"Kulis: Bir Tiyatro Belleği" 25 Temmuz'a kadar görülebilecek

Hagop Ayvaz Arşivi

2006 yılında, Ayvaz’ın vefatının ardından Agos gazetesine, ardından Hrant Dink Vakfı’na bağışlanan Hagop Ayvaz arşivi Osmanlıca, Ermenice ve Türkçe, 600’e yakın el yazması ve matbu tiyatro metni, 500’den fazla Ermenice ve Türkçe süreli yayın, dergi ve broşürün yanı sıra fotoğraf, afiş, karikatür, kupür, davetiye, çizim ve kartpostaldan oluşan yaklaşık 12 bin görsel materyal içeriyor. 2019 yılında Ayvaz’ın bazı kişisel eşyalarının, aldığı ödüllerin ve 1946-1996 arasında kesintisiz yayımladığı Ermenice kültür sanat dergisi Kulis’in 1104 sayılık tam koleksiyonunun Hrant Dink Vakfı’na bağışlanmasıyla, arşiv daha bütünlüklü bir hal aldı. Vakıf tarafından dijital ortama aktarılan arşiv, “Kulis: Bir Tiyatro Belleği, Hagop Ayvaz” sergisiyle eş zamanlı olarak araştırmacıların erişimine açıldı.

Hagop Ayvaz kimdir?

Yazar, oyuncu, yayıncı. Türkiye’nin en uzun soluklu tiyatro dergisi Kulis’i elli yıl boyunca çıkararak sahne sanatlarına büyük hizmette bulunmuş, farklı kuşaklardan sanatçılar arasında bir köprü görevi üstlenerek 20. yüzyılda İstanbul kültür sanat hayatına damgasını vuranlardan biri olmuştur.

1911’de İstanbul Langa’da doğdu. Annesinin ikinci eşi Krikor Bükücüyan’ın yanında kunduracı çırağı olarak çalışırken Harutyun Samurkaş adında sayacı bir genç sayesinde Krikor Hagopyan’ın Narlıkapı’daki Şark Tiyatrosu ile tanıştı. 1929’da ilk defa Değirmencinin Kızı operetinde korist ve figüran olarak görev aldı. Daha sonra aynı sahnede, bu kez Jerfin ve Aram Elmas’ın kumpanyasıyla İki Ahbap Çavuş oyununda rol aldı. Boğos Savarş Karakaş’ın grubuna geçtı. Kara Değirmen Cinayeti adlı oyunda Vahram ve kız kardeşi Nektar Balıkçıyan, ustası Bedros Baltazar ve Jerfin Elmas ile birlikte sahne aldı.

1935’te yazar Ara Aginyan aracılığıyla Jamanak gazetesi yöneticileriyle tanıştı ve orada “Domsagner” (Biletler), “Cbur” (Cırcırböceği), “Mimos” (Pantomimci) takma adlarıyla tiyatro yazıları yazmaya başladı. Askerlik günlerinde çadırlarda mukavvadan yaptığı kuklalarla Karagöz-Hacivat oynattı. Ardından ordu komutanları için piyesler sahnelemeye başladı. Tıtumi Vacaraganı-Vardalabumba (Kabak Tüccarı) komedisini Türkçeye çevirip dizgici ve sahne arkadaşı Zareh Arşag’la birlikte sahnelediler.

Pek çok oyunda rol aldı: Arşın Mal Alan, Hamlet, Demirhane Müdürü, Namus İçin, Othello bunlardan bazılarıdır. 1950’den itibaren Esayan Okulundan Yetişenler Derneği’nde Pokr taderakhump-Küçük Kumpanya adında bir grup kurdu ve yönetmenliğini üstlendi.  Galip Arcan’ın Lütfen Kesmeyiniz, Hagop Baronyan’ın Medzabadiv muratsganner-Haşmetli Dilenciler, Krem Simon’un Hars u gesur-Gelin Kaynana ve Dayı Garabed, Reşat Nuri Güntekin’in Tristan Bernard’dan çevirip uyarladığı Çifte Keramet gibi birçok Ermenice ve Türkçe oyunu yönetti. Son oyunu kendi yazdığı Son Perde’ydi. Aşod Madatyan bu piyesi Ermeniceye Şaderen megı-Çoklardan Biri adıyla çevirdi ve oyun birçok kez sahnelendi.

Zareh Arşag ve Galata Billur Sokak’ta birlikte bir matbaa işlettikleri Nazaret Donikyan 1946’da ona bir mizah dergisi yayımlamayı önerdi, böylece Kulis’in temeli atıldı. Babıali ressamlarından Berc Gürten derginin kapağını ve aynı zamanda meşhur karakteri Lutsika Dudu’nun bir portresini hazırladı. İlk Kulis ikinci hamur kâğıda, 16 sayfa olarak ve 500 tirajla yayımlandı. Bir müddet sonra Ayvaz dergiyi tek başına çıkarmaya başladı, tiraj 2500’e ulaştı. Yıllar içinde derginin Cağaloğlu yokuşunda bir matbaası oldu. 1950’den itibaren Hagop Ayvaz, Ermeni topluluklarının yaşadığı Suriye, Lübnan, Irak, İran, Yunanistan, Mısır gibi ülkelere yolculuk ederek dergiye yeni aboneler kazandırdı. Tiyatro, sinema ve çeşitli sahne sanatlarına geniş yer ayıran, inceleme yazılarının yanı sıra popüler konulara da yer veren, bol görselli, hareketli tarzıyla Kulis keyifle okunan ve aranan bir yayına dönüştü, Ayvaz’ın adı onyıllar içinde dergisiyle özdeşleşti.

Kulis son olarak Aralık 1996’da yayımlandı ve ellinci yılını doldurduktan sonra yayıma son verdi. Ayvaz, yazılarına aynı yıl kurulan Agos gazetesinde Ermenice ve Türkçe sayfalarında köşe yazıları ve yazı dizileriyle yer aldı. 1997’de Türkiye Yazarlar Birliği’nin Basın Hizmet Ödülü’ne, 2005’te ise Tiyatro Eleştirmenleri Birliği’nin Onur Ödülü’ne değer görüldü. 

29 Eylül 2006’da, 95 yaşında hayatını kaybetti.

Kaynak:Aras Yayıncılık