Moto kuryeler ve meslek hastalıkları (2): Risk faktörleri
Dünkü yazımda moto kuryelerin meslek hastalıklarından bahsetmiştim. Bugünse konu risk faktörleri.
Moto kuryeler, şehir içi taşımacılığın dinamik ve hızlı temposu nedeniyle genellikle yoğun trafik, kötü hava koşulları, uzun çalışma saatleri, yetersiz dinlenme ve koruyucu ekipman eksikliği gibi zorluklarla başa çıkmak zorundalar. Ayrıca, bu meslekte çalışanlar genellikle stresli bir iş ortamında, hız ve verimlilik baskısı altında çalışıyor.
Bu faktörler kuryelerin fiziksel ve psikolojik sağlıklarını ciddi şekilde tehdit edebilir, iş kazalarına veya meslek hastalıklarına yol açabilir. Kuryelerin maruz kaldığı risk faktörlerini detaylı bir şekilde ele alarak, bu sorunların çözümüne yönelik adımlar atılması hayati önem taşıyor.
İş sağlığı ve güvenliği uzmanları ve Kurye Hakları Derneği'nin görüşleri ışığında, kuryelerin karşılaştığı başlıca risk faktörlerini inceleyelim:
Yoğun trafik ve tehlikeli sürüş koşulları
Moto kuryeler, yoğun trafik ve tehlikeli sürüş koşullarında çalışmaktadır. Trafikte sürekli hareket halinde olmak, diğer araç sürücülerinin dikkatsizliği, mesleki eğitim ve ileri sürüş eğitimlerinin zorunlu olmaması ve kötü hava koşulları gibi faktörler kuryelerin kaza riskini artırır.
İş sağlığı ve güvenliği uzmanı Dr. Ahmet Demir, "Yoğun trafik, ani frenler ve beklenmedik hareketler kuryelerin kaza yapma riskini artırır. Bu nedenle kuryelerin sürekli dikkatli ve özenli olması gerekmektedir" demektedir.
Kurye Hakları Derneği raporlarında, "Kuryeler, trafikte diğer araç sürücüleri tarafından yeterince fark edilmemekte ve bu da kazaların başlıca sebeplerinden biri olmaktadır" diye ifade edilmektedir.
Uzun çalışma saatleri ve yetersiz dinlenme süresi
Moto kuryeler genellikle uzun saatler boyunca çalışmakta ve yeterince dinlenememektedir. Uzun çalışma saatleri, fiziksel yorgunluğa ve zihinsel tükenmişliğe yol açarak kuryelerin performansını ve sağlığını olumsuz etkiler.
İş sağlığı ve güvenliği uzmanı Dr. Zeynep Aksoy, "Uzun çalışma saatleri, vücutta birikmiş yorgunluğu artırarak kas ve eklem ağrılarına neden olabilir. Ayrıca, uyku düzensizlikleri ve kronik yorgunluk gibi sorunlar da ortaya çıkabilir" demektedir. Kurye Hakları Derneği'nin raporlarına göre, birçok kurye paket başı ücret sistemi ve asgari çalışma sürelerinde elde ettikleri kazanç ile geçinemedikleri için günde 10-12 saat, bazen de 14 saat çalışmak zorunda kalmaktadır.
Düzensiz beslenme ve hidrasyon
Restaurant ve depolarda çalışan kuryelerin büyük bölümü sağlıklı bekleme ve dinlenme alanlarından yoksunken, işletmeler ve müşteriler arasında mekik dokuyan esnaf kuryeler ise hiçbir dinlenme alanına sahip değildir. Buldukları bir kuytuda, köprü altında, kaldırımlarda ya da motosikletlerinin üzerinden beklerken/dinlenirken kuryeleri herkes gün içinde mutlaka görmektedir.
Moto kuryeler, yoğun iş temposu ve yüksek maliyet nedeniyle genellikle düzensiz beslenmekte ve yeterli miktarda su içememektedir. Bu durum, enerji seviyelerinin düşmesine ve genel sağlıklarının bozulmasına neden olabilir.
Beslenme uzmanı Dr. Ayşe Yılmaz, "Düzensiz beslenme, kuryelerin enerjilerini kaybetmelerine ve uzun vadede sindirim sorunları yaşamalarına yol açabilir. Ayrıca, yeterince su içmemek, dehidrasyona ve buna bağlı sağlık sorunlarına neden olabilir" demektedir. Kurye Hakları Derneği raporlarında, mola ve dinlenme hakkından önemli oranda yoksun olan kuryelerin sağlığı açısından mola ve kaliteli dinlenme alanlarının önemine vurgu yapılmaktadır.
Yetersiz koruyucu ekipman ve eğitim eksikliği
Moto kuryeler, yeterli koruyucu ekipman kullanmamakta ve gerekli iş güvenliği eğitimlerini almamaktadır. Bu durum, kazaların ve meslek hastalıklarının önlenmesini zorlaştırmaktadır.
İş sağlığı ve güvenliği uzmanı Dr. Mehmet Özkan, "Kuryelerin yeterli koruyucu ekipman kullanmaları, olası kazaların ve yaralanmaların önlenmesi için hayati öneme sahiptir. Ayrıca, iş güvenliği eğitimleri, kuryelerin riskleri tanımalarını ve uygun önlemler almalarını sağlar" demektedir. Kurye Hakları Derneği'nin yaptığı araştırmalara göre, Türkiye'deki kuryelerin büyük bir kısmı koruyucu ekipman olmadan çalışmakta ve mesleki eğitim almadan işe başlamaktadır.
Bu risk faktörleri, moto kuryelerin sağlık ve güvenliğini ciddi şekilde tehdit etmektedir. Patronlar, kuryelerin bu risklerden korunmaları için gerekli önlemleri almalı ve ilgili kurumlar düzenli denetimler yaparak iş güvenliği standartlarının uygulanmasını sağlamalıdır.
Önleme ve koruma yöntemleri
Son üç yılda en az 150 moto kurye iş cinayetlerinde hayatını kaybetmiştir. Kurye kazalarının raporları olmamakla birlikte Trafik Şube Müdürlüğü’nün motosiklet kazalarının istatistikleri ürpertici boyuttadır. Aylık motosiklet kaza sayısı yıllardır 5 binin altına düşmemektedir. Sahadan gözlemlerle de binlerce kurye kazasının yaşandığını söylemek mümkün. Bu kaza ve ölümlerde ne Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ne de patronlar bir taraf olmamaktadır.
Kaza ve ölümlerde sorumluluk üstlenmeyen yetkililer ve ilgililer meslek hastalıkları konusunda da bugüne kadar herhangi bir sorumluluk üstlenmemiştir. Moto kuryelerin sağlık ve güvenliğini korumak için bireysel kimi önlemler almaları mümkünse de esasen bu konu yasal/kamusal kural ve denetim mekanizmaları ile sağlanabilir. TBMM, bakanlık ve patronlar sorumluluklarını hatırlatmadan kuryelere bireysel önlem almaları çağrıları yapmak meslek hastalıklarını ortadan kaldırmayacağı gibi esas sorumluların da gözden kaçırılmasına neden olacaktır.
Patronlar güvenli çalışma koşulları sağlamak zorundadır
Patronlar, kuryelerin güvenli ve sağlıklı bir çalışma ortamına sahip olmalarını sağlamakla yükümlüdür. Türkiye’de İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu (No. 6331) uyarınca patronlar, çalışanların sağlık ve güvenliğini korumak için gerekli tüm önlemleri almak zorundadır. Bu kapsamda, hızlı değil makul sürede teslimat, trafik güvenliği, ekipman bakımı ve güvenli sürüş eğitimleri sağlanmalıdır.
Eğitim ve bilgilendirme
Patronlar, kuryelere düzenli olarak iş sağlığı ve güvenliği eğitimleri verilmesini sağlamalıdır. Bu eğitimler, kuryelerin karşılaşabileceği riskler ve bu risklerden korunma yöntemleri hakkında bilgiler içermelidir. Ayrıca, kuryelerin trafik kurallarına uyumu ve güvenli sürüş teknikleri hakkında bilgilendirilmesi gerekmektedir.
Düzenli sağlık kontrolleri
Patronlar, kuryelerin düzenli sağlık kontrollerinden geçmelerini sağlamalıdır. Bu kontroller, kuryelerin işlerini güvenli bir şekilde yapabilmeleri için gerekli sağlık koşullarını taşıyıp taşımadıklarını belirlemek amacıyla yapılmalıdır. Türkiye’de, İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği, patronların çalışanlarının sağlık durumlarını düzenli olarak kontrol etmelerini zorunlu kılmaktadır.
Moto kuryeler meslek hastalıklarını belgelemeli
Moto kuryeler, her şeyden önce meslek hastalıklarının olabileceğini düşünmelidir. Yıllarca iki teker üzerinde mesleğini icra etmenin yan etkilerinin olmaması düşünülemez. Meslek hastalıkları konusunda haklarının olduğunu ve bu hastalıklardan kaynaklı uğradıkları kayıplar konusunda tedavi ve tazminat haklarının bulunduğunu kuryelerin gündemleri arasında yer almalı. Yaşanan kazalarda meslek hastalıklarının etkisinin payının olabileceğini düşünüp ona göre raporlama talep edilebilir. Kaza yaşandığında 'İş Sağlığı ve İş Güvenliği Polikilinikleri'nde tanı konulmasını istemek önemli bir başlangıç olabilir.
Doğru ve ergonomik ekipman kullanımı
Moto kuryeler, işlerini yaparken doğru ve ergonomik ekipman kullanmalıdır. Kask, dizlik, dirseklik ve reflektörlü giysiler gibi koruyucu ekipmanlar, kazaları ve yaralanmaları önlemeye yardımcı olur. Ayrıca, ergonomik motosiklet koltukları ve sırt destekleri, uzun süreli sürüşlerde bel ve sırt ağrılarının önlenmesine katkı sağlar. İş sağlığı uzmanları, kuryelere ergonomik ekipman kullanmalarını tavsiye etmektedir.
Düzenli egzersiz ve sağlık kontrolleri
Moto kuryeler, düzenli egzersiz yaparak kas ve eklem sağlığını korumalıdır. Egzersiz, kasların güçlenmesine ve esnekliğin artmasına yardımcı olur. Ayrıca, kuryelerin düzenli sağlık kontrollerinden geçmeleri, olası sağlık sorunlarının erken teşhis edilmesini sağlar. İş sağlığı uzmanı Dr. Zeynep Aksoy, "Düzenli egzersiz ve sağlık kontrolleri, kuryelerin iş kapasitelerini artırarak sağlıklarını korumalarına yardımcı olur" demektedir.
Zaman yönetimi ve stresle başa çıkma teknikleri
Moto kuryeler, hızlı teslimat baskısından kurtarılmalı ve işlerini planlarken etkili zaman yönetimi teknikleri kullanmalı ve stresle başa çıkma yöntemlerini öğrenmelidir. Zaman yönetimi, iş yükünün dengeli bir şekilde dağıtılmasını sağlar ve stres seviyelerini düşürür. Psikolog Dr. Elif Yıldız, "Stresle başa çıkma teknikleri, kuryelerin ruh sağlığını korumalarına ve iş verimliliklerini artırmalarına yardımcı olur" diye belirtmektedir.
Bu önlemler, moto kuryelerin karşılaştıkları riskleri minimize etmeye ve daha sağlıklı bir çalışma ortamı sağlamaya yönelik önemli adımlardır.
Meslek hastalıkları tıbbi ve yasal tanı süreci yeniden düzenlenmelidir
İlgili mevzuata göre “Meslek Hastalığı Tanısı” konulması için hastalıkla çalışmanın veya çalışma ortamının arasında zorunlu nedensellik bağının olması, hastalığın meslek hastalığı listesinde olması, meslek hastalığının yetkili hastanelerde hekim raporuyla belirlenmesi, hastalığın yükümlülük süresi içinde çıkması ve işçinin SGK’lı olması gibi şartlar aranmaktadır. SGK’lı işçilerin bile meslek hastalıklarını kanıtlaması bu kadar zor iken BAĞKUR’lu işçilerin, esnaf kuryelerin meslek hastalıklarını kanıtlayacağı bir merci bile bulunmamaktadır. Sigorta şekline bakılmaksızın işçilerin, kuryelerin meslek hastalıklarını tespit süreçleri kolaylaştırılmalı ve erişilebilir, talep edilebilir hale getirilmelidir.
Sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamının önemi
Sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamı, sadece işçilerin değil, toplumun genel sağlığı için de kritik öneme sahiptir. Meslek hastalıklarının önlenmesi, işçilerin yaşam kalitesini artırmakta ve iş gücü verimliliğini yükseltmektedir. Bu bağlamda, işçi sağlığı ve güvenliği, toplumsal bir sorumluluk olarak ele alınmalıdır. Moto kuryelerin sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamına sahip olması, iş kazalarının ve meslek hastalıklarının önlenmesinde önemli bir adımdır. Meslek hastalıklarının sadece bireysel çabalarla önlenmesi mümkün değildir. Bu, kamusal bir sorundur ve çözüm de kamusal olmalıdır.
(MÇ/HA)