Yapıcı gazetecilik ve çözüm gazeteciliği

*Fotoğraf: Canva

Yapıcı gazetecilik ve çözüm gazeteciliği, gazetecilerin bu değişiklik arayışı sonucu ortaya çıkan iki alternatif gazetecilik türü olarak tanımlanabilir. Yeni kuramsallaşmakta olan bu iki alternatif gazetecilik türü hakkında gerçekleştirilen az sayıda akademik çalışma bulunuyor.

Bazı kaynaklarda yapıcı gazetecilik ve çözüm gazeteciliği birbirlerinin yerine geçecek şekilde kullanılsa da, alanda gerçekleştirilen ilk akademik çalışma olan Karen McIntyre'ın 2015 tarihli Yapıcı Gazetecilik: Haber Anlatılarında Pozitif Duyguların ve Çözüm Bilgilerinin Kullanılmasının Etkisi (Constructive Journalism: The Effects of Positive Emotions and Solution Information in News Stories) başlığını taşıyan doktora tezinde, bu iki gazetecilik türü birbirinden farklı gazetecilikler olarak sunuluyor.

Yapıcı gazetecilik

"Yapıcı gazetecilik" için ilk kez Danimarka'da ortaya çıkan bir kavram diyebiliriz. Kavramı ilk kullanan ve McIntyre ile gerçekleştirdiği çalışmalarla kuramsallaşmasını sağlayan isim ise Danimarkalı gazeteci Catherine Gyldenste.

Yüksek lisansını Pozitif Psikoloji alanında yapan Gyldensted, 2015 tarihli gazeteciler için bir nevi yapıcı gazetecilik el kitabı olarak tanımlanabilecek Aynadan Harekete Geçirenlere, Yapıcı Gazeteciliğin Beş Unsuru (From Mirrors to Movers, Five Elements of Constructive Journalism) adlı kitabında, artık gazetecilerin ayna görevinin ötesine geçmesinin şart olduğunu ifade eder ve yapıcı gazeteciliği diğer gazetecilik türlerinden ayıran en büyük özelliğin pozitif psikoloji tekniklerine başvurması olduğunu söyler:

Yapıcı gazetecilik pozitif psikoloji ve ilgili alanların tekniklerini kullanır. Haberlerde aktarılan hikâyeler toplumlar için son derece önemlidir. Mutlaka gazeteciliğin bir veya daha fazla ilkesine bağlıdır; örneğin bekçi köpeği görevi, halkı potansiyel tehditlere karşı uyarmak görevi, bilgilendirilmiş bir seçmen yaratmak için önemli bilgiyi yaymak (Gyldensted, 2015: 13).

Gyldensted'e göre yapıcı gazeteciliğin beş temel unsuru bulunuyor:

1. Zihnini genişlet

2. Beyin fırtınası yap

3. Soruyu değiştir

4. Doğru anlat

5. Dünyayı harekete geçir (Gyldensted, 2015:14).

Kurucuları arasında Gyldensted'in de olduğu, 2017 yılında kurulan Hollanda merkezli Constructive Journalism Network'ün (Yapıcı Gazetecilik Ağı) internet sitesinde, yapıcı gazetecilik dünyayı daha doğru anlatmayı amaçlayan bir gazetecilik türü ve çözüm gazeteciliğini de içeren şemsiye bir kavram olarak tanımlanıyor: 

Yapıcı gazetecilik dünya genelinde haber tüketicileri ve gazeteciler arasında haberlerin nasıl olması gerektiğine dair, haberler çözümleri ve gelişmeyi de içerdiğinde, muktedirlere yapıcı sorular sorduğunda, beraber yaratmaya çalıştığında ve vatandaşları dahil etmeye çalıştığında ve daha fazla nüans habere dahil edildiğinde ne olacağına dair gelişmiş bir fikir alışverişinin, bir iletişimin adı. Tüm çabası da dünyayı daha net ve doğru olarak anlatmak. Her iletişimde olduğu gibi havada kalan bazı tanımlar var, aynı şey için kullanılan farklı isimler, mesela çözüm gazeteciliği. Yapıcı gazetecilik sadece çözüme odaklanmayan daha geniş bir kavram.(Constructive Journalism Network, 2020).

Alanda çalışan bir diğer isim, dünyanın ilk yapıcı gazetecilik enstitüsü, Constructive Institute'un (Yapıcı Enstitü) kurucusu, Danimarka Yayın Kurumu'nun eski Haber Direktörü gazeteci Ulrik Haagerup ise yapıcı gazeteciliği her şeyden önce kaliteli gazetecilik olarak tanımlıyor:

Haber izleyicisi değişiyor, artık hem daha uçucular hem de daha ilgililer. Haber izleyicisi artık kendisi için neyin manalı ve yararlı olduğunu bilmek istiyor. Bağlamı ve olayların nedenlerini bilmek istiyor. İnsanların davranışlarının ardındaki nedenleri bilmek istiyorlar. Yapıcı gazetecilik yeni bir düşünme biçimi, toplumu ilgilendiren sorunları ilham veren hikâyeler ile ele almayı, travmalardan ve sorunlardan çok çözümleri araştırmayı hedefleyen bir yol. İzleyici kamu medyasının neden kaliteli gazetecilik yaptığını bilmek istiyor: haberlerin ne gibi işlevleri olduğunu, değerlerimizin neler olduğunu. Yapıcı gazetecilik kaliteli gazeteciliğin neden toplum için önemli olduğu sorusunu cevaplıyor. Haberlerimize net bir amaç veriyor. Halk desteğinin büyümesini de göz önünde bulunduruyor. İzleyici küresel dünyadaki diğer insanlarla bir bağı olduğunu hissetmek istiyor. Yapıcı gazetecilik haber anlatılarını daha detaylı hale getirip zenginleştiriyor, izleyicinin kendisini içeriği tartışmak ve paylaşmak konusunda daha güçlü hissetmesini ve hatta topluluklar içinde aktif olarak yer almasına yardımcı oluyor (Haagerup, 2017:132).

Haagerup'un halen yöneticisi olduğu Yapıcı Enstitü'nün internet sayfasında, yapıcı gazeteciliğin ilkeleri, yapıcı gazeteciliğe neden ihtiyaç olduğu detaylı şekilde anlatılmakta ve bu gazetecilik türünün sadece olumlu haberlere odaklanmadığı, sorunları aktarırken sorunlar kadar çözümlerle de ilgilendiği özellikle vurgulanıyor. Özellikle meslektaşlarının bu alternatif gazetecilik türüne şüphe ile yaklaştığını düşünen Yapıcı Enstitü üyesi gazeteciler, kendilerine sıklıkla yönlendirilen sorulara cevaben kaleme aldıkları yapıcı gazeteciliğin ne olup, ne olmadığına dair bir metni de sitelerinde paylaşmışlar:

(Constructive Institute İnternet Sitesi, 2019).

Daha önce de belirtildiği üzere yapıcı gazetecilik de, çözüm gazeteciliği de yeni kuramsallaşmakta olan gazetecilik türleri olduğundan, ne yapıcı gazeteciliği ne de çözüm gazeteciliğini tanımlamakta bir kavram birliği olduğunu söylemek güç. Lakin yapıcı gazetecilik uygulayan, bu alternatif gazetecilik türünün gazeteciler arasında yaygınlaşması için çalışan gazeteci ve araştırmacıların hepsinin haberlerin bireyleri yaşadıkları toplumlardaki sorunlara dair bilgilendirmesi, sorunların çözümünde aktif olarak yer alabilecekleri şekilde güçlendirmesi, toplumun ve dolayısıyla demokrasilerin sağalmasına katkıda bulunması gerektiği konusunda hemfikir olduğunu söyleyebiliriz.

Çözüm gazeteciliği 

Çözüm gazeteciliği, ilkeleri ve amaçları göz önünde bulundurulduğunda, yapıcı gazetecilikten çok farklı bir gazetecilik türü değil. Lakin alanda gerçekleştirilen ilk akademik çalışmayı gerçekleştiren Mc Intyre (2015), çalışmasında çözüm gazeteciliğini kullandığı metot bağlamında yapıcı gazetecilikten farklı olarak tanımlıyor.

Çözüm gazeteciliğini benimseyen, haber anlatılarını bu alternatif gazetecilik türünün ilkeleri doğrultusunda şekillendiren gazetecilerin kurduğu Amerika merkezli The Solutions Journalism Network (SJN)'ün (Çözüm Gazeteciliği Ağı) internet sitesindeki çözüm gazeteciliği tanımına bakmadan önce, bu ağdan biraz bahsetmekte fayda var.

SJN'ün temelleri, The New York Times'ın 'Opinionator' bölümünün yazarları David Bornstein ve Pulitzer Ödüllü gazeteci Tina Rosenberg'in 2010 yılının Ekim ayından itibaren kaleme aldıkları "Fixes" adlı köşede atılmış. Bornstein ve Rosenberg dönüşümlü olarak kaleme aldıkları köşelerinde, toplumu ilgilendiren sorunlardan ve bu sorunlar için geliştirilmiş çözümlerden bahseden yazılar kaleme alarak çözüm gazeteciliğini uygulamaya başlamışlar. İkiliye köşeye zaman zaman katkıda bulunan blogger Courtney Martin'in katılması ile The Solutions Journalism Network (SJN) (Çözüm Gazeteciliği Ağı) resmi olarak 2013 yılında kurulmuş. Ağın internet sitesinde SJN, sosyal sorunlara verilen cevapları aktarmak, kanıt odaklı habercilik yapmak amacıyla kurulan bağımsız, kâr amacı gütmeyen bir organizasyon olarak tanımlanmaktadır (The Solutions Journalism Network, 2019).

SJN, 2017'den beri ABD genelinde 180'den fazla haber merkezi ile çalışıyor; gazetecilere, haber kuruluşlarına, editörlere ve gazetecilik öğrencilerine yönelik atölye çalışmaları gerçekleştirip eğitimler veriyor.

Danimarka merkezli Constructive Institute'un (Yapıcı Enstitü) çalışmalarından ilhamla çözüm gazeteciliği pratiğini, başta ABD olmak üzere dünyanın farklı ülkelerinde yaygınlaştırmayı amaçlayan ağın internet sitesinde, çözüm gazeteciliği tanımı ve çözüm gazeteciliği haberlerinin ilkeleri detaylı olarak haber örnekleri eşliğinde anlatılıyor. SJN, bu alternatif gazetecilik türünü iyi gazetecilik olarak tanımlıyor:

Çözüm gazeteciliği sosyal sorunlara dair titiz haberciliktir. Haberleri yeniden dengelemek ve böylelikle insanların her gün karşılaştıkları problemleri, zorlukları anlamalarına imkân tanımayı, onlara bu zorluklar ile baş etmenin mümkün olduğunu, olabildiğini gösteren hikâyeler sunmayı amaçlar (The Solutions Journalism Network – SJN, 2017).

Alanda kaleme alınmış ilk kitaplardan biri olan İngiliz bağımsız araştırmacı Jodie Jackson, Ne Okursanız Osunuz, Medya Diyetinizi Değiştirmek Neden Dünyayı Değiştirir'de (You Are What You Read, Why Changing Your Diet Can Change the World), çözüm gazeteciliği çözüm odaklı gazetecilik olarak adlandırılıyor ve bu alternatif gazetecilik türünü tıpkı SJN gazetecileri gibi nitelikli habercilik olarak tanımlıyor:

Dünyada var olan sorunlar ile nasıl baş edildiğini anlamamız için somut gelişmeleri eleştirel olarak haberleştiren titiz gazetecilik (Jackson, 2019: 81).

Jackson'ın İngiltere merkezli Yapıcı Gazetecilik Projesi (Constructive Journalism Project) adlı projenin kurucularından biri olduğunu göz önünde bulundurursak, yapıcı gazetecilik ve çözüm gazeteciliğinin aynı kavramın iki farklı adı olduğunu ifade etmek mümkün olabilir. Lakin tekrar vurgulamakta fayda var, yapıcı gazetecilik alanında gerçekleştirilen ilk akademik çalışmada, bu gazetecilik türleri, kullandıkları yöntemler nedeniyle farklı gazetecilik türleri olarak sunuluyor.

SJN'ün internet sitesinde sunulan derslerde, çözüm gazeteciliği haberlerinin özellikleri, bir soruna dair çözümlerin derinlemesine ele alınması, bir soruna verilen tepkinin/çözümün nasıl işlediğinin detaylı incelenmesi, haberlerin salt iyi niyetlere değil, sunulan çözümlerin etkin olup olmamasına odaklanması, mevcut sonuçları aktarması, sunulan çözümlerin işlemeyen kısımlarının haberde tartışılması ve haber anlatılarının sadece ilham veren anlatılar değil, başkalarının da kullanabileceği bilgiler sunan anlatılar olarak aktarılması olarak tanımlanıyor (The Solutions Journalism Network – SJN, 2017).

Bu çalışmada incelenmeye çalışılan yapıcı gazetecilik ve çözüm gazeteciliği, pek çok anlamda hem haber medyası için hem de 7/24 haber bombardımanı altında olan bireyler için haberin yarattığı olumsuz etkilerin haberle tedavi edilmesi anlamına geliyor denilebilir.

Yapıcı gazetecilik ve çözüm gazeteciliği ilkeleri ile haber yapan gazetecilerin yaptıkları haberlerle, tık savaşları, takipçi yarışı, reklam gelirleri ve kâr hesapları arasında unutulup giden kaliteli gazeteciliğin ne olduğunu hatırlattığını, Haagerup'tan (2017) alıntılarsak bir anlamda haber medyasını ıslah ettiklerini söyleyebiliriz.

Kaynaklar

• Baumeister, R.F., Bratslavsky, E., Finkenauer, C., Vohs, K.D.: "Bad is stronger than good", Review of General Psychology, Sayı 5 (4), 2001, s. 323 – 370.
• Constructive Institute: What is Constructive Journalism?, 2017, (Çevrimiçi),
https://constructiveinstitute.org/Constructive-Journalism.67.aspx, 15 Aralık 2019.
• Constructive Journalism Network: What We Do, How To?, 2017, (Çevrimiçi), http://constructivejournalism.network/about, 15 Aralık 2019.
• Entman, R : "The Nature and sources of news", Institutions of American Democracy: The Press, Ed. Overholster, G., Jamieson, K. H., New York, Oxford University Press, 2005, s. 48 – 65.
• Eriksson, G. , Östman J. : "Cooperative or Adversarial? Journalists' Enactment of the Watchdog Function in Political News Production", International Journal of Press / Politics, Sayı 18 (3), 2013, s. 304 – 324.
• Gyldensted, C. : From Mirrors to Movers: Five Elemetents of Constructive Journalism, Aarhus, GGroup Publishing, 2015.
• Haagerup, U. : Constructive News, How to Save the Media and Democracy with Journalism of Tomorrow, Aarhus, Aarhus University Press, 2017.
• Jackson, J. : You Are What You Read, Why Changing Your Media Diet Can Change the World, Londra, Unbound, 2019.
• Lewis, S : "From Journalism to Information: The Transformation of the Knight Foundation and News Innovation", Mass Communication and Society, Sayı 15 (3), 2012, s. 309 – 304.
• Lippmann, W. : Public Opinion, New York, Dover Publications, 1992 (Özgün eser 1922 tarihlidir.)
• Mc Intyre, K. : "The effects of including solution information in news stories about social problems", Journalism Practice, Sayı 13 (1), 2017, s. 1-19.
• Moeller, Susan, D. : Compassion Fatigue: How the Media Sell Disease, Famine, War and Death, New York, Routledge, 1999.
• Pew Research Center: State of the News Media Report, 2018, (Çevrimiçi),
https://www.pewresearch.org/fact-tank/2019/07/23/key-takeaways- state-of-the-news-media-2018/, 13 Aralık 2019.
• Reuters Institute: Digital News Report, 2017 ve 2019, (Çevrimiçi), http://www.digitalnewsreport.org/survey/2019/overview-key-findings-2019/, 10 Aralık 2019. https://reutersinstitute.politics.ox.ac.uk/sites/default/files/Digital%20News%20Report%202017%20web_0.pdf, 10 Aralık 2019
• Soroka S., Mc Adams S. : "News, Politics, and Negativity", Political Communication, Sayı 32, 2015, s. 1-22.
• Teyit. Org: Medya Kullanımı ve Haber Tüketimi: Güven, Doğrulama, Siyasi Kutuplaşma Raporu, 2019, (Çevrimiçi), https://teyit.org/wp-content/uploads/2019/01/medya-kullanimi-ve-haber-tuketimi-teyit-ocak-2019.pdf, 11 Aralık 2019.
• The Solutions Journalism Network: Who We Are?, 2017, (Çevrimiçi), https://www.solutionsjournalism.org/who-we-are/mission, 6 Ocak 2020.

(ÇD/DŞ)