Deprem bahanesiyle Maliye Bakanına sınırsız yetki sunan yeni bir fon oluşturuldu

Fotoğraf: Şanlıurfa'da selle mücadele/Al Monitor/Twitter,

Çarşamba gecesi Şanlıurfa ve Adıyaman depremin ardından sellerle boğuşurken TBMM'de AKP-MHP iktidar bloku milletvekillerinin evet oylarıyla kabul edilerek yasalaşan tasarı uyarınca"Afet Yeniden İmar Fonu" adıyla denetimden bağışık yeni bir fon kuruluyor. 

Muhalefet fonun "yeni bir
yolsuzluk kaynağı" olduğunda birleşti 

Yasanın bütünün oylaması öncesinde konuşan muhalfet sözcüleri, oluşturulan fonun Sayıştay denetimi dışında bırakılarak her türlü yolsuzluğa kapı açılacağını dile getirerek iktidarın geçmiş uygulamalarının gerçek ihtiyaçlara kaynak yaratma konusunda hiçbir güvenceye yer bırakmadığını dile getirdiler ve yasaya karşı oy kullandılar.

Afet Yeniden İmar Fonu

Yasaya göre, doğal afetler nedeniyle genel hayata etkili afet bölgesi ilan edilen alanlarda; imar, altyapı ve üstyapı çalışmaları için gerekli kaynağın sağlanması, yönetilmesi ve ilgili kamu kurum ve kuruluşlarına aktarılması amacıyla kurulacak fonun yönetim kurulu şöyle oluşacak: Hazine ve Maliye Bakanı başkanlığında; Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı, Tarım ve Orman Bakanı, İçişleri Bakanı, Ulaştırma ve Altyapı Bakanı ile Strateji ve Bütçe Başkanı. 

Yönetim Kurulunun görevleri

Yönetim Kurulu, fondan kaynak aktarımı yapılacak projeleri, aktarılacak kaynak tutarını ve harcama programlarını belirleyecek. Fonun yapısı ve işleyişine ilişkin usul ve esaslar fon tarafından çıkarılacak yönetmelik ile belirlenecek.

Fonun kaynakları 

"Afet Yeniden İmar Fonu"nun kaynakları; yurt içi ve yurt dışından sağlanan nakdi bağış, yardım, hibe ve krediler; bütçeye bu amaçla konulacak ödenek; Fon tarafından kurum ve kuruluşların mevzuatındaki her türlü kısıtlamalardan muaf tutularak yurt içi ve yurt dışı sermaye ve para piyasalardan sağlanan finansman ve kaynaklardan oluşacak.

Fondan kurumlara kaynak aktarımı

Kanunun amacına uygun olarak Yönetim Kurulu onayıyla ile ilgili kurum ve kuruluşlara kaynak aktarılacak. Bu şekilde aktarılan tutarlar bir yandan genel bütçe kapsamındaki idareler için genel bütçeye, diğer idareler için ilgili kamu kurum ve kuruluşlarının bütçesine gelir kaydedilecek.

Denetim

Fon, bağımsız denetim standartlarına uygun olarak denetlenecek. Fon kaynakları ve aktarılmasına ilişkin mali veriler, en geç üçer aylık dönemler itibarıyla kamuoyuyla paylaşılacak. Bu çerçevede, kaynak aktarılan idareler gerekli her türlü bilgi ve belgeyi sağlamakla yükümlü olacak.

Vergi bağışıklığı

Fon, kurumlar vergisinden muaf olacak. Fonun görevleriyle ilgili faaliyetlerinden elde ettiği gelirler dolayısıyla iktisadi işletme oluşmuş sayılmayacak.

Fonun faaliyetleri dolayısıyla yapılan işlemler ve düzenlenen kağıtlar damga vergisi ve harçlardan; kendisine yapılan bağış ve yardımlar veraset ve intikal vergisinden; Fonun faaliyetleri ile ilgili işlemler banka ve sigorta muameleleri vergisinden; kaynak kullanımını destekleme fonuna yapılacak kesintilerden müstesna olacak.

Bağışlar vergiden düşülecek

Fona yapılan nakdi bağış ve yardımların tamamı, gelir veya kurumlar vergisi matrahının tespitinde, gelir veya kurumlar vergisi beyannamesi üzerinde ayrıca gösterilmek şartıyla beyan edilen gelirden veya kurum kazancından indirilebilecek.

Hazine ve Maliye
Bakanı herşeye yetkili

Doğal afetler nedeniyle genel hayata etkili afet bölgesi ilan edilen alanlarda imar, altyapı ve üstyapı çalışmaları için Türkiye Cumhuriyeti adına sağlanan dış finansmanı, Afet Yeniden İmar Fonuna karşılıksız tahsis etmeye Hazine ve Maliye Bakanı yetkili olacak.

Herhangi bir dış finansman kaynağının, aynı amaç doğrultusunda, genel bütçe kapsamındaki kamu idareleri dışında kalan ve bu kanun kapsamında yer alan kurum ve kuruluşlara münhasıran kullandıracağı dış finansmanı ilgili kurum ve kuruluşlara karşılıksız tahsis etmeye de Bakan yetkili olacak. Bu kapsamda tahsis edilen tutarlar karşılığı bakanlık bütçesine ödenek eklemeye Bakan yetkili olacak.

Muhalefetten sert eleştiriler 

Muhalefet partilerinin sözcüleri yasanının bütünün oylamasına geçilmeden önce son kez söz alarak bölümler ve maddeler üzerine iki gün süren görüşmelerde ortaya koydukları eleştirileri partileri adına özetlediler. 

HDP'li Beştaş: "Hayır diyoruz
çünkü size güvenmiyoruz"

HDP Grup Başkan Vekili Meral Danış Beştaş yasayla yöentimine getirilen bakanları saydı: "Fon'u kim yönetecek biliyor musunuz? Çevre ve Şehircilik Bakanına niye yetki verelim? Sadece İskenderun'da 500 bina yıkılmış, Hatay'da 10 binlerce bina yıkılmış; o Çevre ve Şehircilik Bakanı bu Fon'un yönetiminde olacak, İçişleri Bakanı bu Fon'un yönetiminde olacak, Ulaştırma Bakanı, Twitter'ı bile engellemeye çalışan, bant daraltan Ulaştırma Bakanı vb. yetki istiyor bizden."

Beştaş, "Size güvenmiyoruz, size güvenmiyoruz ve sizin istediğiniz Fon'un oluşmasını öngören bu kanun teklifine tabii ki 'hayır' diyeceğiz. Bizim önerilerimizin hiçbirini dikkate almayan ve halkı bu korkunç dönemde yalnız bırakan iktidara bizden vize yoktur."

Beştaş, Aslında AKP iktidarı bir IBAN iktidarıdır, her olayda vatandaştan para istiyor. Vatandaşın vereceği para mı kaldı? Vatandaşın yoksullukla, yoklukla sınandığı, bu kadar acı çektiği başka bir dönem var mı? Şimdi, bu IBAN iktidarından artık terlik isteyen, kahvaltılık isteyen, temel ihtiyaçlar isteyen bir iktidara dönüştünüz. Paraları siz toplayın, cebinize atın, hesabını sordurmayın, sorulan hesaba cevap vermeyin, sonra da –halka deyin ki- "Ne olmuş, biz halktan yardım istiyoruz." diyorsunuz; böyle bir devlet anlayışı olamaz," dedi ve yasa tasarısına "hayır" diyeceklerini açıkladı.

CHP'li Çakırözer: "Topladığınız 115 milyar nerede?"

CHP Eskişehr Milletvekili Utku Çakırözer de daha önce toplanan fonları ve yardımları sorguladı: "Nerede söz verdiğiniz bu
yardımlar, bu acil yardımlar? Hani taşınma yardımı, hani kira yardımı? Oysa şov yaparak topladığınız 115 milyar lira vardı, nerede
o paralar?"

Deprem bölgesinden Ankara'ya gelen depremzedelerle TÜRASAŞ misafirhanesindeki görüşmelerini aktaran Çakırözer, "Bırakın 10 bin lira yardım almayı, 5 kuruşları yok. Onlara ev sahipliği yapan misafirhaneler, yurtlar, kurumlar özveriyle çalışıyor ama sadece 3 öğün yemek vermek yeterli değil. İnsanların büyük sıkıntıları var. Evladına mama,kıyafet, ilaç alamadığından dert yanıyor anne-babalar." dedi. 

Çakırözer, "Tekrar tekrar soruyorum size: Topladığınız o paralar nerede?" dedi. 

CHP'li Özel: "Denetimsizliğe
hayır diyoruz" 

CHP Grup Başkan Vekili Manisa Milletvekili Özgür Özel, "Fonun denetlenebilir olması lazım. Beğenilmeyen,eleştirilen 1999 deprem yönetiminde 14 Eylül 99'da çıkan 576 sayılı KHK'yle deprem için toplanan iç ve dış yardımların [...] Başbakanlık ve Maliye müfettişleri ile bankaların yeminli murakıplarından Başbakan onayıyla oluşturulacak bir komisyon tarafından üçer aylık dönemler itibarıyla denetlenmesi ve raporların Resmî Gazete'de yayımlanması sağlanmış böylelikle hem şeffaflık hem hesap verilebilirlik anlamında kamuoyu tatmin edilmiştir." diyerek, 1999 depremindeki denetim mekanizmasının ortadan kaldırılmasını eleştirdi.

Özel, kampanyayla toplanan 115 milyar liranın bugüne kadar toplanan kısmının AFAD'da kalacağının, bundan sonrakilerin bu Fona geleceğinin anlaşıldığını açıkladı. Ancak bu paranın "Sayıştay denetiminden bağışık" olarak harcanacağının açıkça görüldüğünü söyledi.

Özel, AFAD'ın acil yardım harcamaları denetim raporu sadece 2021'de yayınlanmış. Şimdi, benzer bir cümleyi koymuşsunuz: "Güvenin, bu Fon kendi kendini denetleyecek, denetlettirecek, bu raporları yayınlayacak." Aynı cümleler ama denetim yok. Bu yüzden afet yönetimine "evet", dayanışmaya "evet", denetimsizliğe "hayır" diyoruz; oyumuzun rengi "hayır"dır, "ret"tir.

İYİ Partili Erhan Usta: "Yasal altyapıda
eksiklik yok, eksik olan mücadele"

İYİ Parti Grup Başkan Vekili Samsun Milletvekili Erhan Usta da "yaraların bir an evvel sarılması [...] için böyle bir Fona gerek yok yani mücadele etmek için, para harcamak için kanuni altyapıda herhangi bir eksiklik yok, eksik olan mücadelenin kendisi." dedi.

Usta, "şu anda mevcut bütçe sistematiği içerisinde, Afet Kanunu ve AFAD mevzuatı çerçevesinde zaten yapılamayacak bir şey de yok. Dolayısıyla, burada yapılmak istenen şey, kamu kaynaklarının veya toplanan bağışların veya bütçeden birtakım kaynakların denetimsiz bir şekilde denetimsiz bir alanda kullanılmak istenmesidir." dedi. 

Usta "Biz burada bir iyi niyet görmüyoruz. Dolayısıyla, bu Fonun kurulması hakikaten yanlıştır, hiçbir şekilde böyle bir Fona ihtiyaç yoktur. Bizim mevcut mevzuatımız afetle etkin bir şekilde, hatta hızlı bir şekilde mücadele etmemize müsaade etmektedir. Bu anlamda, bizim, bu kanun teklifine karşı "hayır" oyu kullanacağız" dedi

Elektronik sistemle yapılan açık oylamanın ardından teklif 308 milletvekilinin katılımıyla oylandı, 71 milletvekilinin hayır dediği "Afet Yeniden İmar Fonu" kurulması teklifi 237 oyla kabul edilerek yasalaştı. 

(AEK)