İngiliz Marksist Tarihçiler

İletişim Yayınları, Harvey J. Kaye'in "İngiliz Marksist Tarihçiler" (The British Marxist Historians - An Introductory Analysis) adlı kitabını Türkçeye kazandırdı.

Arife Köse'nin çevirisiyle yayımlanan kitap sosyal bilimciler ve tarihçiler açısından bir başucu kitabı niteliği taşıyor. Yazar Kaye'in çalışması Britanyalı beş Marksist tarihçiyi (Maurice Dobb, Rodney Hilton, Christopher Hill, Eric Hobsbawm ve E. P. Thompson) ve onların temsil ettiği kuramsal geleneği ele alıyor.

Bu kuramsal geleneğin ardında, Eric Hobsbawm'ın sunuşta belirttiği üzere, Britanya Komünist Partisi tarafından oluşturulan Tarihçiler Grubu var. 1946-1956 yılları arasında etkin olan bu grup tarih yazımında "Aşağıdan Tarih" ya da "Aşağıdan Yukarıya Doğru Tarih" anlayışını hakim kılmak ister. Amaç, eylemleri ve mücadeleleriyle tarihi yapan 'aşağı sınıfların' yazılmayan tarihini yazmaktır. Christopher Hill'in sözleriyle, Komünist Parti Tarihçiler Grubu üyeleri açısından tarih, "sayfalardaki sözcükler, kralların ve başbakanların geliş ve gidişleri, basitçe olayların birbirini takip etmesi değildir, tarih sıradan insanların, bizim insanlarımızın teri, kanı, gözyaşı ve zaferidir."

Tarihçiler Grubu, bileşenleri üzerinde akademik bir birliktelikten öte anlamlar taşır. Bunu anlamak için Hobsbawm'ın şu sözlerine kulak vermek yeter: "Pek çoğumuz için grup aynı zamanda bir arkadaşlık bağıydı; hâlâ hayatta olanlarımızın o günlere dair en iyi hatırladıkları anılar, maddi sadeliğe, entelektüel heyecana, siyasi tutkuya, arkadaşlığa ve tabii bir eşitlik duygusuna dair anılar."

Komünist Parti Tarihçiler Grubu'nun yanı sıra 1952 yılında çıkartılan Past & Present (Geçmiş & Bugün) adlı tarih dergisi de Marksist tarihçiler üzerinde hatırı sayılır bir role sahiptir. Dergi ilk baskısında ilgi alanını İbni Haldun'un şu sözleriyle dile getirir: "Esas görevimiz ... 'toplumun kendi doğası yoluyla içinden geçtiği dönüşümleri' kaydetmek ve açıklamaktır."

Sözkonusu tarihçilerin ortak kaygısı 'ekonomik determinist' veya 'idealist' bir tarih yazımından uzak kalmaktır. Amaç Karl Marx'ın "tarihin sınıf mücadeleleri tarihi olduğu" prensibine bağlı kalarak tarihi yeniden yazmaktır. Bir başka deyişle "insanın tarihi yaparken tam olarak bir eylemlilik içinde objektif dünya ile bağ kuran aktif bir özne olduğunu" göz önünde tutarak tarihi yazmak... Yani tarihi "sınıf mücadelesi analizi" ile yazmak...

Bu bakımdan Harvey J. Kaye kitabında Maurice Dobb'u hem kronolojik olarak hem de ele aldığı konular bakımından bu geleneğin ilk temsilcisi olarak öne çıkartıyor. Kapitalizmin Gelişimi Üzerine İncelemeler (Studies in the Development of Capitalism) adlı kitabında Dobb, kapitalizme Marx tarafından verilen anlamı Max Weber ve Henri Pirenne tarafından verilen anlamlardan ayırt ediyor. Aynı kitapta "Kapitalizmin kökenleri neydi ve bunlar ilk olarak nerede ve ne zaman ortaya gelişmeye başladılar, feodalizmden kapitalizme nasıl geçildi" sorularını ele alıyor. Kaye, Dobb'un bu sorulara verdiği yanıtları aktarmakla kalmıyor, bu kuramlara yönelik Paul Sweezy tarafından getirilen eleştirileri ve böylece start alan kapitalizme geçiş tartışmalarını açımlıyor.

Kapitalizme geçiş  tartışması elbette feodal üretim modelinin ne olduğu üzerine daha ayrıntılı olarak durulmasını gerektiriyor. Kitapta Rodney Hilton özellikle Ortaçağ tarihi ve feodal üretim modeli üzerine çalışmalarıyla ele alınıyor. Christopher Hill de yine aynı tartışmaya bir katkı olarak görülebilecek şekilde 17. Yüzyıl İngilteresi ve İngiliz Devrimi üzerine çalışmalarıyla tanıtılıyor. Eric Hobsbawm ise işçi sınıfının mücadele deneyimleri, Fabiyancılık, luddizm (makina kırıcılık), işçi aristokrasisi, köylüler ve ilkel isyanlar, toplumsal haydutluk, 19. ve 20. yüzyıl dünya tarihi gibi çok geniş bir alanda verdiği ürünlerle inceleniyor. Son olarak E.P. Thompson'ın kuramsal analizleri İngiliz İşçi Sınıfının Oluşumu Üzerine adlı kitabı üzerinden anlatılıyor. Yazar Kaye, bu tarihçilerin kendi çalışma alanlarında yaptıkları bireysel katkıların yanı sıra tarih alanında kolektif bir katkılarının olduğunu da öne sürüyor.

Tüm bu özellikleri bakımından eser Batıda Marksist tarih yazıcılığının geçirdiği süreci anlamayı olanaklı kılıyor.(EC/EÜ)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

* İngiliz Marksist Tarihçiler, harvey J. Kaye, İletişim Yayınları, İstanbul, 336 sayfa, 21,5 TL.