Bruce Willis’i sever misiniz? Ben severim. Genelde aksiyon filmlerini pek sevmesem de Willis’in hatırına o filmlerini bile izlemişliğim vardır. Epey oldu sanatçının hastalandığını öğreneli. Hatırlarsanız ailesi sanatçının oyunculuktan emekli olduğunu açıklamıştı. Takipteyim sanal alemden; sanatçıyı sevdiğim için, yakalandığı hastalık ilgi alanımda olduğu için.
Willis yetmişli yaşların ilk çeyreğinde şimdilerde. Hastalık altmışlı yaşların son çeyreğinde başlamış. Sanatçıya konan ilk teşhis “Afazi” (söz yitimi). Ardından “Demans” hastalığının bir alt türü olan “Frontotemporal Demans” teşhisi almış.
Uzmanlar bu hastalığın –kısaca- beynin ön ve temporal loblarındaki sinir hücrelerinin parçalanması yani dejenerasyonu sonucu oluştuğunu, hastanın kişilik, davranış ve dil ile ilgili alanlarını etkilediğini söylüyor. Hafıza, dikkat, dil ve problem çözme alanları etkilenen Willis’in zaman, yer ve kişi oryantasyonunu kaybettiğini öğreniyoruz üzülerek sanal alemden.
Kızı: Babamla konuşamasak da beni sevdiğini görebiliyorum
Kronik hastalıklarla baş etmede hastanın sahip olduğu sosyal sermaye –de- çok önemli. Bakım ve korunma gereksinimi olan Willis’in, eşi Emma Heming, üç kızı, eski eşi Demi Moore, dostları –ve elbette bakıcıları- hep –ve hala- yanında.
Bir arkadaşı da “Dostumun yaşama sevinci artık yok oldu." Başka bir arkadaşı Willis için “Sanki ‘hayatı bir paravan kapıdan görüyormuş’ gibi” olduğunu söylüyor.
Eşi: Demans söylendiği gibi bir aile hastalığı
Willis’in eşi Emma, kendini "bakım ortağı" olarak tanımlamış ve kocasının resmi teşhisi almasının hem bir lütuf hem de bir lanet gibi hissettirdiğini söylemiş ve ardından eklemiş:
"Sonunda neler olduğunu anlamak, böylece olanı kabullenebilmek. Bu, acıyı azaltmıyor ama Bruce'a neler olduğunu bilmek her şeyi biraz daha kolaylaştırıyor. Demans, teşhis konulan kişi için de, ailesi için de zor bir hastalık . Bruce, ben ya da kızlarımız için de öyle."
Bunama=Demans türleri
- Alzheimer Tip Demans,
- Lewy Cisimcikli Demans,
- Frontotemporal Tip Demans,
- Vasküler Tip Demans,
- Creutzfeld Jakop Hastalığı Demansı,
- Parkinson Hastalığı Demansı,
- Huntington Hastalığı,
- Normal Basınçlı Hidrosefali,
- Karışık Tip Demans
Demansın en yaygın türü Alzheimer beynimizin düşünme, bellek, öğrenme, konuşma, mantıksal düşünme, yargılama, iletişim ve günlük yaşam aktivitelerini sürdürme yetilerinde aşamalı yıkıma ve davranışlarda değişikliklere neden olabilen bir hastalık.
Unutkanlıkla başlayan hastalığın seyri, her hastalıkta olduğu gibi kişiden kişiye değişiyor. Tüm dünyada hasta sayısı çok büyük hızla artıyor. Uzmanlar, en sık rastlanan altıncı ölüm nedeni olduğunu söylüyor. Bu hastalığın ekonomik maliyeti çok yüksek, çok yönlü toplumsal maliyetinin ölçümlenmesini yapmak bile çok zor.
Türkiye’de de yaşlı nüfusun toplam nüfus içinde oransal ve sayısal olarak artması ve ortalama yaşam süresinin her geçen yıl artmasının doğal sonucu olarak Alzheimer hasta sayısının da hızla arttığı biliniyor.
COVID-19 pandemisindeki -özellikle- fiziksel ve sosyal izolasyonun mevcut Alzheimer hastalarını olumsuz etkilediğini ve bu sürecin akabinde yeni teşhis alan fazla sayıda hasta olduğu da uzmanlarca ifade ediliyor.
21 EYLÜL DÜNYA ALZHEİMER GÜNÜ:
Pandemide Alzheimer hastası ve hasta yakını olmak
Alzheimer evrelerinde ortaya çıkabilecek sorunlar
Erken Evre: Yakın geçmişi hatırlayamama, yaşananları hatırlayamamaya karşın uzak geçmişi unutmama, depresyon ve sinirlilik, eşyaları yanlış yere koyma, önceden bildiği yerleri bulmada güçlük yaşama, tanıdıklarının ve bildiği objelerin ismini hatırlayamama, çevreye ilgi kaybı, mesleki ve sosyal aktivitelerden uzaklaşma, düşünme ve mantıksal çıkarımlarda bozulma, mevsime uygun giyinmeme, lisan yeteneğinde bozulma, içinde bulunulan zaman ve yeri karıştırma.
Orta Evre: Belirgin bellek bozukluğu, lisan kusurları, yargılama, bulunulan yeri karıştırma, işlev bozukluklarında belirginleşme, çabuk sinirlenmek ve tartışmak gibi davranışsal sorunlar, hezeyanlar ve halüsinasyonlar, amaçsız gezinme, uyku problemleri, akşama doğru bilişsel ve davranışsal belirtilerde kötüleşme, beslenme ve banyo gibi aktiviteleri yardımsız yapamama, idrar kaçırma ve tutamama
İleri Evre: Aile bireylerini duygusal olarak tanıma ancak kim olduğunu ve isimlerini hatırlayamama, bilinç bulanıklılığı ve sinirliliğin artması, hareket kısıtlılığı, iletişim kurulamaması, kısa cümlelerle konuşma, konuşulanların tekrarlanması, hezeyanlar ve halüsinasyonlar, idrarı tutamama, yürüyememe gibi hareket bozuklukları, günlük yaşam aktivitelerinde tamamen bağımlı olma.
Sadece hastayı değil, aile ve toplumu da ilgilendiren Alzheimer hastalığı, zor bir hastalık. Bilinen, tanınan ve teşhis konduğunda da kabullenilmesi -çok da- kolay olmayan bir hastalık. Erken teşhis önemli. Ancak çoğu kez teşhis geç alındığından hastadaki bazı davranış bozukluklarının azaltılması ve gelişiminin engellenmesinin mümkün olamadığı bir hastalık.
Alzheimer hastasının bakımı zor, Alzheimer hastasının yakını olmak çok –daha- zor. Hastalık sürecinde hastada gelişen davranış bozuklukları ona bakım veren(ler)in ve yakınlarının tükenmesine ve yaşam kalitelerinin düşmesine yol açıyor çoğu kez. Bakım veren(ler)in düşen yaşam kalitesi, hastanın bakım kalitesinin düşmesine, hatta istismar ve ihmal edilmesine de yol açıyor.
Ağrısı olan, bazı enfeksiyonlar gelişen, aç ve susuz kalan, öz bakımı yapılmayan/aksayan, ilaç alımı ve beslenmesi düzensiz olan, özel yaşam alanı uygunsuz olan, sıkça yer-mekan değiştiren, günlük yaşam rutini sıkça bozulan, sıkça bakıcı değiştiren, gün içinde uzun süre yalnız kalan vb. Alzheimer hastalarının huzursuz olması doğal.
Bakım verenini hırsızlıkla suçlayan, eşi tarafından aldatıldığını ifade eden, bakıcısının/ aile üyelerinin kendisine eziyet ettiğini söyleyen, ölen yakınlarının hayaliyle konuşan, gündüz uyuyup gece evin içinde dolaşan, geçmişte yaşadığı bazı kötü olayları alenen söyleyen, bazı cinsel söylem ve eylemler geliştiren Alzheimer hastası, bakım verenleri zor durumda bırakır çoğu kez.
Öfkesini kontrol etmekte zorlansalar da bakım verenler bu bozuklukların hastalık kaynaklı olduğunu unutmaması gereken bakım verenler ve yakınları kendilerini de –asla- unutmamaları gerekiyor. Peki, her zaman sevecen, güleç, sakin ve sabırlı olmak mümkün mü? Bunun mümkün olmadığı durumlarda profesyonel bakım desteği ve psikolojik destek alınmalı. Sosyal destek mekanizmaları harekete geçirilmeli.
“Hayata bir paravanın ardından bakar gibi yaşayan” Alzheimer hastaları için yapılması gereken ve yapılacak çok şey var.
Merkezi yönetim de, yerel yönetimler de, sivil toplum da Alzheimer hastalarına başka paravanların ardından bakmaya devam etmesin artık.
(ŞD/HA)