"Hiç kimse mülteci olmayı seçmez"

“Hiç kimse mülteci olmayı seçmez.

Ancak her mülteci eve dönmenin hayalini kurar.”

Senaryosunu ve yönetmenliğini Okan Avcı’nın üstlendiği “Şifa”, her gün bu umutla yaşayan mültecilerin hikayesini anlatıyor.

Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği’nin (UNCHR) yapımını üstlendiği ve geçtiğimiz ekim ayında çekimleri tamamlanan "Şifa", 20 Haziran Dünya Mülteciler Gününde UNCHR Türkiye’nin Youtube hesabından yayınlandı.

Film, bir mülteci hikayesini bizlere alıştığımızın dışında koku ve bu kokuya kaynağını veren doğa üzerinden anlatıyor.

Mültecileri bir sayı veya oradan oraya sürüklenen bir kitle olmaktan çıkarıp, unuttuğumuz insani boyutu hatırlatıyor.

Hikayeyi yaratan, onu hazırlayan ve bize görünenin arkasındaki hikayelerden bir kesit sunan Okan Avcı ile Şifa’yı konuştuk.

“İyileşmeye çalışırken çıkılan yolculuk gibi”

Neden “Şifa”?

“Şifa” iki farklı açıdan karşımıza çıkıyor filmde. Birincisi, insanlık tarihinde sürekli olarak iyileşmeye çalışan bir kesimin her zaman var olması. Bunu “umut” kavramına da bağlayabiliriz ki, bunca kötülüğün içerisinde yaşayabilmemize imkan sağlayan da bu. İyileşme ihtimalimiz. Ortadoğu dillerindeki hekim kelimesinin kökü olan “hak” kelimesinde de, hakkımız olan şifayı bulmaya çalışıyoruz aslında. İyileşmeye çalışırken çıkılan yolculuk gibi, filmimizin ismi.

İkincisi de, baharatlardan geliyor. Akdeniz coğrafyası iki bölgeden oluşuyor eski ticaret yolları üzerinden; Levant (doğu Akdeniz) ve Ponant (batı Akdeniz). Bu iki bölge arasında ticaret yolunu ortaya çıkaran en önemli etkenlerden birisi de baharat. Baharat Yolu’nun bu kadar önemli olması, doğu Akdeniz topraklarında yetişen muhteviyatın iyileştirici özelliğine dayanıyor. Yani bölgeden gelen şifa, ticaret yolları ile bir dönem batıyı iyileştiriyor. Şu anda savaşın ya da savaş sonrası travmaların olduğu bölgelerdeki şifadan bahsediyoruz.

* Okan Avcı

“Sıradanlaştırmak, alışmak için etkili yol”

Sizi bu filmi yapmaya götüren süreç neydi?

Elbette tanık olduğumuz dünyanın zamanı. Alışmak ya da unutmak istememek aslında; toplumsal hafıza reflekslerinin dışına çıkmak için. Sadece coğrafyamızdan bir günlük haber bültenine tanık olmamız yeterli umutsuzluğun en dibinde olmak için. Çok zor günlere tanık oluyoruz. Bunun bir bedeli olacaktır hepimizde. Coğrafyamızda insanlık her gün sınanıyor. Afgan bir mültecinin söylediği bir cümle vardı bir röportajda; “Bu dünyayı yaşamak istiyorum”. Zamanın ruhunu anlatacak daha doğru bir cümle yok sanırım.

Tam da bu noktada "şifayı seçme ihtimali" ortaya çıktı. Mültecilerin istediği için yolda olmadığını hatırlamamız gerekiyor, her zaman. Çünkü yeteri kadar acıyı gösterdi ve kullandı tüm görsel dünya. Burası çok tehlikeli çünkü sıradanlaştırmak, alışmak için en etkili yol. İnsanların tek taraflı bakması için de. Her gün maruz kaldığımız bu görüntüler bütünü, bu büyük yığın, hakikati görmemiz yerine algımızı yönetiyor. Basite kaçmak istiyoruz. Oysa tüm bu hikayelerin merkezinde insan var.

Şifa ise mültecilerin, mülteci kimliği dışındaki kimliklerinin de var olduğunu göstermeyi amaçlıyor. İnsanı, bu dünyada yaşayan ve bir gün ölecek olan herhangi bir insanı anlatmak. Seçtiği ve seçemediği yollarını göstermek için. Yine iyileşme ihtimalimiz için.

Bu niyetle ortaya çıkan bir film oldu.

"Eski günlerine ait yeni bir gelecek yaratma isteği"

Birleşmiş Milletler filmin yapımını üstlenmiş. Bu süreç nasıl gelişti?

BM Mülteciler Yüksek Komiserliği, sürecin en başından beri destekleyen ve filmin yapımını iyi koşullarda gerçekleşebilmesini sağlayan taraf oldu. Senaryoyu ve neden böyle bir film yapmak istediğimizi anlattığımızda, süreci ilerletmeye başladık. Mülteci olan insanları sadece “mülteci” kelimesi içerisinde tutma fikri yerine, savaştan önce herkesin günlük yaşamlarında birer birey olduklarını anlatma fikrini beraber geliştirmeye devam ettik.

Filmde ülkesine özlemini alıştığımızın dışında kokularla, doğayla anlatan mülteci bir kadın görüyoruz. Neden tercihiniz bu yönde oldu ya da bu fikir nasıl ortaya çıktı?

Şifa, bir kısa film. Oyuncu arkadaşımız Tuğçe Yolcu’nun, gerçekçi performansıyla bize eşlik ettiği bir yolculuk. Hem dili hem de doğu Akdeniz hakkındaki bilgileriyle.

Koku ve kokunun kaynağı olan doğa, duyu belleğimizin en güçlü öğelerinden. Vardır hepimizin çocukluğundan, güzel zamanlarından belki yakın geçmişinden kokulara dair anısı. Bellek olarak da her zaman orada durur. Belki birkaç saniye, belki daha uzun ama illaki ortaya çıkar. Gayet insani bir özellik olarak söylüyorum. Filmin de aktarda çalışan kadına yaklaşmaya çalıştığı alan burası. Doğu Akdeniz’in şifalı baharatlarının kokuları ile İstanbul’da karşılaşmak ve baharatların kokuları ile gündelik hayatını yaşadığı geçmişine sığınmak. Kendisini iyileştirmeye çalışırken de geleceğindeki günlerin yine geçmiş güzel günlerine dönmesini istemek. Bahsetmeye çalıştığım “zamanın ruhu” bu aslında. Eski günlerine ait yeni bir gelecek yaratmayı istemek.

Bu cümlelerin arasından çıktı filmin yolculuğu.

Bunun yanında, hem romanları hem de denemeleriyle, Ortadoğu geçmişini ve geleceğini bize anlatan Amin Maalouf’un etkisi büyüktür, repliklerin arasında. Kişisel hayatımda da, sürekli takip ettiğim bir yazardır. Filmin girişinde kullandığımız cümleleri de, bu etkiden bir örnek aslında. 

Hikayelerin devamı gelecek mi?

Şimdilik “Şifa” ile bir yolculuğumuz var. İlerleyen süreçlerde umarım.

(TP)