Gelek cureyên şekirê pembû cara pêşîn berî sedsala 19an li Ewrûpayê hatin dîtin. Hostayên şekir bi kişandina têlên şekirê karamelîzekirî bi destan şîraniyên sivik û nazik çêdikirin. Lê belê, şîraniya şekirê pembû ya nûjen di sala 1897an de ji aliyê bijîşkê diranan yê Amerîkî William Morrison û çêkerê şîraniyê John C. Wharton ve hate îcadkirin.
Wan amûrek elektrîkê bikar dianîn da ku şekir bihelînin û bikin têlên zirav. Ev şîraniya nû di sala 1904an de bi navê "Fairy Floss" (Têlên Horîyan) di Fûara Cîhanê ya St.Louisê de hate pêşkêş kirin û eleqeyek mezin kişand.
Cara yekem bijîşkê diranan şekirê pembû çêkir
Tişta îronîk ew e ku bijîşke diranan şekirê pembû îcad kiriye. Her çend Morrison û Wharton ew di sala 1921an de patent girtibe jî lê diransazek din bi navê Joseph Lascaux di sala 1949an de îcadek bi vî rengî bipêş xist. Lascaux biryar da ku guhertoya xwe wek bi nave "şekirêşima pembû" bifiroşe, Ji bo ku bi orjînala "Fairy Floss" (Têlên Horîyan) a ku ji hêla Morrison û Wharton ve hatî afirandin cuda be.
Di salên 1970an de, makîneyek şekirê pembû ya otomatîkî hate afirandin ku şekirê pembû bi xwe çêdikir û paket dikir. Vê jî karê birin û anînê û hilberîna şekirê pembû li karnaval, dezgeh, şahî û çalakiyên din hêsantir kir.
Di fîlman de şekirê pembû
JI BO BÎRANÎNA AHMET YILDIZî
Şekirê Pembû
Şekirê pembû di fîlimên wekî Dumbo (1941,2019), Charlie and the Chocolate Factory (1971, 2005) û The Greatest Showman (2017) de hêmayek girîng bû. Fîlmê kurdî yê bi navê Şekirê Pembû di sala 2013an de derketîye. Derhêner Ozan Takış ev fîlm ji bo bîranîna karkerê zarok Ahmet Yildizê ku di makîneya presê de asê mabû û jiyana xwe ji dest dabu, kişand. Fîlm qala du karkerên zarok dike ku li Edeneyê pembûyan berhev dikin, di bin şert û mercên dijwar de dixebitin û rûbirûyê nakokiyên di navbera bajar û gundan dibin.
Di xwepêşandanên de şekîrê pembû
Her çiqas ev şêrînayî ji bo pîrozbahî û çandê hatibe bikaranîn jî, carinan di wateyeke xweş de û carnan jî nexweş de bûye mijara siyasetê, Heta li hin welatan di protestoyan de bi awayekî îronî hatiye bikaranîn. Em dikarin protestoyên Kongoyê, çalakiya “Êlekên Zer” ya Fransayê weke mînak nişan bidin. Bi taybetî di dema xwepêşandanan de ji bo rexnekirina polîtîkayên hikûmetê hate gotin. Xwepêşanderan ji bo ku rexneyên xwe bînin ziman gotina şekirê pembû weha bikar anîn: Vala û demkî ye, weke şekirê pembû.
Çawa bû mijara siyasetê?
Her çend şekirê pembû rasterast bi siyasetê re têkildar nebe jî, carinan ji hêla siyasetmedaran ve di festîval, şahî an ji li mîtîngan de dihat tercîh kirin. Van siyasetmedaran şekirê pembû wek amûrek sembolîk an jî populîst bikar dianîn.. Armanca wan ew bû ku bala raya giştî bikşînin, xwe dirust bide nîşandan û îmaja "yekî ji xelkê"yê xurt bikin.
Minak;
- Serokê Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê Barack Obama: Di dema kampanyaya hilbijartinê ya 2008an de dema ku ji gel re dipeyivî şekirê pembû dixwar.
- Serokê Rûsyayê Vladimîr Pûtîn: Di sala 2019 de,di çalakiyek li St. Petersburgê de şekirê pembû dixwar û wêneyên wî yên ku dema şekirê pembû dixwar hatibû kişandin.
- Siyasetmedarên herêmî yên li Tirkiyeyê: Di heyamên hilbijartinê de, pirê caran tên dîtin ku gelek namzet di çalakiyan de ji bo zarok û malbatan şekirê pembû belav dikin.
Newroz, polîs, şekirê pembû û Mansur Yavaş
Di pîrozbahiya Newrozê ya li Cizîrê de, du polîsên bi navên Sînan Baydî û Alî Talha Balbal, alîkariya Barişê ku kesekî astengdar e û şekirê pembûyî difiroşe kirin. Polîsan hemû şekirên pembûyî yên Bariş kirîn û li zarokên derdorê belav kirin.
Serokê Şaredariya Bajarê Mezin a Enqereyê Mansûr Yavaş li ser vê bûyerê li Stenbolê axivî û ji bo Alaya DEM Partiyê gotibû, “Duh li mîtîngekî Rojhilatê (Tirkîye) de alên ku li gorî min “paçavra” ne dihat libakirin û polîsan şekirê pembû dida kesên ku diçûn wê mîtîngê. Ez destwerdana li vir rast nabînim. Em li bende ne ku hêzên ewlekariyê şekir li ciwanên vir jî belav bikin.” Serokê Giştî yê Partiya Gel a Komarê Özgür Özel ji ber gotinên Yavaş lêborîn xwest, lê Yavaş paşve gav neavêt.
Gotinên Yavaş ên li ser sembolên Kurdan ên weke 'çiqê' bû sedema bertekeke mezin. Mijar di Newroza Stenbolê de jî hat lidarxistin. Hin kesan bi vekirina pankarta mezin a bi nivîsa "Mansur Alsana Şekirê pembû" amaje bi gotinên Yavaş kirin. Pankartekî din a li ser “paçavra bavê te ye” jî bû mijar. Van wêneyan carek din nîşan da ku dengdêrên Kurd çiqasî hestiyar in ji nîqaşên siyasî re.
(HC/AY)