Yeni Düzenlemeler: İnsan Sevdikleriyle Yerinde Yaşlanası

Yalnızlık dönemi mi?

Dış dünyayı terk ederek tamamen kendi dünyasına çekilmeyi tercih eden yaşlının bunalıma girmesi kaçınılmaz.

Bunalım dönemi mi?

Üretken olamadığı, uyum yeteneği azaldığı, çevresinden gelen uyarılara yanıtı geciktiği, belleği zayıfladığı, bunaltısı arttığı, uyku düzeni bozulduğu, özgüven ve değer kaybına uğradığı, sosyal statüsü değiştiği, eş ve yaşıt kayıpları yaşadığı, fiziksel ve mental sağlığının –daha da- bozulacağı endişesi taşıdığı, ekonomik sorunları arttığı,  dışlanma korkusuna kapıldığı için mutsuz olup, karamsarlığa kapılan yaşlının da  tercihi olmasa bile kendi dünyasına çekilerek bunalıma girmesi mümkün.

Yaşlılık: bireysel ve toplumsal bir sorun

Yaşlanma yaşam sürecinin önemli ve nihai bir aşaması. Ortalama yaşam ömrünün pek çok değişkenin etkisiyle her geçen gün uzadığı günümüzde; yaşlanma sürecine giren kişilerin bilinç düzeyinin artması, yaşlılık alanına ilişkin çok yönlü araştırmalar yapılması, uluslar arası ve ulusal düzeyde planlamalara gidilmesi,  yeni yasal düzenlemeler yapılması ve çeşitli önlemler alınması sevindiricidir.

Tüm dünyada yaşlılara yönelik en yaygın hizmet türü dışarıdan ve profesyonellerle desteklenen evde bakım modeli iken ülkemizde kurumsal bakıma ağırlık verilmiştir.

Her yaştaki insan yeni ortam ve mekanlara uyum sağlamada güçlük çeker. Yaşlılar ise alıştıkları mekan ve çevreye bağımlılık geliştirdiklerinden kısa süreli ayrılıklarda bile bir an önce o ortama geri dönmek isterler. 

Yapılan çalışmalar yaşlanma sürecine giren bireylerin alıştıkları ortamda sevdikleriyle birlikte toplum içinde yaşlanması durumunda çok yönlü iyilik halini sürdürebilmelerine katkı sağladığını göstermektedir.

Son yıllarda yaşlılık alanında sıkça kullanılmağa başlanan “toplum temelli bakım” ve “yerinde yaşlanma” terimlerinin ortak yönlerinin kısaca yaşlı insanın çevresi ile olan ilişkisini güçlendirmek, yaşamını alıştığı ortamda sürdürmesini sağlamak, bu bağlamda oluşan gereksinimlerini karşılamak, toplumsal taşama dahil olması için çaba harcamak, tıbbi bakımını desteklemek olduğu söylenebilir.

İnsanların kendilerine en yakın çevrenin olanaklarıyla bakımının desteklendiği bu hizmetin sınırları çok geniş olduğundan her ülkede değişik şekilde çeşitlendirilmiştir.  Ülkemizde bu tür hizmetlere uzun yıllar gereksinim duyulmuş ise de konuya ilişkin yasal düzenlemeler çok kısa bir süre önce yapılmıştır.

Evde bakım hizmeti nedir?

Akıl ve ruh sağlığı yerinde olan, tıbbi bakıma ihtiyacı olmayan ve herhangi bir özrü bulunmayan yaşlının bakımı ile ilgili olarak hane halkının tek başına veya komşu akraba gibi diğer destek unsurlarına rağmen yetersiz kaldığı durumlarda yaşlılara evde yaşamlarını devam ettirebilmeleri için yaşam ortamlarının iyileştirilmesi, günlük yaşam faaliyetlerine yardımcı olunması amacıyla sunulan sosyal, fiziksel, psikolojik destek hizmetleridir.

Gündüzlü bakım hizmeti nedir?

Yaşamını evde sürdüren sağlıklı ya da demans, alzheimer gibi hastalığı olan yaşlıların yaşam ortamlarını iyileştirmek, boş zamanlarını değerlendirmek, sosyal, psikolojik ve sağlık ihtiyaçlarının karşılanmasına yardımcı olmak, rehberlik ve mesleki danışmanlık yapmak, kendi imkanlarıyla karşılamakta güçlük çektikleri konular ile günlük yaşam faaliyetlerinde destek hizmetleri vermek, ilgilerine göre faaliyet grupları kurarak sosyal faaliyetler düzenleyerek aktivitelerini ve sosyal ilişkilerini arttırmak,  aileleri ile dayanışma ve paylaşım sağlanarak yaşlının yaşam kalitesinin artırılması amaçlı  hizmetlerdir.

Yaşlılara gündüzlü bakım hizmeti

Temmuz’2008’de yürürlüğe giren “Özel Huzurevleri İle Huzurevi Yaşlı Bakım Merkezleri Yönetmeliği ile “Yaşlı Hizmet Merkezlerinde Sunulacak Gündüzlü Bakım İle Evde Bakım Hizmetleri Hakkında Yönetmelik”le getirilen düzenlemeler yaşlılara özel huzurevleri ya da Yaşlı Hizmet Merkezleri bünyesindeki birimlerde  verilecek gündüzlü bakım hizmetini içeriyor.

Özel huzurevleri gündüzlü bakım hizmeti verebilecek

Gerçek kişiler ve özel hukuk tüzel kişileri tarafından açılacak huzurevi ile huzurevi yaşlı bakım merkezlerinde 55 yaşını bitirmiş yaşlılığa bağlı demans, Alzheimer hastası,  ağır felçli, yatağa bağımlı veya özel bakımı gerektiren diğer hallerde, başkasının desteğine ihtiyaç duyan yaşlılara 24 saat yatılı hizmet verilebilecek.

Bu merkezlerden yararlanacak yaşlılar için hazırlanacak olan bakım planında yaşlının bireysel özellikleri ve ihtiyaçları göz önüne alınarak verilecek hizmetin içerik ve sıklığı yer alacak ve hizmet  sosyal çalışmacı, doktor, psikiyatri fizyoterapist, diyetisyen, sağlık memuru, hemşire ve yaşlı bakım elemanından oluşan bir ekip tarafından sunulacaktır.

Kapasite dahilinde geçici süre ile yatılı / gündüzlü yaşlı kabul edilebilecek olan bu merkezlerin  alacağı aylık bakım ücreti Valilikte oluşturulan komisyonca saptanacak.

Yaşlı hizmet merkezleri gündüzlü bakım hizmeti verecek

Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu (SHÇEK) bünyesinde açılacak Yaşlı Hizmet Merkezleri(YHM); yaşlılara merkez binasında ya da evinde sosyal-psikolojik destek hizmeti verilebileceği gibi, hasta olan yaşlılara da gündüzlü bakım hizmeti verilebilecek.

YHM’nde evinde yaşam sürdüren yaşlılara boş zamanlarını çeşitli aktivitelerle değerlendirme, sosyal ilişkilerini arttırma ve günlük yaşam aktivitelerini geliştirmeleri desteklenerek yaşam kalitelerinin yükseltilmesine yardımcı olunabileceği gibi, alzheimer gibi hastalığı olan yaşlılara da ev ortamlarının iyileştirilmesi, boş zamanlarını değerlendirilmesi,  sosyal, psikolojik ve sağlık ihtiyaçlarının karşılanması, günlük yaşam etkinliklerine destek hizmeti verilmesi mümkün olabilecektir.

Yönetmelikte evde bakım hizmetinin yaşlı/yakınlarının talebi ve hizmet gereklerine göre gece/gündüz, hafta sonu ve tatil günleri gerektiğinde 24 saat kesintisiz ya da  saptanan saatlerde verilebileceği,  yaşlı yakınlarını bilgilendirici eğitim programları düzenlenebileceği, yaşlıların özel, resmi ve hukuki sorunlarının çözümünde rehberlik ve danışmanlık yapılabileceği gibi hükümler de içermektedir.

Herkes sevdikleriyle alıştığı ortamda yaşlanası

Yaşlıların bakımının evinde sağlanmasına ilişkin düzenlemelerin yaşama geçmesi zaman alacaksa da bu adımın atılmasını önemsiyoruz.

Yaşlının yerinde, alıştığı ortamda sevdikleriyle yaşlanması için; uzun süreli bakım - gündüzlü bakım -  evde bakım, kurum bakımı ve diğer sosyal hizmetler ile diğer toplum hizmetlerinin koordinasyonunun sağlanması ve iyileştirilmesine ilişkin politikaların oluşturulması ve kurumlar arası işbirliğinin sağlanması, yaşlılara güvenli bir yaşam sunmayı amaçlayan devlet politikalarını içeren “Yaşlanma: Ulusal Eylem Planı”nda yer alan eylemlerin uygulamaya dönüştürülebilmesini sağlayacak olan ‘Uygulama Programı’nın ivedilikle yaşama geçirilmesini diliyoruz. (ŞD/EZÖ)

*Şadiye Dönümcü. Sosyal Hizmet Uzmanı.