir algı yaratsalar da, daha çok kolektif bir heyecan katmak için varlar kanımca. Seyircinin ilettiği duygu daha gerçek bence, sosyal medya sayesinde de bunu takip edebiliyoruz son günlerde…
Yurtdışında anlaşılıyor mu Nuri Bilge Ceylan dünyası ve hatta bu coğrafya?
Evet evet bence filmleri coğrafyaya dahil olduğu kadar da evrensel. Bu yüzden anlaşıldığını ben bizzat gördüm. Oradan nasıl göründüğünü toplumsal olarak analiz edecek durumda değilim ama filmin yurtdışındaki festivallerde de oldukça ilgi çektiğine şahit oldum. (GÖ/AS)
