Karantina Günlerinde Tekrar Yanıtlanacak Soru: Bilim Nedir?

*Fotoğraf: Pexels.

"Bilim nedir?" Özellikle şu aralar en çok ihtiyacını duyduğumuz, başka şeylere inanmak istesek de dönüp dolaşıp doğruyu bulmak için çaldığımız kapı. Popülerlik uğruna, sosyal medya ve televizyonlarda görüp duyduklarımız bir yana bilim, bir "anlama çabası."

Doktor Alp Sirman Doğan Kitap'tan çıkan "Sağlık Balonları" isimli yeni kitabına işte bu soruyla başlıyor: Bilim nedir?

"Bilim, en kısa tanımıyla, çevremizi saran makro ve mikro dünyayı anlamak için kullanılan yöntemdir. Bu anlamıyla, anlama çabası yerine kabullenmeyi öneren dogmaların karşıtıdır."

Sirman, kitabında bilim dışı kandırmacaları ve ticarileşen sağlık sektörünü sorguluyor. Kitaba da otomobil tamircisi örneğiyle dikkat çeken bir giriş yapıyor:

Neden safsatalara inanıyoruz?

"Herkes bir şekilde bilim yapar. Hekimliği şimdilik bir kenara bırakıp bu kitapta sıklıkla göreceğiniz otomobil metaforuyla örnek vereyim; zaten kendini bilim insanı saymasa da otomobil tamircisi de bir bilim insanıdır aslında. Örneğe geçelim. Otomobilinizin motoru çalışmıyor. Tamirci bunun nedenlerini bulmaya çalışıyor; yakıt borusunda tıkanma, ateşleme sistemi sorunu, aküde yeterli güç olmaması gibi olası nedenleri gözden geçiriyor. Bu tam da bilimsel yöntemdir işte. Araştırma hiyerarşisi içinde, mantıklı bağlantılar kurarak, neden-sonuç ilişkisini sorgulayarak ilerlenir bu yöntemde. Peki, tamirci arızanın nedenlerini bulmaya çalışmak yerine, "Aracın vergisini yatırmayıp tanrıları kızdırmışsın" ya da "Merkür geri gidiyor, motor bu yüzden çalışmıyor" deseydi tepkimiz ne olurdu? Gülerdik, değil mi? Peki, söz konusu insan olunca niye aynı tepkiyi göstermiyoruz? İşte bu kitabın konusu tam olarak bu. Neden mantık ve bilime değil de safsatalara inanıyoruz?"

Güncel başlıklarda tarihsel bilgiler

Dr. Sirman, obezite, kandida, aşı karşıtlığı, besin destekleri ve tabi ki güncel konumuz koronavirüs gibi başlıklarla ilgili tarihsel bilgileri sunuyor okura. 

"Sağlıklı" bilgi ne? Ve bu bilgiye nereden ulaşacağız? Mucize tedaviler, mucize tanılar gerçek mi? Kentli orta sınıfların sağlıklı yaşama, genç kalma fetişizmine deva olabilecek bir tıp var mı?

Alp Sirman kitabının girişinde kendisine "anlaşılabilir yazı yazmayı öğreten" Popular Science Türkiye'deki editörü Şahin Ekşioğlu'na da teşekkür ediyor. Kitapla ilgili bu noktayı özellikle atlamamak gerek; çünkü Sirman, hayli anlaşılır, açık bir dille, biz sıradan okura aktarıyor doğru bilginin önemini ve bilimi. Yani, "safsatalara inanmayın" derken Jane Fonda, Steve Jobs, Hillary Clinton'un mail skandalı, "Star Trek" dizisi gibi yakın tarih örnekleriyle de doğru bilgiye ulaşmada okura anlaşılır bir kanal açıyor.

"Besin destekleri endüstrisi hacminin, 2030'da 100 milyar doları aşacağı hesaplanıyor"

Kitapta koronavirüs salgını döneminde kullanımı konusunda sıkça konuştuğumuz bir konu olan vitaminler - "Besin destekleri melek mi, şeytan mı?" bölümü dikkat çekiyor.

"Besin destekleri endüstrisi hızla büyüyor; halihazırda 30 milyar dolar olan hacminin, 2030'da 100 milyar doları aşacağı hesaplanıyor. Sağlık alanında en hızlı büyüyen endüstri. Peki neden? Nasıl bu kadar büyüyor? Kolayca, çünkü durduracak hiçbir kontrol mekanizması yok. Etkisi var mı, yok mu? Yan etkisi nedir? Diğer ilaçlarla etkileşimi nedir? Hatta içinde söylenen etken madde var mı? Hiçbir kontrol yok... Kontrol olmadan sadece TV'deki ekran yüzleri, dergiler ve herkesin ihtiyacı olan sağlık, güzellik, güç ve gençliği vaat ediyorlar. Bu endüstri büyümez de başka ne olabilir? Pazarlama yöntemi ise neredeyse standart. En sık rastlanan şikâyetleri topla."

Sağlık Balonları", bilim dışı safsataları hayatından uzak tutmak isteyen okuru, karantina günlerinde bilimin güvenli ellerine teslim ediyor.

 (AÖ)