30 Mart Seçimleri Kime, Ne Söyledi?

Yüksek Seçim Kurulu (YSK) geçtiğimiz günlerde 30 Mart 2014 seçimlerine ilişkin sonuçları ilan etti. Önce “30 Mart 2014 Mahalli İdareler Genel Seçimi” başlıklı dört liste yayımlandı. Bu listelerin ilki “İl Genel Meclisi Üyeliği Seçimleri Sonucu”, ikincisi “Büyükşehir Belediye Başkanlığı Seçimleri Sonucu”, üçüncüsü “Belediye Başkanlığı Seçimleri Sonucu” ve dördüncüsü de “Belediye Meclisi Seçimleri Sonucu” alt başlığı ile yer aldı YSK’nın sitesinde.

Bu listelere bakınca Büyükşehir ilçe belediye başkanlığı seçimleriyle ilçe belediye meclisleri seçim sonuçlarına ilişkin veri elde edilemiyor. Çünkü ayrı statüdeki 51 il ile 30 Büyükşehir’in belediye başkanlığını ve belediye meclisi seçim sonuçları iki listede toplu olarak sunuldu. Sunum böyle yapılınca da, 51 ilin il genel meclisi seçim sonuçlarıyla 30 Büyükşehir’in belediye meclisi seçim sonuçlarının toplanıp Türkiye geneli oy dağılımına ulaşmak imkansızlaşıyor. Ayrıca nitelik olarak birbirinden farklı Büyükşehir ilçe belediyeleriyle 51 ilin kentsel alanlarında örgütlü ilçe belediyelerini aynı kefeye koyarak YSK, sanki farklılaşmayı gözardı etme çabasındaymış gibi bir izlenim veriyor. Oysa bunun kaynağı ancak yanlış ya da eksik bilgilenme olabilir, bir kötü niyet değil. Çünkü sandık bazlı seçim sonuçları da aynı süreç içinde yayınlandığı için nihai sonuçlara ulaşmak olanaksız değil.

2014 yerel yönetim seçimlerinin kimlere neler söylediğini doğru anlayabilmek için iki şeye öncelikle bakmak lazım. Birincisi; önceki seçim sonuçlarıyla birlikte ortaya çıkan yeni oy dağılımına, ikincisi ise seçim sonuçlarını kendi içindeki değişimine.

Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) iktidarı 2002 seçimleriyle başlayıp, iki milletvekili ve üç yerel yönetim seçimiyle devam etti. Bu altı seçimlik 12 yıllık dönemin sandığa yansıyan görünümü aşağıdaki tabloda sergileniyor. Tabloyu oluştururken yazının okurları için bir kolaylık sağlamak ve kullanılan verilere kolayca ulaşabilmesini mümkün kılmak açısından ilk beş seçimin verilerini http://www.secimsonucu.com sitesinden alıp oranları kendim hesapladım. 2014 seçim sonuçlarını için ise YSK tarafından ilan edilen listeli ya da sandık bazlı seçim sonuç verilerinden yararlandım.

Yukarıdaki tablo bize, hem önemli ve hem de kamuoyunu doğru bilgilendirmemize katkı yapacak şeyler söylüyor:

Birincisi, seçimlerde oy kullanan kayıtlı seçmen oranının yüzde 76,23 ile yüzde 84,25 arasında oynarken son seçimde bu oranın yüzde 89,15’e tırmandığını gösteriyor. Fakat tablonun söylemediği şey, önceki seçimlerde gözlenen yüzde 2’lerden farklı olarak 2014 seçimlerinde geçersiz oy oranının yüzde 4 sınırına doğru önemli sayılacak bir yükseliş eğilimi ortaya çıkarması.

İkincisi, Milletvekili seçimleriyle İl Genel Meclisi (ya da İGM ve Büyükşehir İlçe Belediye Meclisi -BİBM-) seçimleri sonuçlarının bazı farklılıklar yansıtması. Örneğin;

AKP’nin Milletvekili seçimlerinde (% 26,2-40,5) daha yüksek, İl Genel Meclisi seçimlerinde ise genel yükseliş eğiliminin dışına düşen (% 30,9-37,0) oy ortalamalarına  sahip oluşu,

Üçüncüsü, 2002’den 2014’e partilerin oy kazanım ve yitirme trendlerine ışık tutması. Örneğin;

AKP’nin 2007 ve 2011 milletvekili seçimleri sonrasında yapılan her iki yerel yönetim seçiminde de oy kaybıyla tanıştığı,

Diğer (küçük) partiler grubunun AKP’nin sergilediği oy kazanım eğilimi sürecinin tersi bir görünümle, yerel yönetim seçimlerinde oy oranlarını yükselttikleri,

Cumhuriyet Halk Partisi’nin (CHP) 2002’den 2011’e uzanan düzenli oy kazanım sürecinin, 2014 seçimleriyle bir durağanlığa dönüştüğü,  

Tablo’da Barış ve Demokrasi Partisi (BDP) olarak ifade edilen 2002’den 2011’e farklı parti ad, ilişki ve biçimleriyle seçime katılan Kürt oylarının 2004 seçimlerinden bu yana -düşük de olsa- bir artma eğilimi içinde olduğu,

Milliyetçi Hareket Partisi’nin (MHP) oy kazanım süreci 2002’den 2009’a kadar sürmüş ve 2011’de tersine dönmüş görünümünün önemli bir sıçramayla 2014’de aşıldığı,

söylenebilir.

Üç madde halinde sergilemeye çalıştığım seçimler arası genel seçmen eğilimleri alt seçmen grupları bağlamında ele alınınca hem siyasi partiler, hem de gruplar için farklı değerlendirmelere kaynaklık edecek bilgiler ortaya çıkıyor. Şimdi o görünüme aşağıdaki tablodan* bakmaya çalışalım.

İlk sonuç 2014’de 30 Büyükşehir’de yaşayan seçmenlerin yüzde 36,5’i AKP’ye, yüzde 24’ü CHP’ye, yüzde 14,2’si MHP’ye destek verirken, kayıtlı seçmenlerin yüzde 14,8’i seçmeyenler (oy kullanmayanlar ile oyu geçerli olmayanlar) ve yüzde 10,5’i de tüm diğer partilere yönelen kesimlerden oluşuyor. Ama 51 il’e gelindiğinde seçmenlerin siyasi tercihleri değişerek Büyükşehirlere oranla, AKP / MHP / BDP – HDP  ve diğer partiler oy oranlarını arttırırken CHP yaklaşık 10 puan kayıpla üçüncü sıradaki parti konumuna geriliyor. Oysa 2011 seçimlerinde CHP, 51 ilde MHP’nin 5 puan ilerisinde oy oranı olan bir ikinci partiydi ve Türkiye’nin genelinde 2014 seçimleriyle yine eski konumunu devam ettiren bir parti olmaya da devam ediyor.

Şimdi aşağıdaki tabloya bakarak partilerin 2011 seçimlerine göre durdukları yerlerin değişimi nasıl olmuş, kısaca ona bakalım. Aşağıdaki tablo gruplar bağlamında 2014 seçimlerinde alınmış oy oranlarının 2011 seçimleri oy oranlarına bölünerek elde edilmiş değişim oranlarını gösteriyor. Tablodaki “1”in üzerindeki (koyulaştırılmış) değerler partilerin oy oranlarını arttırdığı, “0”la başlayan değerler ise partilerin oy oranlarını düşürdüğü yerleri gösteriyor.

AKP 2014 seçimlerinde tablodaki tüm yerleşim gruplarında önemli oy kayıplarıyla karşılaşmış. AKP’nin en büyük oy kaybı, en güçlü olduğu “AKP ağırlıklı iller” grubuyla 51 ilden oluşan Büyükşehir dışı iller grubunda ortaya çıkıyor.

AKP’nin kayıplarının öncelikle MHP ve diğer partilere yaradığı tabloya çıplak gözle bakınca da kolaylıkla görülebiliyor. Çünkü hem MHP, hem de diğer partiler 2014 seçimlerinde 2011 seçimlerine göre tüm yerleşim gruplarında oy oranlarını arttırmış. Bu artış MHP’de yüzde 35 (1,351), Diğer Partilerde ise yüzde 46 (1,462) düzeyinde. Gözlenen bu değişme azımsanmayacak ve çok önemli bir artış düzeyine işaret ediyor. Ayrıca bu gelişme, belki de önümüzdeki seçimler sürecinde daha da etkinlik kazanacak yeni şekillenmelerin de bir göstergesi olabilir.

Bağımsızlar ve BDP+HDP grubunda da genelde 2014’de 2011 seçimlerine göre bir oy artışı görülüyor. Fakat bu oran ancak yüzde 2’ye (1,018) yaklaşabilen oldukça düşük bir oy artış oranı olarak ortaya çıkıyor. Buna karşın “AKP ağırlıklı iller” grubunda bu kesimin oy artış oranının yüzde 17’ler (1,172) ve 51 ilde ise yüzde 10’lar (1,106) düzeyine tırmanışı dikkat çekici. Tabii bu arada “Bağımsızlar ve BDP+HDP” grubunun hem CHP, hem de BDP ağırlıklı iller kesiminde oy yitimiyle karşılaşılması göz ardı edilmemesi gereken başka bir önemli nokta.

CHP 2011 seçimlerine göre 2014 seçimlerinde de genel oy düzeyini koruyan ana muhalefet partisi olarak Büyükşehirlerde az da olsa oy kazanan, buna karşın 51 ilde oy kaybı yaşayan bir görünüm sergiliyor. CHP, Türkiye geneline yakın oy dağılımı sergileyen 10 Büyükşehir’de yüzde 5 (1,050) düzeyinde yeni oy kazanırken, BDP ağırlıklı Büyükşehirlerde ise yüzde 60’a (0,407) yakın oranda oy kaybına uğrayarak ve 51 ilde gerileyerek, güneydoğu Anadolu’da neredeyse yok olma noktasına doğru gidiyor. 

Sonuç yerine

2014 seçim sonuçlarının 2011 seçimleriyle karşılaştırmalı irdelenmesi birkaç noktada dikkat çekici sonuçlar ortaya çıkarıyor.

Bu sonuçlardan ilki, AKP’nin ve Erdoğan’ın 2014 seçimlerinde uyguladığı kutuplaşma politikası AKP’nin oy oranının daha fazla düşmesine engel olmuş ve fakat önemli de sorunlar üretmiş gibi görünüyor. AKP açısından sorun olabilecek ilk sonuç, MHP ve Diğer Partiler grubunun güçlenme süreci. Acaba ortaya çıkan bu görünümün kısa ifadesi, “AKP’nin oyları geldiği yerlere gitmeye başladı” değerlendirmesine kapı aralayan bir duruma mı işaret ediyor?

İkinci sonuç, acaba AKP ve Erdoğan’ın kutuplaşma politikası CHP’nin oy oranının artışına dur deyip, CHP’nin bazı bölgelerde güçsüzleşmesine karşın kimi bölgelerde az da olsa hareketlenmesine neden olarak Türkiye’yi kutuplaşmış siyasetten sonra kutuplaşmış bölgelere doğru mu itiyor?

2014 yerel yönetim seçimlerinin ne gibi sonuçlar doğurduğuna ve doğuracağına yeni verilere bakarak devam etmek mümkün. Ama öncelikle o verilere hakim olmak ve o veriler üzerinde dikkatle çalışmak gerekiyor.

2014 seçimlerini değerlendirme süreci daha yeni başlıyor. Ve görünen o ki, üzerinde durulacak, ayrıntılarıyla irdelenecek çok nokta var. (ST/HK)