"Yalan Haber", Dezenformasyon ve Propagandaya dair Ortak Deklarasyon- 2017

"Dezenformasyon yasası" olarak nitelendirilen, muhalefetin ise "basına sansür torbası" dediği Basın Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi'nin bu hafta Adalet Komisyonu'nda görüşülmesi bekleniyor. 

TIKLAYIN- 'Dezenformasyon yasası' Dijital Mecralar Komisyonu'ndan geçti
TIKLAYIN- "Sosyal Medya Düzenlemesi"/ Basın Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik...Teklifi'nin tam metni

Gazetecilik örgütleri, gazeteciler ve ifade özgürlüğü çevrelerinde teklifin "dezenformasyonu" düzenleyen 29. maddesi de tartışmalar arasında yer alıyor.   

29. madde bağlamında 3 Mart 2017'de Viyana'da Birleşmiş Milletler (BM) Düşünce ve İfade Özgürlüğü Özel Raportörü, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) Medya Özgürlüğü Temsilcisi, Amerikan Devletleri Örgütü (OAS) İfade Özgürlüğü Özel Raportörü ve Afrika İnsan ve Halkların Hakları Komisyonu (ACHPR) İfade Özgürlüğü ve Bilgiye Erişim Özel Raportörünce açıklanan İfade Özgürlüğüne ve "Yalan Haber", Dezenformasyon ve Propogandaya İlişkin Ortak Deklarasyonu paylaşıyoruz. 

* * *

1. Genel İlkeler

a. Devletler, ifade özgürlüğü hakkı üzerindeki kısıtlamaları, uluslararası hukuk kapsamında söz konusu kısıtlamalara yönelik teste uygun olarak uygulayabilir, yani bunlar yasalarda öngörülmeli, uluslararası hukuk kapsamında tanınan meşru menfaatlerden birine hizmet etmeli ve söz konusu menfaati korumak için gerekli ve orantılı olmalıdır.

b. İfade özgürlüğü üzerindeki kısıtlamalar, paragraf 1a'da belirtilen gereklilikler ile tutarlı oldukları sürece, (Medeni ve Siyasal Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşmede yer alan Madde 20/2'ye göre) şiddet, ayrımcılık veya düşmanlığa teşvik teşkil eden korumalı gerekçelerle nefretin savunulmasını önlemek amacıyla da uygulanabilir.

c. Paragraf 1a ve 1b'de belirtilen standartlar, sadece bir yetki alanındaki değil, aynı zamanda bir devletin yetki alanı dışında faaliyet gösteren ve ayrıca kaynak devlet dışında başka devletlerdeki toplumlara ulaşan medya organlarını ve diğer iletişim sistemlerini etkileyen kısıtlamaları sınırlamak amacıyla sınırlar gözetilmeksizin geçerlidir.

d. Aracılar, söz konusu içeriğe özellikle müdahale etmedikleri veya söz konusu içeriğin kaldırılması için (örneğin bir mahkeme gibi) bağımsız, tarafsız, yetkili bir denetim kurumu tarafından hukuki usul garantilerine uygun olarak kabul edilmiş bir emre -bunu yapmak için gerekli teknik kapasiteye sahip olmalarına rağmen- uymayı reddetmedikleri sürece, söz konusu hizmetler ile ilgili herhangi bir üçüncü taraf içeriğinden asla sorumlu olmayacaktır.

e. Bireylerin, kendilerinin yazmadığı ve değiştirmediği içeriği aracılar yoluyla sadece tekrar dağıttıkları veya destekledikleri için sorumlu tutulmaya karşı korunmalarına dikkat edilmelidir.

f. Bütünüyle internet sitelerinin, IP adreslerinin, bağlantı noktalarının veya ağ protokollerinin devlet zoruyla engellenmesi, yalnızca yasalarda öngörülmesi ve bir insan hakkını veya diğer meşru kamu menfaatini korumak için gerekli olması durumunda haklı görülebilecek aşırı bir önlemdir; söz konusu önlemin orantılı olması, söz konusu menfaati koruyacak daha az müdahaleci alternatif önlemler bulunmaması ve asgari hukuki usul garantilerine saygı göstermesi de gereklidir.

g. Bir hükümet tarafından uygulanan ve son kullanıcı tarafından kontrol edilmeyen içerik filtreleme sistemleri, ifade özgürlüğü üzerindeki bir kısıtlama olarak haklı görülebilir değildir.

h. İfade özgürlüğü hakkı "sınırlar gözetilmeksizin" geçerlidir ve bir başka yetki alanında bulunan bir yayıncının sinyallerinin karıştırılması veya söz konusu yayıncının programlarıyla ilgili yayın haklarının geri çekilmesi, yalnızca söz konusu yayıncı tarafından yayılan içeriğin, bir mahkeme veya diğer bir bağımsız, yetkili ve tarafsız bir denetim kurumu tarafından içerik üzerindeki meşru (yani paragraf 1(a)'daki koşulları karşılayan) bir kısıtlamanın ciddi ve sürekli bir ihlalini teşkil ettiğine karar verilmesi ve ev sahibi Devletin ilgili makamları ile irtibata geçmek dahil olmak üzere sorunu ele almaya yönelik diğer yolların açıkça etkisiz olduğunun kanıtlanması halinde meşrudur.

2. Dezenformasyon ve Propaganda ile İlgili Standartlar

a. "Yalan haber" veya "nesnel olmayan bilgi" dahil, müphem ve muğlak görüşlere dayanarak bilginin yayılmasına uygulanan genel yasaklar, paragraf 1a'da belirtilen ifade özgürlüğü üzerindeki kısıtlamalara yönelik uluslararası standartlar ile uyumlu değildir ve kaldırılmalıdır.

b. Hakaret suçuna ilişkin yasalar haksız yere kısıtlayıcıdır ve kaldırılmalıdır. Yalan veya karalayıcı beyanlar için sorumluluğa ilişkin medeni kanun kuralları, yalnızca müdafilere bu beyanların doğruluğunu kanıtlamaları için tam olanak sağlanması ve buna rağmen doğruluğunu kanıtlayamamaları, ayrıca adil eleştiri gibi diğer savunmalardan yararlanmaları durumunda meşrudur.

c. Devlet aktörler, yalan olduğunu bildikleri veya makul olarak bilmeleri gereken beyanlarda (dezenformasyon) veya doğruluğu kanıtlanabilir bilgilere karşı pervasız bir umursamazlık gösteren beyanlarda (propaganda) bulunmamalı, bunları desteklememeli, teşvik etmemeli veya daha fazla yaymamalıdır.

d. Devlet aktörler, yerel ve uluslararası yasal yükümlülüklerine ve kamu görevlerine uygun olarak, ekonomi, halk sağlığı, emniyet ve çevre gibi kamu yararı ile ilgili konulardaki bilgiler dahil olmak üzere muteber ve güvenilir bilgiler yaymaya dikkat etmelidir.

3. İfade Özgürlüğü için Olanak Sağlayan Ortam

a. Devletlerin, dezenformasyon ve propaganda ile başa çıkmanın temel bir yolu olan medya çeşitliliği dahil olmak üzere özgür, bağımsız ve çeşitli bir iletişim ortamını destekleme yönünde pozitif bir yükümlülüğü vardır.

b. Devletler, yayıncılar için, siyasi ve ticari müdahalelere veya baskıya karşı korunan ve özgür, bağımsız ve çeşitli bir yayıncılık sektörünü teşvik eden bir kurum tarafından denetlenen net bir düzenleyici çerçeve oluşturmalıdır.

c. Devletler, genel kamu yararına hizmet etmek ve yüksek gazetecilik standartları oluşturmak ve sürdürmek zorunluluğu altında çalışan güçlü, bağımsız ve yeterli kaynaklara sahip bir kamusal medya bulunmasını sağlamalıdır.

d. Devletler, medya çeşitliliğini desteklemek için, durumun gerektirmesine göre aşağıdakilerden bazılarını veya hepsini içerebilecek diğer önlemler almalıdır:

i. Çeşitli, kaliteli medya içeriğinin üretilmesi için sübvansiyonlar veya diğer mali veya teknik destek çeşitleri;

ii. Medya sahipliğinin uygun olmayan şekilde tek noktada toplanmasını yasaklayan kurallar ve

iii. Medya organlarının sahiplik yapıları konusunda şeffaf olmalarını gerektiren kurallar.

e. Devletler, söz konusu konuları olağan okul müfredatının kapsamına alarak ve bu konulardaki farkındalığı arttırmak için sivil toplum ve diğer paydaşlar ile bağlantı kurarak medya okuryazarlığını ve dijital okuryazarlığı teşvik etmeye yönelik önlemler almalıdır.

f. Devletler, dezenformasyon ve propagandanın olumsuz etkilerinin ele alınması amacı dahil eşitliği, ayrımcılık yapmamayı ve kültürler arası anlayışı teşvik etmeye yönelik diğer önlemleri dikkate almalıdır.

4. Aracılar

a. Aracılar, üçüncü taraf içeriklerini yasal gerekliliklerin ötesine geçen bir şekilde kısıtlamaya yönelik (silme veya yumuşatma gibi) işlemler yapmayı amaçladıkları durumlarda, bu işlemlerin tabi olduğu açık ve önceden belirlenmiş politikaları benimsemelidir. Bu politikalar, ideolojik veya siyasi amaçlardan ziyade nesnel olarak haklı gösterilebilir kriterlere dayanmalı ve mümkün olan durumlarda kullanıcılarına danışıldıktan sonra benimsenmelidir.

b. Aracılar, ilgili durumlarda söz konusu politika ve uygulamaların açık, kısa ve anlaşılması kolay özetleri yoluyla bunların nasıl uygulandığına dair detaylı bilgiler sağlamak dahil olmak üzere, paragraf 4(a)’da yer alan işlemler için mevcut olan (hizmet kullanım koşulları dahil) tüm politikalara ve uygulamalara kullanıcıların hem kolayca erişmelerini hem de bunları kolayca anlamalarını sağlamak için etkili önlemler almalıdır.

c. Aracılar, paragraf 4a’da yer alan işlemleri yaparken, kullanıcılara oluşturdukları, sisteme yükledikleri veya barındırdıkları içeriğin bir içerik işlemine tabi olabileceği konusunda hemen bilgi vererek ve - yalnızca yasal veya makul pratik kısıtlamalara tabi olarak - kullanıcıya söz konusu işleme itiraz etme olanağı tanıyarak, işlem yapmadan önce söz konusu politikalar kapsamındaki talepleri dikkatle inceleyerek ve önlemleri tutarlı bir biçimde uygulayarak asgari hukuki usul garantilere saygı göstermelidir.

d. Paragraf 4b’de belirtilen standartlar, yalnızca meşru rekabetçi ve operasyonel ihtiyaçlara tabi olarak, üçüncü taraf içerikleri veya kendi içerikleri ile ilgili işlem yapmak için aracılar tarafından kullanılan (gerek algoritmik gerekse başka türlü) tüm otomatik süreçler için de uygulanmalıdır.

e. Aracılar, dezenformasyon ve propagandaya yönelik olarak kullanıcıların gönüllülük esasına göre uygulayabilecekleri uygun teknolojik çözümlerin araştırılmasını ve geliştirilmesini desteklemelidir. Aracılar, kullanıcılara bilgilerin doğrulanması hizmetleri sunan inisiyatifler ile işbirliği yapmalı ve fikir ve görüş çeşitliliğini olumsuz etkilememelerini sağlamak için kendi reklam modellerini gözden geçirmelidir.

5. Gazeteciler ve medya organları

a. Medya ve gazeteciler, uygun olan şekilde, medyadaki yanlış beyanları ele almak üzere bir düzeltme ve/veya cevap hakkı verilmesi dahil, haberlerin doğru olmasına yönelik standartları içeren etkili öz düzenleme sistemlerini gerek belirli medya sektörleri düzeyinde (basın şikayet kurumları gibi) gerekse bireysel medya organları düzeyinde (ombudsmanlar veya kamu için çalışan editörler) desteklemelidir.

b. Medya kanalları, özellikle seçimler sırasında ve kamu yararı ile ilgili konulara ilişkin tartışmalarda, dezenformasyon ve propaganda ile ilgili eleştirel yayınları toplumdaki gözcülük rolleri doğrultusunda habercilik hizmetlerinin bir parçası haline getirmeyi dikkate almalıdır.

6. Paydaş işbirliği

a. Aracılar, medya organları, sivil toplum ve akademisyenler dahil tüm paydaşlar, dezenformasyon ve propagandanın demokrasi, ifade özgürlüğü, gazetecilik ve sivil alan üzerindeki etkilerinin daha iyi anlaşılmasına yönelik katılımcı ve şeffaf inisiyatifler, ayrıca bu olgulara yönelik uygun tepkiler geliştirmeleri konusunda desteklenmelidir. (APK) 

 (APK/KU)

* Metni İHOP [İnsan Hakları Ortak Platformu] Türkçeleştirdi.