Türkiye'nin Kömür Ocaklarının Hikayesi

* Adalet Arayana Destek Grubu’nun hazırladığı “İş Cinayetleri Almanağı 2013”te Genel Maden İşçileri Sendikası Başkanı Eyüp Alabaş ile yapılan röportajı yayınlıyoruz.

Sendikanız açısından madencilik sektö­ründe gördüğünüz en büyük sorun nedir?

Eyüp Alabaş: Madencilik dünyanın en zor mesleği. Madencilik sektörünü tek bir soruna in­dirgemek doğru bir yaklaşım olmaz. Öncelikle iş güvenliği bu sektördeki en bü­yük sorunlardan biri. Çünkü Türkiye'nin müstakil bir iş güvenliği kanunu olma­sına rağmen denetimlerdeki eksiklikler nedeniyle maalesef madenlerde iş cina­yetleri ve "iş kazaları" meydana gelmeye devam ediyor. Türkiye, "iş kazalarının önlenmesine yönelik ILO'nun 176 nolu madenlerde iş güvenliği ve iş sağlığı sözleşmesini bütün gayretlere rağmen şu âna kadar imzalamadı. ILO'nun 176 nolu sözleşmesi, madenlerde işçi sağ­lığı ve iş güvenliğini uluslararası alan­da da güvence altına alacak bir sözleş­medir. Bizim madenciler olarak en bü­yük sorunumuz can güvenliğimiz. Özel­likle taşeronlaşmadan sonra iş cinayet­lerinin artması can güvenliğimiz konu­sundaki endişelerimizi daha da artırdı.

Madencilik sektöründe kaç işçi çalışı­yor ve kaçı sendikalı?

Çalışma Bakanlığı'nın 31 Temmuz 2013 tarihli istatistiklerine göre, Türkiye'de madencilik sektöründe toplam 200 bin işçi statüsünde çalışan var. Bunun yak­laşık 35 bini örgütlü, geri kalanı sendika­sız olarak çalışıyor. Bunun dışında tabii kayıtdışı olarak çalışanlar da var. Ocak-Temmuz 2013 arasında madencilik sek­töründe yaklaşık 15 bin istihdam artı­şı oldu. Maden kenti olan Zonguldak'ta ve bölgemizde taşkömürü madencili­ğinde örgütlü işçi sayısı 11 bin. Bu ra­kama Türkiye Taşkömürü Kurumu (TTK) ile HEMA ve Star şirketlerinde çalışan­lar dahil. Resmi olarak net bir rakam ol­masa da rödovanslı sahalarda çalışan 4 bin kadar da örgütsüz maden işçisi ol­duğu tahmin ediliyor.

"Herkesin bildiği bir şey nasıl kaçak oluyor?"

Hem resmi ocaklarda kayıtdışı çalı­şanların olduğu, hem de kaçak ocak diye tanımlanan, kendilerinin ruhsat­sız ocak diye tanımladığı işyerleri var. Buralardaki çalışan sayısı hakkında bir bilginiz var mı?

Zonguldak'ın kanayan en büyük yara­larından biri kaçak ocak ya da ruhsat­sız ocaklar. Bizim anlamadığımız şey şu: Herkesin bildiği bir şey nasıl kaçak oluyor? Geçmişte, kamuoyuna yansıyan kısmıyla kaçak ocak sahipleri diye tabir ettiğimiz insanlarla devletin valisi, ilgi­li birimleri toplantılar yapmışlardır. Do­layısıyla herkesin bildiği bir şeyin kaçak diye tabir edilmesi doğru değil.

Ruh­satsız işletmeler konusunda biz Genel Maden işçileri Sendikası (GMİS) olarak birçok defa devlete, devlet adına yöne­tenlere, kamuoyuna şunu söyledik: Bi­zim bölge insanımızın yapabileceği baş­ka bir iş yok. Bu tür ruhsatsız ocaklarda iş güvenliği tedbiri alınmadan, mühen­dislik hizmetleri alınmadan, teknik şart­namelere uygun olmayan köstebek yu­vası gibi, maden ocağı bile demlemeye­cek yerlerde maden işçilerinin göz göre göre ölmelerine seyirci kalınması doğ­ru değil. Bu tür kaçak ocaklarda iş cina­yetlerine kurban giden arkadaşlarımızın ve bundan sonra yaşanacak "iş kazaları" davalarına GMİS olarak doğrudan mü-dahil olup sorumlu kişiler hakkında ya­sal yollara başvuracağımızın, takipçisi olacağımızın bilinmesini isteriz.

Sayı vermek mümkün mü? Kaç kişi çalışıyor?

Çoluk çocuğuyla ailesiyle beraber bah­çesinden kömür çıkaranlar, ayrıca ka­çak olarak maden ocağı işletip ticaretini yapan insanlar da var. Ama bölgemizde kaçak ocaklarda 3 bin civarında çalışan olduğu kamuoyuna yansıyor.

İşçilerin yasal haklarını bildiklerini düşünüyor musunuz?

Sendikalı işyerlerindeki işçiler her ne kadar yasal haklarını tam anlamıyla bilmeseler de öğrenebilecekleri bir örgüt­leri, başvurabilecekleri bir kurumları var. Ama sorun sendikasız işyerlerinde­ki çalışanların gerek 4857 sayılı İş Kanu­nu gerekse Sendikalar ve Toplu Sözleş­me Kanunu ve diğer kanunlardan doğan yasal haklarını bilmemeleridir. Bunların yanı sıra, yasal haklarını öğrenip kul­lanmaya çalışan insanlar da işverenle­rin farklı baskıları sonucu yasal hakları­nı tam kullanamıyor.

"Taşeron ölümdür' dedik, başımıza geldi"

Madencilik sektöründe taşeronlaştır­ma ve özelleştirmelere bakışınız ne­dir? Taşeronlaştırma ve özelleştirme­lerin son dönemlerde artan iş cinayetlerindeki payı nedir?

GMİS olarak öteden beri taşeronlaşma-ya karşı olduk, karşı olmaya da devam edeceğiz. Havzamızda yeraltında taşe­ron uygulamalarının başladığı 2004'te, GMİS olarak özellikle madencilik sektö­ründe taşeron uygulamalarının olama­yacağını bir basın açıklamasıyla kamu­oyuna duyurmuştuk.

2010'da TTK Karadon Müessesi'nde yeni servis kuyusunda 30 arkadaşımızın iş cinayetinde hayatını kaybettiği "kaza"da gördük ki anayolda, havalandırmanın en iyi yerinde, "ocağın otobanı" diyebilece­ğimiz yerde grizu patlaması oldu.

Dünya madencilik literatüründe böyle bir grizu patlaması yok, dolayısıyla bi­zim sadece taşeron uygulamasından 6 yıl sonra o günden söylediğimiz şey ba­şımıza geldi.

Yine Ocak 2013'te Kozlu Müessesi'nde havza tarihinin en büyük degaj patlama­sı meydana geldi. Biz 1992'de 263 ar­kadaşımızı kaybettiğimiz Kozlu'daki gri­zu faciasından sonra havzamızda iş gü­venliği tedbirlerinin alınmasıyla artık çok ölümlü "iş kazalarını unuttuk, her ne ka­dar yeterli olmasa bile iş güvenliği tedbir­leri alındı derken, taşeron uygulamasının başlamasıyla birlikte çok ölümlü iş cina­yetlerini yeniden hatırlar hale geldik.

GMİS olarak özellikle madencilik sek­töründe havzamızda ve tüm Türkiye'de taşeron uygulamalarının kaldırılmasını; taşeron demenin ölüm demek olduğunu, taşeron demenin iş cinayeti demek ol­duğunu, 2013'e baktığımızda çok ölümlü “kaza”ların tamamının Türkiye'nin bir­çok yerinde; özellikle Adana, Samsun, Balıkesir, Bursa'da taşeron şirketlerde olduğunu görüyoruz. Bununla ilgili işçi sınıfının ya da Türkiye'deki çalışanların yapacağı her türlü eylemde, koyacağı her türlü tavırda GMİS'in yanlarında ol­duğunu bilmelerini isteriz.

Tavır koymamız gereken yerlerde gerek­li tavrı koyduğumuzun da kamuoyu tara­fından bir kez daha bilinmesini istiyoruz.

"Denetçiler maaşını kurumdan alırsa, denetim sağlıklı olmaz"

Sendikanızın örgütlü olduğu Zonguldak'ta Türkiye'nin hiçbir ken­tinde olmayan bir maden şehitleri anıtı var. Madenlerde ölen 5 bine yakın iş­çinin adlarının yazılı olduğu bu anıtta neredeyse Zonguldak'ın her köyünden, her mahallesinden, belki de her evin­den madende yaşamını yitirmiş bir in­san var. Bir kentin bu kadar acı çek­mesine rağmen "kaza"ların meyda­na gelmeye devam ettiğini düşündü­ğümüzde devletin, devlet adına bura­da görev yapan kamu kurumlarının, sendikaların ve meslek örgülerinin ne yapması gerekir ki bunlar tekrar ya­şanmasın?

Ben de bir maden şehidi babanın oğ­luyum. Benim babam da 1995'te TTK Üzülmez Müessesi'nde meydana gelen bir "iş kazası"nda hayatını kaybetti. Zon­guldak Türkiye'nin sanayileşmesine 5 bin şehidiyle, alınteriyle, kanıyla canıy­la katkı koymuş bir şehir. Ama maale­sef bu şehir gerek iş güvenliği tedbirleri açısından gerek sonraki süreçte bugün ülkenin kamburu, ülkenin sırtından atıl­ması gereken bir yük gibi gösterilmeye çalışılıyor. Bu kadar maden şehidinin olması böl­ge insanını biraz kadercilik anlayışına it­miştir. Maalesef, işçilerin yasal hakları­nı ve bir istatistiğe göre Türkiye'deki "iş kazalarının yüzde 98'inin önlenebilir nite­likte olduğunu bilmemeleri yüzünden iş cinayetlerine maruz kalan ailelerde bu durum kader gibi algılanmaktadır.

Geçen yıl sizin Armutçuk şubenizin de desteğiyle yapılan 4Aralık Madenci­ler Günü'nde ve 7 Mart Armutçuk Gri­zu Şehitleri anmasında şöyle bir öneride bulunulmuştu: Denetimler kurumların kendilerinden alınsın, kurumlardaki iş güvenliği uzmanları doğrudan bakanlık kadrosunda ve bakanlıktan maaş alarak çalışsın, denetimlerde sendika bir mü­fettiş yetkisiyle yer alsın. Aynı zamanda Maden Mühendisleri Odası o bölgedeki Tabip Odası'nın temsilcileri bu denetim ekibinin içinde yer alsın. Bu konuda siz ne düşünüyorsunuz?

Maden ocaklarını denetleyen resmi nezaretçilerin, kurumların kendilerinden maaş alan teknik nezaretçilerin o ku­rumları sağlıklı denetleyemeyeceği Ma­den Mühendisleri Odası'nın, sendikamı­zın ve diğer sendikaların uzun zamandır dillendirdiği bir konu. Ama maalesef bu­nunla ilgili ciddi bir adım atılamadı.

Bunun tek çözümü az önce sizin de söylediğiniz gibi Maden Mühendisleri Odası'nın bizlerle birlikte uzun zaman­dır savunduğu gibi kurumları denetle­yen teknik nezaretçilerin bağımsız ol­ması ve bakanlıktan veya bir fondan ma­aşını almaları durumunda iş güvenliği açısından daha sağlıklı denetimler ya­pacağıdır. Biran önce bu şekilde bağım­sız nezaretçilerin madencilik sektörün­deki işyerlerini denetler hale getirilmesi sağlanmalıdır. Önemli olan yasa çıkar­mak değil yasanın uygulanıp uygulan­madığını sağlıklı bir şekilde denetleye­bilmektir. (ÇT)