Meslek hastalıkları, belirli bir iş ortamında maruz kalınan fiziksel, kimyasal veya biyolojik etmenlerin sebep olduğu ve genellikle uzun süreli maruziyet sonucunda ortaya çıkan sağlık sorunlarıdır.
Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ve Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) gibi kurumlar, meslek hastalıklarını işin doğası gereği ortaya çıkan, işçinin sağlığını olumsuz etkileyen ve işyeri koşullarından kaynaklanan hastalıklar olarak tanımlar.
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 14. maddesinde ise meslek hastalığı, “Sigortalının çalıştığı veya yaptığı işin niteliğinden dolayı tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, bedensel veya ruhsal engellilik halleridir” olarak tanımlanır. Bu hastalıklar, işçilerin yaşam kalitelerini düşürmekte ve uzun vadede ciddi sağlık sorunlarına yol açabilmektedir.
Ülkemizde her yıl yüzlerce insanın meslek hastalıklarına bağlı rahatsızlıklar sonucu hayatını kaybettiği düşünülüyor. İş Sağlığı ve Güvenliği uzmanları meslek hastalıklarına bağlı ölümlerin çokluğuna ve bu ölümlerin yasal olarak meslek hastalığından kaynaklı olduğunun kanıtlanmasının azlığına dikkat çekiyor.
Meslek hastalığı uzun yılları kapsayan, insan vücudunu ve ruhunu yavaş yavaş ele geçiren bir süreçtir; iş kazaları/cinayetleri gibi anlık olan bir olgu değildir. Bazı insanlar ömür boyu aynı işte çalışıp bu hastalıklara yakalanırken bazı insanlar da farklı işlerde çalışırken meslek hastalıklarına maruz kalmaktadır.
İlgili kurumlar ve patronlar meslek hastalıklarını önlemek için yeterli yasal, idari ve insani tedbir almadığı gibi işçilerin de meslek hastalıklarına karşı korunma bilinci henüz zayıftır. İşçiler meslek hastalıklarına dair yeterli bilgiye sahip olmazsa bir meslek hastalıklarının olup olmadığını bilemeyebilirler.
Moto kuryelerin meslek hastalıklarına genel bakış
Moto kuryelik henüz yasal olarak “Çok Tehlikeli Meslekler” arasında yer almasa da kuryeliğin ne kadar tehlikeli bir meslek olduğunu her geçen gün artan ölüm ve kaza vakaları ile biliyoruz. Ancak kaza ve ölümler o kadar öne çıkıyor ki, meslek hastalıkları kuryelerin öncelikli gündemleri arasında yer almıyor.
Oysa, moto kurye kazalarında ve ölümlerinde meslek hastalıklarına da yol açan çalışma şartları önemli bir etkendir. Moto kuryeler, çalışırken birçok risk faktörüyle karşı karşıya kalmaktadır.
Uzun çalışma saatleri, hız baskısı, yoğun trafikte fark edilmeme, ağır yük taşıma, uzun yürüme mesafeleri, asansörsüz yüksek katlara çıkma ve zorlu hava koşulları gibi etmenler, bu meslekte çalışanların sağlıklarını ciddi şekilde tehdit etmektedir. Özellikle pandemi döneminde artan iş yükü, hızlı teslimat reklamlarının yaygınlaşması ve müşteri beklentileri, moto kuryelerin çalışma koşullarını daha da zorlaştırmıştır.
Yapılan araştırmalar, moto kuryelerin büyük bir kısmının sosyal güvenlikten yoksun, koruyucu ekipman kullanmadan ve yeterli mesleki eğitim almadan çalıştığını göstermektedir. Ayrıca moto kuryelerin sendikal, dernek ve birlik formatında örgütlülük düzeyi de oldukça zayıf bir noktadadır. Bu durum, iş kazaları ve meslek hastalıkları riskini önemli ölçüde artırmaktadır.
Moto kuryelerde yaygın meslek hastalıkları
Moto kuryeler, çalışma şartlarından kaynaklı çeşitli sağlık sorunları ile karşı karşıya kalmaktadır. Bu sağlık sorunları, kas ve iskelet sistemi hastalıklarından solunum yolu rahatsızlıklarına, stres ve psikolojik sorunlardan cilt problemlerine kadar geniş bir yelpazeye yayılmaktadır. İş sağlığı ve güvenliği uzmanları ile doktorların görüşleri ve örnekleri ışığında bu sorunları detaylandıralım:
Kas ve iskelet sistemi hastalıkları
- Bel ve sırt ağrıları
Moto kuryeler, uzun saatler boyunca motosiklet üzerinde kalarak bel ve sırt ağrıları yaşamaktadır. Ergonomik olmayan oturma pozisyonları ve sürekli titreşim, bozuk yollarda sarsılma omurgaya ekstra yük bindirerek ağrılara neden olmaktadır. İş sağlığı ve güvenliği uzmanı Dr. Ayşe Yılmaz, "Moto kuryelerin uzun süreli oturması ve ağır yük taşımaları, omurgada disk kaymaları ve fıtık riskini artırır" demektedir.
- Kas gerginlikleri ve zorlanmaları
Moto kuryeler, ağır paketler taşıyarak ve ani hareketler yaparak kas gerginlikleri ve zorlanmaları yaşayabilmektedir. Geniş alanlara kurulu sitelerin artması ve bu sitelerin tamamına yakınında kuryelerin motosikletlerinin alınmasının yasak olması kuryelerin mevcut yükünü artırmaktadır. Kimi sitelerde bir kilometreye varan mesafeleri ağır yüklerle yürümek ve hızlı hareket etmek zorunda kalmaktadır kuryeler. Ayrıca kuryeler asansörsüz çok katlı binalara ağır yüklerle çıkmak durumunda kalıyor. Uzman Dr. Mehmet Özkan, "Ani hareketler ve ağır yükler kas ve tendonlarda yırtılmalara neden olabilir. Bu tür yaralanmalar uzun süreli dinlenme gerektirir" şeklinde açıklamaktadır.
Solunum yolu hastalıkları
- Egzoz dumanına maruz kalma
Moto kuryeler, çalışma sürelerinin büyük bölümünü trafikte geçirmektedir. Trafikte sürekli egzoz dumanına maruz kalmak solunum yolu hastalıkları riski taşımaktadır. İş sağlığı ve güvenliği uzmanı Dr. Zeynep Kaya, "Egzoz gazları, astım ve kronik bronşit gibi solunum yolu hastalıklarına yol açabilir. Kuryelerin maske kullanımı ve düzenli sağlık kontrolleri bu riski azaltmada önemlidir" demektedir.
- Hava kirliliği ve toz
Sanayi bölgelerinde, inşaat/şantiye sahalarında ve trafik yoğunluğunun fazla olduğu bölgelerde çalışan moto kuryeler, hava kirliliği ve toza maruz kalarak akciğer fonksiyonlarında azalma ve solunum yolu enfeksiyonları yaşayabilir. Dr. Ali Demir, "Hava kirliliği uzun vadede akciğer kanseri riskini de artırabilir. Bu yüzden kuryeler düzenli aralıklarla solunum testleri yaptırmalıdır" diye belirtmektedir.
Stres ve psikolojik sorunlar
Hız baskısı ve stres
Firmaların hız temelli reklam ve pazarlama stratejileri, müşterilerin hız puanı vermeleri kuryeleri adeta zamanla yarıştırmaktadır. Moto kuryeler, hızlı teslimat baskısı ve yoğun iş temposu nedeniyle yüksek stres altında çalışmaktadır. Psikiyatrist Dr. Elif Yıldız, "Sürekli zamanla yarışmak ve müşteri memnuniyetini sağlamak, kuryelerde anksiyete ve depresyon riskini artırır." demektedir.
- Yalnız çalışma ve izolasyon
Esnaf kuryelik modelinde çalışan moto kuryeler genellikle yalnız çalışmaktadır ve bu da sosyal izolasyona yol açabilir. Gün boyunca telefonundaki aplikasyona düşen siparişleri ilgili işletmelerden alıp müşterilere teslim eden kuryeler, iş arkadaşları ile aynı mekanı paylaşma imkanından yoksundur. Psikolog Dr. Canan Acar bu konuda şunları dile getirmektedir; "Yalnız çalışma, sosyal destekten yoksun kalma ve iş stresinin artmasıyla kuryelerin ruh sağlığı olumsuz etkilenebilir."
Diğer sağlık sorunları
- Cilt problemleri (Kask ve ekipmanlardan kaynaklı)
Moto kuryeler, kask, koruyucu mont ve ekipmanlardan kaynaklanan cilt problemleri yaşayabilir. Yaz aylarında ekipman özellikle de koruyucu mont kullanılmaması, kısa kollu tişörtle ve şortla çalışılması uzun süre güneşe doğrudan maruz kalınmasına yol açmaktadır. Dermatolog Dr. Selin Arslan, "Kask ve sıkı giysiler, terlemeyi artırarak ciltte tahrişe ve mantar enfeksiyonlarına neden olabilir. Kuryeler, giysilerini düzenli olarak temizlemeli ve cilt bakımına özen göstermelidir." demektedir.
- Duyusal rahatsızlıklar (Kulak ve göz problemleri)
Moto kuryeler, trafik gürültüsü ve sürekli açık hava koşullarında çalıştıkları için kulak ve göz rahatsızlıkları yaşayabilir. Göz Hastalıkları Uzmanı Dr. Ahmet Şahin, "Güneş ışığına uzun süre maruz kalmak, katarakt ve diğer göz hastalıkları riskini artırır. Kuryeler, güneş gözlüğü kullanmalı ve düzenli göz muayeneleri yaptırmalıdır" diye tavsiye etmektedir.
Bu sağlık sorunları, moto kuryelerin günlük yaşamlarını etkileyebildiği gibi orta ve uzun vadede kalıcı rahatsızlıklara neden olabilir. Patronlar ve ilgili kurumlar, bu risklerin farkında olarak gerekli önlemleri almalı ve kuryelerin sağlıklı bir çalışma ortamına sahip olmalarını sağlamalıdır.
*Yarın moto kurye kazalarında ve ölümlerinde risk faktörleri…
(MÇ/HA)
