Dünyada Boşanma: Bir Aşk Hikayesi

 Fotoğraf: Medianorthshore

Kaliforniya Üniversitesi'nden iki sosyolog Cheng-Tong Lir Wang ve Evan Schofer 1970-2008 aralığında  84 ülkedeki boşanma oranlarını inceledi.

Raporları “Yarı gölgeden çıkmak: Dünya kültürü ve boşanma oranlarında çok milletli değişim” Social Forces’ın 2018 Aralık sayısında yayınlandı.

Psikologlar birinin boşanma ihtimali olup olmadığını anlamak için o kişinin bireysel yaşam deneyimlerine ve seçimlerine bakar; eğitim, iş, gelir, evlenme yaşı gibi. Sosyologlar Wang ve Schofer ise ülkenin ekonomik gelişmişlik derecesi ve iş gücündeki kadınların nüfusa oranı gibi boşanma oranlarını etkileyebilecek toplumsal etkenleri hesaba kattı. Aynı zamanda küresel norm ve değerleri de irdelediler; insan hakları ve toplumsal cinsiyet eşitliğine olan inanç ve bunun boşanma oranlarıyla ilgisi olup olmadığı gibi.

Boşanma oranı için ölçütleri her 1000 evli insan için yasal olarak işleme alınmış boşanma sayısıydı. Araştırmacılar evli kişilere değil evli çiftlere oranla boşanma sayısı gibi ölçütler kullanmaya da çalıştı ama ülkelerin çoğu ilk ölçüte uygun veri sundu. (İlgi gören başka bir soruyu gündeme almadılar: “Evliliklerin yüzde kaçı boşanma ile sonuçlanacak?”)   

 İşte sonuçlar!      

Artışlar

Küresel olarak 1970’ten 2008’e kadarki zaman aralığında  boşanmalar 1,000 evli insanda 2.6'dan 5.5'e yükseldi, yani boşanma oranları iki katının üstüne çıktı. Bu bulgu araştırma kapsamındaki tüm coğrafi bölgelerin ortalaması.

Farklılıklar

Tüm yıllar ve coğrafi bölgeler çapında ortalama boşanma oranı her 1,000 evli kişiye 4.08 boşanma oldu. Boşanma oranları Sri Lanka ve Peru’da .45 ve .46 gibi düşük oranlardan Kazakistan, Rusya ve Küba’da sırayla 19.01, 11.49 ve 11.03 gibi yüksek oranlara çeşitlilik gösterdi. (84 ülkenin 83’ü için boşanma oranları yazının sonunda listelenmiştir. Yazarlar ABD verilerini “aşırı sapma” olduğu için bulgulara eklememiştir.)

İskandinav ülkeleri dahil Kuzey ve Batı Avrupa’da boşanma oranları yüksek. Fransa’da 4.03, Danimarka’da 6.22, Birleşik Krallık’ta 6.55. Bu bölgedeki istisna her 1,000 kişi için 1.94 boşanma olan İrlanda. Kanada (5.25), Avustralya (5.61) ve Yeni Zelanda (6.29) da yüksek boşanma oranlarına sahip.

İtalya’da .93’ten Slovenya’da 2.57’ye, Güney Avrupa’da oranlar düşük. Latin Amerika ve Karayip ülkelerinde de Küba (11.03), Porto Riko (9.43) ve Dominik Cumhuriyeti (9.33) istisnaları dışında çoğunlukla düşük.

Doğu Asya ve Pasifik ülkeleri de düşük tarafta, boşanma oranları Çin’de 1.13’ten Hong Kong’da 3.97’ye değişiklik gösteriyor.

Ortadoğu ve Kuzey Afrika’da oranlar Suriye ve İran’da 1.80 ve 1.98’den Mısır ve Kuveyt’te 4.27 ve 4.68’e değişiyor.

Doğu Avrupa ve Orta Asya’da ise oranlar değişiklik gösteriyor.

Neden bazı ülkelerde oran yüksek? 

Daha yüksek ekonomik gelişme seviyelerine sahipler. Boşanma oranının en güçlü göstergelerinden biri kişi başına düşen gayrisafi milli gelir. Gayrisafi milli gelir bağlamında daha zengin ülkelerde insanların daha büyük bir kısmı boşanıyor.

Bu ülkelerde kadınların işgücüne katılımı daha fazla. 15 yaş üstü kadınların işgücündeki yüzdesinin daha yüksek olduğu ülkelerde boşanma oranı yükseliyor.

Eğitim seviyeleri daha yüksek. Ortaöğretim görenlerin daha çok olduğu ülkelerde boşanma oranları daha yüksek.

Bu ülkelerdeki Katolik Hıristiyanların oranları daha düşük. Nüfus içinde Katoliklerin yüzdelik oranının daha yüksek olduğu ülkelerde boşanma oranları daha düşük. Aynı zamanda Müslüman nüfusu çoğunlukta olan ülkelerde de daha düşük boşanma oranları var, ancak bu sonuçlar istatistik olarak her vakada geçerli değil.

Uluslararası örgütler ve anlaşmalara katılma ihtimalleri daha yüksek. Yazarlar ülkelerin uluslararası sivil toplum kuruluşlarına katıldıklarında bireysel haklar, rızanın önemi, kendi kaderini çizme özgürlüğü gibi küresel norm ve fikirlere daha açık hale geldiğine inanıyor. Bunun bir örneği Birleşmiş Milletler Kadına Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi (CEDAW). Yazarlar bir ülkenin CEDAW’ı onaylamasını “bireysellik ve cinsiyet eşitliği ilkelerine kültürel bağlılığının” bir göstergesi olarak görüyor. Daha yüksek uluslararası sivil toplum kuruluşları ve anlaşmalara üyelik oranları olan ülkeler aynı zamanda daha yüksek boşanma oranlarına sahip.

Neden aşk hikayesi?

Boşanma ayrılan yetişkinler için olduğu kadar çocukları için de yıkıcı bir deneyim olabilir. Ancak evliliği sürdürme seçeneğinin daha da zor olduğu durumlarda aynı zamanda güçlendirici, bazen hayat kurtarıcı bir seçim de olabilir.

Bazı evlilikler istismar içeriyor ve hem yetişkinler hem çocukların duygusal ve fiziksel sağlığını, hatta yaşamını tehdit ediyor. Özellikle de evlilik dışındaki yaşamda belirsizliklere ve şiddet eğilimli eşin yaptığı tehditlere karşı bu tip evlilikleri geride bırakmak, kişinin kendisi ve varsa çocukları için sevgiyle yaptığı bir eylem olabilir.

Boşanma insanlar kendilerini kötü bir durumu bırakacak kadar seviyorlarsa bir aşk hikayesi olabilir.

Boşanma insanlar romantik aşkı tekrar bulabileceklerine inandıklarında da bir aşk hikayesi olabilir.

Boşanma insanlar zaten aşka sözcüğün en genel anlamıyla sahip olduklarını fark ettiklerinde bir aşk hikayesi olabilir. Belki sevdikleri arkadaşları, aileleri vardır. Belki sevginin romantik yönü aşkın yalnızca bir versiyonudur, ki bu dar bir versiyondur. Belki o arkadaşlar ve aile eski eşlerinden çok daha uzun bir süredir kişinin hayatındadır.

Aşk insanlar evlilik dışındaki hayatlarını da sevebileceklerini fark ettiklerinde bir aşk hikayesi olabilir. Belki bekar hayatı diğer hayat biçimlerinden daha çok seveceklerdir. Belki yalnız yaşamaya özellikle bayılacaklardır.

Çünkü ekonomik gelişmişlik ve işgücündeki yükselen kadın oranları, yüksek eğitim oranları sayesinde dünya çapında gittikçe daha çok kişi boşanmayı ekonomik olarak karşılayabilmekte. Evlilik dışında kendilerini destekleyecek yetenekleri, bilgileri ve kaynakları var. Dünya çapında insanların hakları ve seçimleri olduğunu savunan norm ve değerlerin dünya çapındaki yayılımı ve erkekler ve kadınların kendi kaderleri üzerinde eşit kontrole sahip olması sonucu daha çok insan boşanma seçeneğini ciddiye alıyor.

Bu süreçteki bir sonraki adım daha çok insanın bu seçime sahip olması ya da hiç evlenmek zorunda olmadıklarını fark etmeleri. Bekar hayatını çevreleyen etiketleme bitince, yalnız yaşamayı sevenler daha rahatça bunu seçebilir. Bu evlenmek isteyen insanlara da avantaj sağlar. Evliliği güçlü bir noktadan arayabilirler, bekarlıktan kaçtıkları için değil, evliliği çok istedikleri için evlenebilirler. Yalnız yaşam karşılanabilir ve saygı duyulur olduğunda, anlamlı ve tatmin edici olarak kabul edildiğinde çiftler de çok aceleci davranmayacaktır. Çaresizlikle riskli romantik partnerlere hücum etmeyeceklerdir.

Evlenmek isteyenler daha iyi seçimler yapabilirse, boşanma ihtimalleri azalır. Onlar (ve varsa çocukları) dünyada pek çok ülkede artarak günlük hayatın bir parçası haline gelen bireysel hakları, seçimleri, özgürlükleri ve bireysel değer ve pratikleri kullanarak boşanmanın sebep olduğu acılardan korunabilirler.

 (EÖ/EMK) 

* Dr. Bella DePaulo'nun Psychology Today'de yayımlanan Divorce Rates Around the World: A Love Story  makalesini Ege Öztokat Türkçeleştirdi.