Yoldaş Artık Yandaş!
Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Tiyatro Topluluğu oyunu çarpıcı kılmak için "1984"ün kahramanı "Büyük Birader"in sözlerini, George Bush'un "11 Eylül" ve Irak saldırılarıyla ilgili sözleriyle değiştirmişler.
Ankara Sanat Tiyatrosu'nda sahnelenen oyunun yönetmeni avukat Çiğdem Sanyel hem çalışmalarını anlattı hem de 1984 ile 2004'ü karşılaştırdı.
Neden 1984?
Aslında 1984'ü kendi aramızda çok tartıştık, günümüzü anlattığı için de oy birliğiyle oynamaya karar verdik. Endişelerimize tercüman oluyor...
Orwell'ın "Hayvan Çiftliği" sanki bu güne daha fazla gönderme yapıyor. Onu oynamayı düşündünüz mü?
Hayvan Çiftliği'ni fazla sevmem; imgeleri net, üstten bir yapıt bence. Stalin, Troçki vs, çok net olarak çizilmiş. 1984 ise daha derin, daha yoğun. Ayrıca Hayvan Çiftliği daha önce oyunlaştırılmıştı. 1984'ü ise ilk kez biz oyunlaştırdık. Gerçi bizimki de Bilkent Üniversitesi ile çakıştı.
1984, en çok "Savaş Barıştır" sözüne vurgu yapıyor. Aynen, şu an Amerika Birleşik Devletleri'nin (ABD), George Bush'un yaptığı gibi. Onlar da Irak savaşıyla barışın ve demokrasinin sağlanacağını söylediler. Türkiye'deki cezaevlerinde de "hayata dönüş" adı altında insanlar öldürüldü. Yani 1984'teki söylemle, 2004'teki söylem birbirine çok benziyor. Kavramların içi boşaltılıyor ve ters amaçlar için kullanılıyor; savaş yerine barış deniyor.
Yani Büyük Birader, ABD Başkanı George Bush mu?
Aslında sadece Bush değil. Büyük Birader artık bir ideoloji. "1984"te insanların düşünceleri bile denetlenebiliyor. İnsanlar, Büyük Birader'in gözetlenmesinden kurtulamıyor. Oysa günümüzdeki durum o kadar vahim görünmüyor.
Kitaptaki "direnen" kahraman Winston Smith bir biçimde günümüzün bireyini özetliyor bence. Sistemin istediği biçime sokmak için her şeyi yaptığı, direnen kişilik. Ve Winston, Sevgi Bakanlığı denen yerde, sisteme uyarlanmak için büyük bir baskı görüyor.
Sistemin içinde bile "Kahrolsun Büyük Birader" sloganı vardır. Bu sadece bir umut kırıntısıdır ama sonuçta bir umuttur. Doğrudur, o kadar da denetlenmiyoruz. Ama sonuçta her şeyi yine sistem tarafından verilen bilgilerin sınırı içinde öğreniyoruz. Tarihi bile onların söylediği gibi biliyoruz. Internet'i bize bir özgürlük alanı olarak sunuyorlar. Oysa insanlar Internet aracılığıyla da izlenebiliyor.
Herkes izleniyor mu?
Hepimiz izliyoruz ve izleniyoruz. Biri Bizi Gözetliyor gibi oyunlar, aslında sadece oyun değil. Biraz da gerçeği yansıtıyor. Cep telefonlarımız bile, izlenmemizi sağlayan araçlar. Evet, hepimiz izleniyoruz! Gözetim toplumu değil, denetim toplumu diyorum ben buna...
Orwell'ın 1984'ünde bireysellik karşıtı bir vurgu var sürekli. Yani sistem bireylere ve bireyselliğe tahammül edemiyor. Şimdilerde ise sistemin insanları bireyselleştirilmesinden, yalnızlaştırmasından yakınılıyor.
Evet ama oradaki bireysellikle, bugünkü bireysellik çok farklı. Çünkü orda bahsedilen ve sistemin hazmedemediği bireysellik, bu günkü bencillik gibi bir şey değil. Günümüzde insanlar bireyselleşmekten, bencilliği anlıyorlar...
1984'te bellek kaybına da vurgu yapılıyor. İnsanlar geçmişi hatırlamıyor, şimdiyle karşılaştırıldığında?
Belleklerimizi çoktan yitirdiğimizi düşünüyorum. Evet, yedi yaşından itibaren bize bir tarih bilgisi veriliyor. Televizyon bile belleklerimizi yitirmek için yeterli. Oyunda insanlar robot gibiler; gerçekten günümüz insanı robotu andırıyor.
Kafka'nın da bürokrasiye çok ciddi eleştirileri var. Onunla ilgili bir projen var mı?
Kafka da bir hukukçu. Yani onunla meslektaşız. Ama Kafka'nın yapıtlarının beni aşacağını düşünüyorum. Kafka'nın kitaplarını oyunlaştırmak her zaman için bir risk de taşır. O yüzden şimdilik uzak duruyorum!
1984'te insanlar birbirine Yoldaş derken, Yandaş tercih edilmiş, neden?
Bu değişikliği yaparken kendi aramızda da çok tartıştık. "Yoldaş" doğrudan komünizme gönderme yapıyor. Zira Orwell her zaman anti-komünist propaganda için kullanıldı. Bush da yandaşlığa vurgu yapıyor; "ya bizden yanasınız ya da teröristlerden" diyor...
1984'e alternatif olan 1985 isimli bir kitap var. Gelecek oyun o olabilir mi?
Hayır, ben o kitabı okudum ve açıkçası hayal kırıklığına uğradım. Çünkü 1984'ün karamsar tablosuna iyi bir alternatif olamamış. Gelecek oyun 1985 olmayacak yani! (SK/BA)