Berat Albayrak’ın ‘ekonomi’ karnesi
Twitter hesabını kapatıp Instagram hesabı üzerinden istifa ettiğine dair bir paylaşım yapan Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak’ın göreve geldiği 10 Temmuz 2018’deki ilk açıklaması, "Türkiye Cumhuriyeti’nin yeni sisteminde bizi bu göreve layık gören sayın Cumhurbaşkanımıza şükranlarımı sunuyorum. Rabb'im, yeni sistemin ve hükümetin, ülkemizi ve milletimizi 'Büyük ve Güçlü Türkiye' idealine ulaştırmasını nasip eylesin, bizi milletimize karşı mahcup etmesin” şeklindeydi.
Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi'nin ilk Hazine ve Maliye Bakanı olan Albayrak, o günden bugüne hep eleştirilerin odağında oldu. Cuma günü Merkez Bankası Başkanlığına getirilen Naci Ağbal’dan görevi devralan Albayrak kötü giden ekonomiden sorumlu tutuldu. Kararları ve görevlendirildiği yerler tartışıldı.
Başkanlık sistemiyle birlikte 'ekonominin uçuşa' geçeceği söylense de Albayrak'ın Hazine ve Maliyre Bakanlığı döneminde ekonomik kriz daha da derinleşti. Görevde kaldığı 2 yıl 4 aylık sürede Türkiye halkına her gün daha da ağırlaşan bir maliyet bıraktı.
Döviz ve altın
Berat Albayrak, Naci Ağbal'dan görevi devralıp Hazine ve Maliye Bakanlığı'nın koltuğuna oturduğunda 4,53 TL'ye denk gelen 1 dolar, bugün 8,52 TL'ye denk geliyor. Bir başka deyişle TL'nin dolar karşısında değer kaybı bu sürede yüzde 88'i aştı. Sadece yılbaşından bu yana TL'nin değer kaybı yüzde 42'yi buldu.
Berat Albayrak'ın göreve geldiği gün 5,33 seviyeside olan Euro ise bugün 10 lirayı aştı. TL'nin Euro karşısındaki değer kaybı sadece yılbaşından bu yana yüzde 50'ye ulaştı.
Geçtiğimiz Ağustos'ta Ahmet Hakan'ın programına konuk olan Albayrak burada kurdaki artışa ilişkin bir soruya "kötü ekonomi"nin iki yıl öncesine oranla daha iyi olduğunu söyleyerek cevap verdi. "Kur iki sene önce de bu seviyeydeydi. Eskiden kur sistemi daha çok etkileniyordu. Türkiye ekonomisi iki sene öncesine göre çok daha güçlü" dedi ve döviz kurunun yükselmesiyle TL'nin daha cazip hale geldiğini savundu.
Hakan'ın "Dolar artınca, döviz artınca endişeleniyorum" demesi üzerine de "Dolarla mı maaş alıyorsunuz. Dolar borcunuz var mı? Dolarla bir işiniz var mı?" karşılığı verdi ve güldü.
Birkaç gün önce ise AKP'li milletvekilleriyle bir araya gelen Albayrak yaptığı sunumda "Biz dolarla uğraşmıyoruz. İstesek düşürürüz. Faizi yükseltirseniz, döviz düşer. Ama bizim derdimiz bu değil" diye konuştu.
Dolar olarak fiyatlanan 'ons altın'a bağlı gram altın ise Berat Albayrak göreve geldiğinde 190 TL'ydi. Aradan geçen 854 günde 534 TL'ye kadar yükseldi.
Küresel seyre bağlı hareket eden ons altın ise 1.294 dolardan 1.951 dolara geldi. Doların altın karşısındaki değer kaybı yüzde 50,7 olurken TL'nin gram altın karşısındaki değer kaybı dolar ve ons altındaki artışa bağlı olarak yüzde 181'i buldu.
Enflasyon ve tutturulamayan hedefler
2001 ekonomik krizinin ardından yıllık enflasyonu çok uzun bir süre tek hanelerde tutumayı başaran AKP hükümeti, 2017'den sonra tekrar çift hanelere demir attı. Mayıs 2018'e kadar yüzde 10 seviyelerinde gidip gelen enflasyon Nisan 2018'den itibaren hızla yükselmeye başladı.
Berat Albayrak yüzde 15,85'le devraldığı enflasyon Rahip Brunson'un tetkilediği Ağustos'taki krizle birlikte yüzde 25, 24 seviyesini gördü. Ardından Albayrak yükselen kura karşı Eylül'de "Yeni Ekonomi Programı" açıkladı. 2018 için büyüme beklentisini yüzde 3,8, 2019 için yüzde 2,3 olarak; enflasyon beklentisini 2018 için yüzde 20,8: 2019 için yüzde 15,9 ve 2020 için yüzde 9,8 olarak, işsizlik beklentisini de 2018 için yüzde 11,3; 2019 için yüzde 12,1 ve 2020 için de yüzde 11,9 olarak duyurdu. Ancak hedeflerin hiçbiri tutturulamadı.
Enflasyonun artmaya devam etmesiyle birlikte Albayrak, Ekim'de "Enflasyonla Topyekün Mücadele Programını" duyurdu. 9 Ekim'de yaptığı tanıtımda döviz kurlarındaki dalgalanmaların sona erdiğini açıkladığında dolar/TL 6,15 seviyesindeydi.
Yüzde 10'luk indirim kampanyası başlattıklarınıda açıklayan Albayrak, takip eden aylarda da enflasyonu düşüremeyince hükümet enflasyonla mücadele Tanzim Satış uygulamasında çözümü aradı.
Bu tarihten tam 6 ay sonra Nisan 2019'da "Yeni Ekonomi Programı Yapısal Dönüşüm Adımları" başlığıyla bir dizi ekonomik sunum gerçekleştirdi. Sunumda açıkladıkları paketin "Türkiye ekonomisinin karşılaştığı en temel sorunlara yeterli çözümler sağlayacağını" ifade eden Albayrak'ın bu paketinden de başarı çıkmadı. Ekonomik kriz derinleşmeye, enflasyon ise sepette yapılan bir dizi değişiklikle düşürülmeye devam etti.
Albayrak, son olarak 2021-2023 dönemi için enflasyon, istihdam, büyüme, ihracat, cari denge gibi temel makro göstergelere ilişkin hedefleri belirleyen Yeni Ekonomi Programı'nı 29 Eylül'de yaptığı sunumla açıkladı.
Enflasyonda beklentiyi 2020'de yüzde 10,5, 2021'de yüzde 8, 2022'de yüzde 6 ve 2023'te yüzde 4,9 olarak belirlediklerini açıkladı.
Borçlanma
Ekonomideki olumsuz gidişatın sorumlusu olmakla eleştirilen Albayrak, kamu borçları nedeniyle de çok kez hedef tahtasına oturtuldu. Albayrak defalarca kamu borçluluğun düşük olduğunu dile getirse de bakanlık verileri Albayrak'ı yalanlar nitelikte.
Albayrak Hazine'yi devraldığında merkezi yönetimin borcu 969 milyar 940 milyon liraydı. Borcun yüzde 42'sini yani 409 milyar 481 milyon lirasını döviz cinsi borçlanma oluşturuyordu. 2 yılın sonunda bu borç 1.63 trilyon liraya dayandı. Yani iki yılda borç stoğundaki artış oranı yüzde 68 oldu (Ağustos rakamları).
Ancak borç tutarındaki artıştan daha tehlikeli olarak döviz cinsinden borçlanmanın tercih edilmesi görülüyor. Çünkü 409.5 milyar lira değerindeki döviz cinsi borç, 30 Haziran 2020 tarihi itibariyle 818 milyar 397 milyon liraya ulaştı. Döviz cinsinden borç yüzde 100 arttı.
Bütçe açığı 7, cari açık hedefi 8 ayda aşıldı
2020 için 138,9 milyar TL bütçe hedefi koyan Albayrak, Temmuz itibariyle bu hedefini aştı. Bütçe açığı 139,1 milyar liraya ulaştı. Albayrak'ın yıllık 24 milyar dolar olan cari açık hedefi, yılın ilk 8 ayında aşıldı ve 26 milyar 500 milyon dolar cari açık verildi.
Rezervler eridi
Bu dönemde dövizi dizginlemek gibi bir amaçlarının olmadığını ifade eden Albayrak'a rağmen Merkez Bankası döviz kurunun ateşini söndürebilmek için milyarlarca dolar sattı. Merkez Bankası'nın rezervleri aylar içerisinde eridi.
Sadece Ocak ayından bu yana döviz artışını durdurabilmek için Merkez Bankası 100 milyar doların üzerinde rezervini bozdurdu.
30 Ekim haftasının rakamlarına göre ise Merkez Bankası'nın döviz rezervleri bir önceki haftaya kıyasla 2 milyon 827 bin dolar daha azalarak brüt 42 milyar 259 milyon dolara geriledi. Döviz rezervleri geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 46,01 azaldı.
Swap (ödünç alınan para, takas) çıkarıldığında da Merkez Bankası'nın net döviz rezervlerinin eksilerde olduğu konuşuluyor.
Berat Albayrak hakkında
Cumhurbaşkanı ve AKP Genel Başkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın kızı Esra Erdoğan ile evli.
1978 doğumlu. İstanbul Üniversitesi İngilizce İşletme Bölümü'nden mezun. 2002'de New York'taki Pace Üniversitesi Lubin School of Business'te finans üzerine yüksek lisans yaptı. Kadir Has Üniversitesi Bankacılık ve Finans Bölümünde Elektrik Enerjisi Üretiminde Yenilenebilir Enerji Kaynakları ve Finansmanı: Bir Uygulama adlı teziyle doktora derecesini aldı.
AKP'ye yakınlığıyla bilinen Çalık Holding'de CEO'luk yaptı.
İlk olarak Haziran 2015 ve Kasım 2015'teki genel seçimlerde AKP milletvekili olarak Meclis'e girdi. 2015-2018 arasında Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı yaptı. 10 Temmuz 2018'de Hazine ve Maliye Bakanı oldu.
(HA)