Türkiyeli Osetler, anadili eğitimi ve çocuk edebiyatı

*Alan Kültür ve Yardım Vakfı'nın dağıttığı Osetçe çocuk kitapları.

Türkiye'de yaşayan Osetler sayıca çok az, değişik tahminlere göre sayıları 20-40 bin arasındadır ve köyden kente göç ve karma evlilikler dolayısıyla bunlardan ancak, çoğu yaşlı olan, birkaç yüz kişinin anadilini atayurdundaki soydaşlarıyla anlaşabilecek, birkaç bininin de basit günlük konuşmaları yapabilecek kadar anadillerini konuşabildiğini söyleyebiliriz.

Okuryazarlığa gelince, Kiril Alfabesinin yarattığı ek zorluklar ve yıllar süren Demirperde izolasyonunun etkileri ile ancak birkaç yüz kişinin anadilinde okuyabildiğini söyleyebiliriz. Edebi standartlara uygun olarak anadilinde yazabilenler ise formal bir dil eğitimi imkânının olmamasından dolayı, ancak kendi kendini yetiştirmiş birkaç on kişidir.

Halen yaşayan üç Oset köyünde, taşımalı eğitim nedeniyle ilkokulların kapanmış ve okul çağındaki çocukların yaşamamasından, şehirlerde ise zaten az olan nüfusun dağınık olmasından dolayı bir sınıfta yeterli sayıda anadilde eğitim talebi oluşturabilme imkânı olmamış ve seçmeli Osetçe anadili eğitimi talebi yapılamamıştır.

Sayıları ancak 10'larla ifade ediliyor

Türkiye Osetlerinin çatı kuruluşu olan Alan Kültür ve Yardım Vakfı ve onunla ilintili OsetAnkara gibi kimi oluşumlar, farklı zamanlarda İstanbul ve Ankara illerinde anadili eğitim kursları açtılar. Bu kurslara çokluk yetişkinler katılım gösterdi; çokluk anadilini bilen orta yaş üzeri insanlar da Kiril Alfabesini öğrenip anadillerinde okuma amacıyla veya anadilini hiç bilmeyen orta yaşta ve genç insanlarımız dillerini bir nebze öğrenebilme amacıyla katıldılar. Çocuklara yönelik bir kurs olmadı ve bugünün çocukları arasında ancak evde Osetçe konuşan ebeveynler ve aile büyükleri olan ve anadillerini koruma amacıyla kendileriyle Osetçe konuşulan çocuklar veya yazın köylere gidip anadilleriyle konuşabilen çocuklar, iletişim kurabilecek kadar, anadillerini öğrenebiliyorlar ki bunların sayıları da ancak 10'larla ifade edilebilir.

 
Osetçe dersinden.

Alan Vakfı, Osetya'dan edindiği Osetçe öğrenme kitap setlerinin dağıtımını yaptı. Bunlar 1'den 11'inci sınıfa kadar her bir sınıf için bir dil eğitimi ve bir de okuma kitabı. Bunları okuyabilen çocuklarımız olduğuna dair bir bilgi ulaşmadı bana; küçük bir camia olmamızdan dolayı böyle bir durum olsa mutlaka bilinirdi.

Çoğu masalda hayvan ve doğa ana kahraman

Türkiye'de Osetçe masal ya da çocuk kitapları okumuş ya da kendine okunmuş fazla çocuk olduğunu sanmıyorum. Osetçe çocuk edebiyatının, kitaplardan ziyade, görsel medyanın yaygınlaşması ve iletişim olanaklarının çoğalmasıyla çizgi film haline getirilip sosyal medya üzerinden paylaşılan Osetçe masallar şeklinde çocuklarla paylaşıldığını varsayabiliriz. Türkiye'de basılmış Osetçe anadilde bir çocuk kitabı olması bir yana, Osetçe basılmış herhangi bir kitap da yok. Sadece Türkiye'de yaşayan bir şairimiz olan Zæhiltı Yahya'nın iki şiir kitabı Osetya'da basılmış ve Türkiye'de de dağıtılmıştır. Osetçe çocuk kitapları külliyatına internet üzerinden, elektronik formatta ulaşma imkânı var ancak basılı olarak edinmek yalnız atavatanını ziyaret eden kişiler vasıtasıyla mümkün.

Oset çocuk edebiyatında, çokluk geleneksel destanlarla ilintili, geleneksel değerleri ve ulusal tarihi aktaran masalların özel bir yeri var. Osetçede edebi masal janrının temellerini fabllarıyla atan milli şairimiz Kosta Khetagurov ve geleneksel Oset masallarını edebi masal formuna ilk uygulayan Sozırıko A. Britaev haricindeki belli başlı yazarlarımız: S. Gadiev, A. Salamov, A. Tsarukaev, V. Gagloyev, S. Sitokhov, R. Totrov, M. Zasokhov, L. Valiev, G. Çecemov, M. Kaziev, A. Guchmazov ve J. Zutseva'dır. Çokluk masalda insandan ziyade hayvan ve doğa elementleri ana kahramanlardır. Elbette bu yazarlarımızın çoğunun eserlerine yazdıkları zamanın belirleyici Sovyet ideallerinin damgası vurulmuş ulusal temalı eserlere çokluk bilimsel bilgileri işleyen, aydınlatıcı çocuk ve gençlik eserleri de eşlik etmiştir. Britaeva Angela Borisovna'nın "Oset Edebi Masal Formunun Oluşumu ve Gelişimi" başlıklı doktora tezi ve K .M. Koçieva'nın "Oset Çocuk Edebiyatı" kitapları dışında Oset çocuk edebiyatı alanı neredeyse hiçbir araştırmanın konusu olmamıştır.

Kapitalist restorasyon dönemi

Sovyetler zamanında ideolojik nedenlerle çocuk /gençlik edebiyatına, kitaplarına ve dergilerine verilen önem kapitalist restorasyon döneminde ortadan kalkmış ve kitaplarla süreli yayınlar neredeyse yok olmuştu. Şimdilerde yeniden kimi yayınlar yapılmakta olsa da çok fazla yeni eser yok. Kuzey Osetya Cumhuriyeti'nde D. Mamsurova adına açılmış özel bir Devlet Çocuk Kütüphanesi var. RF'ye bağlı Kuzey Osetya Cumhuriyeti'nde ilk kez üç yıl önce tüm eğitimi çocukların anadilinde veren ilköğretim okulları ve anadilin konuşulduğu anaokulları açılmış olup çocukların anadillerinde eğitimine verilen önem bu Cumhuriyet'te ve Bağımsız Güney Osetya Cumhuriyeti'nde artmakta. Bunda UNESCO'nun, diğer Kuzey Kafkas dilleri gibi, Doğu İrani Diller Grubu'nun yaşayan tek temsilcisi olan Osetçeyi de kaybolmakta olan dillerden biri olarak ilan etmesinin ve yükselen etnik kökenlere dönme hareketlerinin de etkileri olsa gerek.

Kuzey Osetya-Alanya Cumhuriyeti'nin başkenti Vladikafkas'da anadili dolayıssı ile açılmış bir sokak sergisi.

Ancak tüm bunların yükselen Rus milliyetçiliği ve merkezi hükümetin Rusça'nın hâkimiyetini tüm RF topraklarında yaymayı ve zorunlu anadilinde eğitime ket vurmayı amaçlayan yeni politikalarının hız kazandığı bir ortamda olduğunu da unutmamak gerekir.
Oset yazarlar Kafkas edebiyatına dair kitap ve makaleler dışında genel okuyucuya hitap eden kitaplarda anılmaz, burada da çokluk milli şairimiz Kosta (Konstantin) Khetagurov (Хетӕгкаты Леуаны фырт Къоста) anılır.

Osetçeden Türkçeye çevrilen çok az sayıda eser var. Oset edebiyatından temel eserlerin, paralel metinler olarak, Türkçe çevirilerinin basılmasının hem Oset yazarların tanınırlığına katkısı hem de anadillerini öğrenmek isteyenlere büyük yardımı olacaktır. Bu eserlerden çocuk kitabı mahiyetinde olanlar Milli Eğitim Bakanlığı'nın Kültür Eserleri Çocuk Kitapları serisinde basılabilir, bunda da öncelik Oset Nart Destanları'nın sadeleştirilmiş çocuk versiyonu olabilir. Ayrıca halihazırda Thostati İlhan, Osetçenin Dıgoronca diyalektinden Budayti Milusya'nın БАБАЙ АРГЪӔУТТӔ (Babamın Anlattıkları) başlıklı fabl ve kısa masallardan oluşan resimli kitabını Türkçeye çevirmiş, basıma hazır haldedir; mizanpajı tamamlanmış bu kitabın basılma imkânı olmadı. Bu kitap da paralel metin halinde yayımlanabilir.

TIKLAYIN - KAFKAS ANADİLLERİ 1/Anadili öğretiminde oyun en etkili araç

TIKLAYIN - KAFKAS ANADİLLERİ 3/Anadili ediniminde asıl önemli unsur, ailede konuşmak

TIKLAYIN - KAFKAS ANADİLLERİ 4/Alfabeden yoksunluk okuma ve yazmayı olumsuz etkiledi

(AUG/AÖ)