2018'de Türkiye’de ve Dünyada Gazetecilik

Sınır Tanımayan Gazeteciler (RSF) verilerine göre 2018’de dünyada 348 gazeteci mesleklerini yaptıkları için gözaltına alındı ya da tutuklandı, 80 gazeteci öldürüldü, 60 gazeteci rehin alındı ve 3 gazeteci kayboldu.

Öldürülen 80 gazetecinin yüzde 61’i kasten ve hedef alınarak, yüzde 39’u ise alanda çalışırken öldürüldü. Son on yılda toplam 702 gazeteci öldürüldü. 2018’de gazeteciler için ölüm tehlikesi en yüksek olan ülkeler Afganistan (6 gazeteci öldürüldü), Suriye (11), Meksika (9), Yemen (8), ABD (6) ve Hindistan (6). Gazetecileri Koruma Komitesi (CPJ) verilerine göre dünyada “intikam cinayetleri” neredeyse ikiye katlandı.

Kaşıkçı, Kuciak, Marinova

Öldürülen gazetecilerin yarısına yakını çatışma bölgelerinde değildi, gazeteci cinayetlerinin araştırdıkları konular ile ilgili olduğu iddia ediliyor.

Suudi gazeteci Cemal Kaşıkçı 2 Ekim’de ülkesinin İstanbul Başkonsolosluğu’nda öldürüldü. 2017’de kaçarak ABD’ye taşınan Kaşıkçı Washington Post’taki köşe yazılarında Suudi Arabistan Veliaht Prensi Muhammed bin Selman’ın mutlak güç hedefi ve ifade özgürlüğü üzerindeki baskılarını eleştiriyordu.

Slovakya’nın iktidar partisi ve diğer politikacılarının yolsuzluk bağlantılarını araştıran Ján Kuciak ve nişanlısı Martina Kusnirova 25 Şubat’ta evlerinde ölü bulundu. Avrupa Birliği fonlarıyla ilgili yolsuzluk iddialarını araştıran Bulgaristanlı araştırmacı gazeteci Victoria Marinova 6 Ekim’de ülkesinin Ruse şehrinde cinsel şiddete uğradı ve öldürüldü.

Meksika’da yerel haber sitesi editörü Rubén Pat 24 Temmuz’da sokakta vurularak öldürüldü. Hindistan’da Navin Nischal ve Vijay Singh 25 Mart’ta bir muhtar tarafından öldürüldü. ABD’de 5 Ekim’de Capital Gazette’e 8 Haziran’da silahlı saldırı yapıldı ve haber odasındaki dört gazeteci yaşamını kaybetti.

En çok gazeteci hapseden ülke Türkiye

CPJ’in 2018 raporuna göre gazetecilerin meslekleri sebebiyle hapse atılma tehlikesinin en yüksek olduğu ülke Türkiye.

TIKLAYIN - CPJ: "Türkiye Yine En Çok Gazeteci Hapseden Ülke"

Rapora göre 1 Aralık’ta dünyada 251, Türkiye’de en az 68 gazeteci hapisteydi. Bu rakam tutuksuz yargılanan, 2018 içinde hapsedilmiş ve serbest bırakılmış olan düzinelerce gazeteciyi kapsamıyor. bianet'in Medya Gözlem Raporu'na göre Ekim ayında 123 gazeteci hapisteydi.

RSF verilerine göre 2018’de Türkiye’de en az 80 gazeteciye “terör propagandası”, “Türk milletini, Türkiye Cumhuriyeti devletini, devletin kurum ve organlarını aşağılama” ya da “cumhurbaşkanına hakaret” suçlamaları nedeniyle uzun süreli hapis cezası ya da para cezası verildi.

Üç yıldır dünya çapında hapsedilen gazetecilerin yarısından çoğu Türkiye, Çin ve Mısır’da. 1 Aralık 2018’de Çin’de 47, Mısır’da 25, Suudi Arabistan’da 16 gazeteci hapisteydi.

Dünyada hapsedilen gazetecilerin yüzde 70’i otoritelerin “terörist örgüt” olarak kabul ettikleri gruplara üyelik veya yardım gibi devlete karşı işlenen suçlardan dolayı hapsedildi.

Dünyada hapsedilen gazetecilerin sayısı 2018’de arttı

RSF verilerine göre hapsedilen gazetecilerin sayısı 2017’ye göre yüzde 7 arttı.

CPJ’e göre “yalan haber” temelli suçlamalarla hapsedilen gazetecilerin oranı ise iki yılda yüzde 9’dan yüzde 28’e çıktı. Bu artış, ABD Başkanı Donald Trump’ın önde gelen sözcüsü olduğu “yalan haber” söylemi ile paralel gelişti.

Geleneksel medya üzerinde otorite kuran Çin, Mısır, İran ve Suudi Arabistan baskı mekanizmalarını geliştirerek internet haberciliğini cezalandırmayı kolaylaştıran “siber yasalar” geçirdi.

TIKLAYIN - Mahpus 123 gazetecinin isim listesi (BİA Medya Gözlem Raporu - 1 Ekim 2018)

Siyasetçiler basını hedef gösterdi

Dünyada pek çok ülke liderleri gazetecileri yaptıkları haberler nedeniyle tehdit etti.

Cumhurbaşkanı ve AKP Genel Başkanı Tayyip Erdoğan, 17 Aralık’ta Fox TV ana haber bülteni sunucusu Fatih Portakal’a “Haddini bilmezsen bu millet patlatır enseni” dedi:

“Birileri çıkmış portakal mıdır, mandalina mıdır, narenciye midir sokağa çağırıyor.

“Haddini bil haddini. Bilmezsen haddini, bu millet patlatır enseni. Bu milletle dalga geçilmez. Öyle bulduk ekranı, bu ekrandan milleti sokağa çağırmak... Sokağa mı çağırıyorsun, işte buyur. Bu ülkede benim milletimle, onuruyla oynanmaz. Hesabı ağır olur.”

Erdoğan 26 Kasım’da da Can Dündar’a “terörist” ve “köşe yazarı müsveddesi” dedi.

TIKLAYIN - Cumhurbaşkanı'ndan Can Dündar'a Bireysel Suç Duyurusu

Erdoğan’ın hakkında “ajan terörist” dediği, yaptığı haberden dolayı "örgüt propagandası ve halkı kin ve düşmanlığa tahrik" iddiasıyla 2017 yılının Şubat ayında hapsedilen Die Welt muhabiri Deniz Yücel ise 16 Şubat 2018’de serbest bırakıldı.

TIKLAYIN - Erdoğan: Deniz Yücel Gazeteci Değil, Terörist

Başbakan Binali Yıldırım ile Almanya Başbakanı Angela Merkel’in 15 Şubat’taki görüşmesinde Yücel’in tutukluluğu gündeme gelmişti. Ocak ayında da Almanya Dışişleri Bakanı Sigmar Gabriel’in Almanya-Türkiye silah ticareti konusunda verdiği bir mülakatta Yücel’den bahsetmişti.

Özgür Gündem Nöbetçi Yayın Yönetmenleri

675 sayılı Kanun Hükmünde Kararname (KHK) ile kapatılan Özgür Gündem Gazetesi’nin Nöbetçi Genel Yönetmenliği kampanyası 3 Mayıs 2016'da başladı. 7 Ağustos 2016'da sona erdi.

Kampanyaya katılan 56 nöbetçi yayın yönetmeninden 50’sine soruşturma açıldı, 11 takipsizlikle sonuçlandı, 38 dosya davaya dönüştü.

2017'de görülen davalardan 2018'e sarkan Ayşe Düzkan ve Ragıp Duran ile gazete yazarları Mehmet Ali Çelebi, Hüseyin Bektaş, Özgür Gündem eski Eş Genel Yayın Yönetmeni Hüseyin Aykol'un davasında karar 16 Ocak 2018 günü açıklandı.

İstanbul 13. Ağır Ceza Mahkemesi Ayşe Düzkan’a 16 Ocak 2018 günü 18 ay ceza verdi.

Aynı dosyada nöbetçi yayın yönetmenlerinden Ragıp Duran da 18 ay ceza aldı. Dosyanın diğer sanıkları gazetedeki yazılarından dolayı Hüseyin Bektaş ve Mehmet Ali Çelebi’ye 18 ay, Özgür Gündem eski Eş Genel Yayın Yönetmeni Hüseyin Aykol da iki yıl hapis cezası aldı.

İstinaf mahkemesi olan İstanbul Bölge Adliye Mahkemesi 3. Ceza Dairesi 29 Kasım günü onadı.

Düzkan 18 aylık cezası çekmek için hapse girecek.

TIKLAYIN - Ayşe Düzkan: Ne Üzgün Ne Öfkeliyim

“Yalan haber”

ABD Başkanı Donald Trump muhalif basının haberlerine, eleştirilerine ve sorularına yıl boyunca “yalan haber” dedi. Trump 7 Kasım’da CNN muhabiri Jim Acosta’nın sorusuna sinirlenerek basın toplantısında sorulara cevap vermek yerine soruyu soran gazeteciyi azarladı. Beyaz Saray’da çalışan bir stajyerin Acosta’nın elindeki mikrofonu çektiği görüntüler dünya gündemine oturdu. Acosta’nın Beyaz Saray’a girmek için kullandığı basın kartı bir süreliğine iptal edildi.

İtalya Başbakan Yardımcısı Luigi Di Maio 12 Kasım’da gazetecilere “en aşağılık çakallar” dedi, iktidarın ortağı 5 Yıldız Hareketi lideri Alessandro Di Battista ise cinsiyetçi küfür kullanarak gazetecileri hedef gösterdi.

Myanmar’daki Aung San Suu Kyi hükümeti etnik grup Rohingyalar’a insan hakları ihlalleri yapıldığını iddia eden haberler için “yalan haber” söylemini kullandı. İki Myanmarlı Reuters haber ajansı muhabiri Wa Lone ve Kyaw Soe Oo, Myanmar Devlet Sırları Kanunu’nu delmekten 3 Eylül’de yedi yıl hapis cezasına çarptırıldı.

Venezuela lideri Nicolás Maduro da anayasa değişiklikleri hakkındaki girişimleri hakkındaki eleştiriler için “yalan haber” söylemini kullandı.

Ekonomik sıkıntılar

Yazılı basının ekonomik sıkıntıları reklam gelirleri ve tirajların azalması nedeniyle 2018’de de sürdü. Gelirler reklam verenlerin Google, Facebook ve başka internet platformlarını tercih etmesi nedeniyle azaldı. Dünya çapında yerel ve bölgesel basından pek çok mecra reklam gelirlerinin ve tirajların azalması nedeniyle küçüldü ya da kapandı. Türkiye’de Resmi Gazete’nin baskısına son verildi, Habertürk ve Vatan gazeteleri kapandı.

Kaynaklar: RSF, CPJ, Euronews, Guardian, Washington Post, journalism.org, BBC

Raporlar: rsf.org, cpj.org - Journalists killed, murdered, cpj.org - Journalists jailed, imprisoned, BİA Medya Gözlem Raporu