Sosyolog ve yazar Pınar Selek’in, 1996’da Cihangir Ülker Sokak'ta translara yönelik baskı ve şiddeti anlattığı "Maskeler, Süvariler, Gacılar" kitabı, tiyatroya uyarlandı.
“Kelebek” mi o, yoksa Pınar Selek mi?
Tiyatro Alesta’dan Nevra Ayşem Savaşçı ve Orçun Ucal’ın sahneye taşıdığı oyun, yakın zaman önce izleyici ile buluştu.
Ancak, Selek hakkında 26 yıldır deva nedeni ile Fransa’da yaşamak zorunda bırakıldığı için Türkiye’ye gelip oyunu izleyemedi.
Bu yönü ile de oyun, Selek’in 26 yıldır devam eden Mısır Çarşısı davasında nihai beraatine destek amacıyla dönemin hafızasını ve dayanışma ruhunu yeniden canlandırması hedefliyor.
Pınar Selek için adalet çağrısı: Beraate sahip çıkmak için 7 Şubat'ta buluşuyoruz
Hâlâ Tanığız Platformu, 7 Şubat 2025 Cuma günü İstanbul 15. Ağır Ceza Mahkemesi’nde görülecek duruşmaya çağrı yaparken, oyunu uyarlayan ve yöneten Orçun Ucal oyunun detaylarını bianet’e anlattı, Selek’in yargılandığı davada nihai beraat karar verilmesini istedi.
“Bayram Sokak kızları tekrar hedefte”
"Maskeler, Süvariler, Gacılar" kitabını sahneye taşımak nereden aklınıza geldi?
2015 yılında Pınar Selek’in Sürüne Sürüne Erkek Olmak araştırmasını oyunlaştırmıştık. O günden beri aslında elimizde dolanan bir araştırma, o zamanlar biraz bize ağır gelmişti o uyarlama işine girişmek.
Sürekli gündem de LGBTİQ+ hedef alınırken yaptığımız Fotoroman Kralı oyunumuzu oynarken Bayram Sokak kızları tekrardan hedef haline geldi, Pınarın davası da devam ediyordu aynı zamanda. Nevra Ayşem Savaşçıyla birlikte Maskeler Süvariler Gacılar Kitabına tekrardan bakalım mı dedik ve yazma sürecine girmiş olduk. Türkiye gündemi aslında tekrardan aklımıza getirdi ve iyi oldu.
“Baskıya karşı sahne bir mücadele alanıdır”
Oyun, izleyicilere hangi ana temaları ve mesajları aktarmayı hedefliyor?
Toplumsal cinsiyet, kimlik, dışlanma ve direniş temalarını merkeze alarak, toplumun "öteki" olarak gördüklerini sahneye taşıyor. Oyunun ana hedefi, ataerkil sistemin ve heteronormatif düzenin görünmez kılmaya çalıştığı kimlikleri görünür hale getirmek, marjinalleştirilen bireylerin yaşadığı baskıları ve mücadelelerini seyirciye hissettirmek, Ana tema olarak bunları söylerken.
Aktarmaya çalıştığı mesajlar ise; Kimlikler maskelerin ardına saklanamaz! Her birey kendi kimliğiyle var olma hakkına sahiptir ve bu hak engellenemez.
Trans varoluş bir direniştir. Yıllardır baskıya, sürgüne ve şiddete maruz kalan trans bireyler, tüm engellere rağmen var olmaya devam ediyor. Baskıya karşı sahne bir mücadele alanıdır. Oyun, sadece bir anlatı değil, izleyiciyi de içine çeken, düşündüren ve harekete geçiren bir deneyim sunuyor.
“Trans hareketi her baskıyla daha da büyüdü, susturulamadı”
1996 yılında Ülker Sokak'ta yaşanan olaylar nelerdir ve oyunda bu olaylar nasıl ele alınıyor?
Ülker Sokak’ta Translar, şiddetle susturulmaya çalışıldı. Sokak kapantı, esnaflara bir şeyler satmayın diye baskılar yapıldı, elektrikler kesildi, dışarı çıkmaya korkar hale getirildi insanlar.
Giriş çıkışları kontrol altına almaya çalıştılar aylarca. Ülker sokakta yaşamayan arkadaşları, onlara yiyecek, içecek ulaştırmaya çalıştı. Son zamanlarına doğru şiddet daha çok arttı, binalara baskın yapıldı. O sokak, transların varoluş mücadelesinin simgesi haline geldi. Ama o günden bugüne hiçbir şey eskisi gibi olmadı. Zulüm, baskı ve nefret bitmedi, başka sokaklarda devam etti. Fakat trans hareketi her baskıyla daha da büyüdü, susturulamadı. Tıpkı Pınar Selek gibi.
Oyunda aslında bir günde işliyoruz bütün bu aylarca süren baskıyı. Sabah güne başlıyorlar ve her şey bir anda değişiyor.
Nevra Ayşem Savaşçı ile oyunu yazarken çıkış noktamız Gullüm oldu. Araştırma yaparken gullumun çıkış noktası aslında işkenceye maruz kalırken dayanma güçlerini arttırmak ve kendilerini rahatlatmak için aralarında yaptıkları komik diyaloğa dediklerini öğrendik. Bu da bizim oyunu yazma temamız oldu. Kızlar evlerine haps olmuş neler olduğunu anlamaya çalışırken dışarıdan demeçler gelir ve kendilerini rahatlatmak için güllüme başlarlar.
“Varoluş mücadelesi halen devam ediyor”
Bu tarihi olayların günümüzle bağlantısı nedir?
Bayram sokak kızlarına ara ara yapılan baskıların 1996 yılına göre daha ‘modernize’ halidir belki de. Biz bu oyuna başlamaya karar verdiğimizde Bayram Sokak kızları bizlere kapılarını açtı ve orada bize bir prova alanı sağladılar, oyunun ilk başlarında orada prova alırken bazen provaları iptal etmek zorunda kalıyorduk.
Kızlar bugün gelmeyin burası karışık gibi söylemlerde bulunuyordu. Aslında günümüzde değişen hiçbir şey yok sadece biçimi farklılaştı. Varoluş mücadelesi hala devam ediyor.
Oyunun sahne tasarımı, kostümleri ve genel estetiği hakkında neler söylenebilir?
Araştırmayı yapan Pınar Selek, oradan yola çıkarak oyunu Orçun Ucal ve Nevra Ayşem Savaşçı yazdık. Yönetmeni Orçun Ucal Oyuncular: Ecrin Bolkar ve Liya Toprak Şahin
Nevra Ayşem Savaşçı ile Tiyatro Alesta çatısı altında 2014’ten beri üretiyoruz. Çeşitli toplumsal sorunları taşımaya çalışıyoruz aslında. Şuanda devam eden Fotoroman Kralı’da onlardan biri. Geçmiş yaptığımız oyunlar arasında Erkek Parkı, Sürüne Sürüne Erkek olmak, Boş Şehir, Örgü, Beş Sevim Apartmanı, Gizli Emir, Delibo gibi oyunlarımız oldu.
Oyunun stil danışmanlığını Hilal Polat yaptı, Sahte tasarımı Oğuz Gülen, ışık tasarımı: Rafiz Mehdizade yaptı. Oyuna başka bir atmosfere taşıtılar. 90’lar teması üzerine ve o döneme ait askesuarlar ve aksesuarları Emel Karslıoğlu elinden çıktı. Dönemi yansıtan minimal ama anlamlı bir dönemi yansıtıyor diyebilir.
Yönetmenin oyuna getirdiği yenilikçi yaklaşımlar nelerdir?
Oyunun interaktif yapısı diyebiliriz. Seyirciler oyunun bir parçası, onların rolleri de var. Yapmasını istediğimiz oyuna hizmet eden her şey bu yapının içinde. Sadece seyirci kalmıyorlar aslında mahallede yaşayan, baskı için oraya gelen, dışarda neler olduğunu söyleyen, dış efeklerin hepsini seyirciler yapıyor. Oyuncular seyircilerden aldıklarıyla oyuna devam ediyorlar. Bu, tiyatro ile gerçek hayat arasındaki sınırları bulanıklaştırarak, seyirciyi olayların sadece tanığı değil, bir parçası haline getiriyor.
Oyunun interaktif yapısı izleyiciyi nasıl etkiliyor?
İzleyici, tanıklık etmiyor sadece. Oyunun içinde ve verdikleri etkilerle oyunun bir parçası haline geliyorlar. Aslında alışık olmadıkları bir durum; bu durum onları birer fail haline getiriyor. Empati yapmasına zorluyor seyirciyi. Çünkü seyirci oyunu oynamazsa, sahnede oyunda oynanmaz.
İzleyiciler yerlerini aldıklarında Ecrin onlara oyunun biçimini anlatıyor ve ufak bir prova aldırıyor. Beğenmezse madiliyor J Artık geri kalanı oyuna gelen seyircilemiriz deneyimleyerek öğrenecekler. Sadece bu kadar spoiler verebiliyorum.
Oyun, eleştirmenler ve izleyiciler tarafından nasıl karşılandı?
Oyunun şuana kadar yorumları gayet güzel, memnunuz bu durumdan. Sadece daha çok kişiye ulaşmak istiyoruz. Farklı bir deneyim yaşadıklarını ve interaktif olmasını sevdiklerini dile getirdiler.
Öne çıkan yorumlar ve değerlendirmeler nelerdir?
Öne çıkan bir yorum var, hiçbir şey değişmedi sadece baskı biçimi değiştir. Ben bu biçimi sosyal medyanın değiştirdiğini düşünüyor.
Tiyatro Alesta'nın bu oyunla ilgili ileriye dönük planları nelerdir?
Gelecek planlarımız da Persfektifi biraz bizim sektöre çeviriyoruz, ve burada olan biten haksızlıklar karşısında; bir oyuncu nasıl manipüle ediliyor, menajerlerin zorbalıkları gibi sektörel bir eleştiriyi sahneye taşımayı planlıyoruz.
İzleme önerisi
Oyunu nerelerde izleyebilirsiniz?
8 Şubat Cumartesi Kadıköy Emek Tiyatrosu
15 Şubat Cumartesi Cihangir Atölye Sahnesi
22 Şubat Cumartesi Kadıköy Emek Tiyatrosu
12 Mart Çarşamba Cihangir Atölye Sahnesi
Pınar Selek davası kronolojisi
Pinar Selek'e Veu Lliure Ödülü: Sınırları aşan ateş böcekleriyiz
(EMK)