Batman’ın hafızası: Edip Solmaz

Bugün, Batman Belediyesi Belediye Başkanı iken 1979 yılında evinin önünde suikastla öldürülen Edip Solmaz’ın ölüm yıldönümü.

Kürt siyasi hareketi için Batman’ın ayrı bir önemi var. Özellikle 1990’larda Hizbullah, Batman’da Kürt siyasi hareketine ve sol-sosyalist örgütlere mensup birçok kişiyi öldürdü. Parti yöneticileri, sendika temsilcileri, yerel siyasi figürler, avukatlar ve gazeteciler örgütün saldırılarına maruz kaldı.

1970'lerin sonunda Batman, Kürt siyasi hareketinin filizlendiği ilk kentlerden biri oldu. Batman’da önce lise öğrencileri, öğretmenler ve ardından da petrol işçileri örgütlenmeye başladı. Kürt siyasi hareketi 1979’da, dönemin Batman Belediye Başkanı Şahabettin Bağdu'nun istifası üzerine seçim hazırlıklarına başladı.

Çınar ağacı

Bu süreçte 27 yaşındaki Edip Solmaz, 1975 Lice depremi sonrası, teğmenlik görevini sürdürdüğü TSK’den istifa ederek Batman Belediyesi’nin başkanlığına talip oldu. Solmaz’ın seçim kampanyasının sembolü bir çınar ağacıydı.

Solmaz, o dönem Batman’daki yerel gazetelere verdiği demeçlerde gelişimi ve büyümeyi simgelediği için kampanyasının sembolü için bu ağacı seçtiklerini söyledi. Hareketin sınırlı imkânlarla bastırıp kentte dağıttığı afişlerde şöyle yazıyordu: “Gelişmeyi, ilerlemeyi ve bütünleşmeyi simgeleyen ağacın altındaki yuvarlak boşluğa EVET mührünü basın. Şimdiye kadar feodalin (ağanın, şeyhin) ve tefecinin elinde olan belediye yönetimini yurtsever halkımızla beraber alarak, tüm belediye olanaklarını Batman halkının hizmetine sunacağız.”

Seçim sürecinde, mahalle komitelerinde yoğun bir çalışma yürüttü; Solmaz’ın mütevazı kişiliği ve halka yaklaşımı büyük bir destek görmesini sağladı. 12 Eylül 1980 Darbesi öncesi yaşanan siyasi kaosla birlikte belediye araçlarına mazot alınamaması, işçilere ücretlerinin ödenmemesi gibi nedenlerle kentte seçim öncesi büyük bir grev başladı. Grev nedeniyle kentteki çöpler günlerce toplanmadı. Solmaz, gençler ve halktan gönüllülerle birlikte sokakları temizledi. Halk günleri düzenledi ve bu toplantılarda alınan kararları Belediye Meclisi’nden geçirerek katılımcı belediyecilik uygulamasını başlattı.

Çarşı ve pazardaki denetimlere bizzat katılarak fiyat kontrol ve denetim sistemini hayata geçirdi, stokçuluğa ve karaborsaya karşı mücadele etti. Piyasada bulunması konusunda sorun yaşanan demir, çimento, odun, kömür fiyatlarını Belediye Meclisi’nde aldığı kararla yeniden şekillendirdi. Tüm uyarılara rağmen stokçulukta ısrar edenlerin mallarına el koydu ve ihtiyaç sahiplerine dağıttı. İşçi sendikaları ve sosyalistlerle görüştü. Tanker ve büyük tonajlı araçların kente girmesine izin vermedi.

Belediyeciliği

Kardeşi Esref Solmaz, Edip Solmaz’ın o dönemde yaptıklarını ve belediyeciliğini şöyle anlatıyor:

Seçimi kazandıktan sonra Batman’da karaborsa çok yaygındı. Şeker, çay, tüp, gaz, karaborsadaydı. Aile olarak bizim de şekerimiz bitmişti. Babam da bir çuval şeker almıştı. Bir belediye zabıta ekibi el arabasıyla -o zaman araçlar yoktu- şekeri eve getiriyor. Tesadüf Edip de bahçede oturuyordu. Biz de oradaydık. Babam şekerle, arkasında zabıtayla geldi. Edip dedi ki “Baba biz diyoruz, hak, hukuk, adalet, herkes orada sıraya giriyor. Biz de, sen de herkes gibi sıraya girip şeker alacaksın.” Edip o şekeri geri gönderdi. Tabii babam sonra gitmedi. 

Ama hiç taviz vermiyordu. Babama bile taviz vermedi. Herkese öyle davranıyordu. Zaten insanlara bu kadar kısa süre etki etmesinin sebeplerinden biri buydu. Yine o dönem Batman’da sel olmuştu. Batman’ın içinden geçen bir çay var, gece oraya selin olduğu yere gidiyor. Selin içinden geçiyor. Biri karşıdan halka diyor ki, “Ya adam orada çok eziyet çekiyor, sel ile uğraşıyor. Sizin belediye başkanınız nerede?” Biri de dönüp onu söyleyen kişiye, “O çok eziyet çekiyor dediğin kişi bizim belediye başkanımızdır. İşte orada çabalıyor” diyor.

Seçim kampanyasında devletin çeşitli engellemeleriyle karşılaşan Solmaz’ın mitingleri iptal edildi ve seçim logosu yasaklandı. Tüm engellemelere rağmen Solmaz, 14 Ekim 1979’da yapılan ve 13 bin 978 seçmenin oy kullandığı, geçerli oyun 12 bin 888 olduğu seçimlerde 3 bin 876 oyla galip gelerek belediye başkanı oldu.

Edip Solmaz’ın seçilmesi, Batman’daki yerleşik düzeni zorlayan bir gelişme oldu. Bu ve benzeri nedenlerle başkanlığı süresince ekseriyetle ölüm tehditleri aldı.

Solmaz, 12 Kasım 1979’da evinin önünde uğradığı silahlı saldırı sonucu öldürüldü. Cinayeti, Batman’daki ilk faili meçhul cinayetlerden biri olarak tarihe geçti. Suikasta dair davada herhangi bir ilerleme sağlanamadı ve failleri bulunmadı. Cinayeti, özellikle gençlerin ve sol grupların örgütlenmelerini teşvik etti ve bölgedeki toplumsal hareketlerin gelişimine katkıda bulunan bir dönüm noktası oldu. Başkanlık görevi 28 gün sürse de Batman’dan bir Edip Solmaz geçti.

“Gözü arkada kalmasın”

Solmaz’ın öldürülmesinin üzerinden 45 yıl geçti.

Gülistan Sönük, 31 Mart 2024 yerel seçimlerinde 300 bin seçmenin bulunduğu Batman’da “Söz, kazanırsak giyeceğiniz çarşafın rengine karışmayacağız” sözleriyle tepki toplayan HÜDA PAR’ın Batman adayı Serkan Ramanlı’ya karşı yüzde 64,52 oy alarak Halkların Eşitlik ve Demokrasi Partisi'nden (DEM Parti) belediye başkanı seçildi. Ramanlı’nın oyu yüzde 15’te kaldı.

Sönük seçildikten sonra verdiği bir demeçte, “Seçim iki keskin çizgi arasında gerçekleşti. HÜDA PAR, beni kadın olduğum için rakip olarak görmedi. İstedikleri son şey, genç bir kadına karşı kaybetmekti. Bu beni inanılmaz derecede gururlandırıyor” dedi. 4 Kasım 2024 sabahı ise başkanı olduğu belediyenin polis ablukasına alınmasıyla birlikte yerine kayyım atandığını öğrendi.

Polis ablukası altındaki belediye binası önünde yaptığı konuşmasında şöyle demişti Sönük:

“Bizler buradayız. Belediyelerimizin önünü asla terk etmeyeceğiz. Çünkü biz bu mirası yoldaşlarımızdan aldık. Biz bu mirası Edip Solmazlardan aldık. Bir-iki tehditkâr sözle, bu barikatlarla bizi korkutup geri adım atacağımızı düşünenler yanılıyorlar. Bu karar geri çekilene kadar halkımızla birlikte direnişte olacağız.”

Batman’da yerel yönetimin, Edip Solmaz sayesinde böyle bir hafızası var. Günlerdir başkanı olduğu kentte hem kendisinin hem de ona oy verenlerin gasbedilen hakkı için nöbette olan Batman’ın seçilmiş eş başkanı Gülistan Sönük, bugün Solmaz’ı şöyle anıyor: “Gözü arkada kalmasın, Batman halkı onun mirasına canı pahasına sahip çıkıyor.” (TY)