Hevesli Beceriksiz Kibirli Cahilin Kapısında

Türkiye-Avrupa Birliği ilişkilerinin, hiç olmazsa yakın vadedeki kaderi, önce Ekim ortasında yayınlanacak İlerleme Raporunun nihai versiyonu ile daha sonra da Aralık’taki AB Zirvesinde alınacak kararla belli olacak.

Önceki hafta Paris’te Başbakan Erdoğan’ın ziyareti sırasında ortaya çıkan gelişmelerle Fransız ve Türk medyasında yayınlanan değerlendirmeler, geçen hafta da Brüksel’de gerçekleştirdiğim çeşitli temaslar süresince bu konu sürekli olarak gündemdeydi.

Fransız, İngiliz, Belçika medya organlarında Türkiye-AB ilişkileri hakkında yorum ve değerlendirmeler çıkmaya devam ediyor.

Geç kalmış turistik sempati

Sadece dört gün önce, Brüksel havalimanında dikkatimi çekti: Saat 14.00 ila 17.00 arasında havalanan onlarca uçaktan ikisi Bodrum’a, üçü Antalya’ya, biri de İstanbul’a gidiyordu. Yolcuların üçte biri Emirdağlı tatilcilerse, geri kalanı Belçikalı turistlerdi. Pazartesi günkü ‘Le Soir’ gazetesinde bir ilan da Belçikalı turistlerin favori tatil yörelerini bir kez daha anlatıyordu: ‘Türkiye’de iyi tatiller... Le Soir’i tatil beldenizde bulamazsanız bizi hemen arayın...’

Belçika televizyonunda da Türkiye’den tatilden dönenlerle, Türkiye’ye tatile gidenlerin havaalanındaki buluşmalarına ilişkin hoş bir haber izledim. Ne var ki Avrupa kamuoylarının, bu turistik sempatilerine rağmen, Türkiye hakkındaki, özel olarak da Türkiye’nin AB’ye tam üye olmaları konusundaki izlenim ve tutumları hiç de olumlu değil. Bunu da hem ikili görüşmelerden hem de medyada çıkan yazılardan görmek mümkün. Avrupalı ortalama yurttaş, AB ve genişleme konusunda çok fazla bilgi sahibi değil, mevcut bilgileri de her zaman doğru değil. Mesela, bu müzakerelerin başlangıç tarihi ile Türkiye’nin tam üyeliği birbirine kolayca karıştırılıyor. Avrupalı yurttaş, sanıyor ki, Türkiye 1 Ocak 2005’de tam üye olacak...

Gerek Paris’te gerek Brüksel’de Fransa ve Belçika ile AB’nin orta ve alt düzey yetkilileri ile konuşurken, onlar muğlak diplomatik bir dil kullanıyor. Fransız ya da Belçikalı meslektaşlar ise daha net. Edindiğim tüm bilgi ve izlenimlerden yola çıkarak AB çevrelerinin Türkiye’ye ilişkin kuşku ve itirazlarını şöyle özetlemek mümkün. İtirazlar ve gerekçeler kişiden kişiye hiyerarşi farkı gösteriyor ama Avrupalı muhataplar üç aşağı beş yukarı şu noktalarda tedirgin:

Beş temel itiraz

* AB, 15’lerden 25’lere geçme sürecini iyi hazırlayamadı ve bu süreç henüz sindirilemedi. Gerek siyasi olarak (Polonya’nın Irak’ta Bush’u desteklemesi örneği) gerekse ekonomik ve mali olarak (Yeni üyelerin pazarı küçük olduğu gibi üretime katkıları da çok büyük değil ayrıca fon ve yardımlar giderek azalıyor) ayrıca hukuki olarak (Bu eski Doğu bloku ülkelerinde Sovyetik yapıların izleri henüz tamamen silinmemiş) yeni 10 üye AB’yi zenginleştirmek yerine Brüksel’e yeni sorunlar yükledi. Bu sorunlar çözülmeden AB’nin daha fazla genişlemeye niyeti yok, altyapısı da müsait değil zaten.

* Özellikle 11 Eylül’den sonra ABD’de başlayıp Batı Avrupa’ya da sıçrayan İslamiyet korkusu kimi ülkelerde açıkça İslamiyet ve Doğu düşmanlığına dönüşmüş durumda. AB üyelerinin siyasi elitleri, kendi kamuoylarını Türkiye’nin Batılılığı, Avrupalı kimliği konusunda ikna edemiyor. Üstelik AB’nin iki lokomotifinden Fransa’da başını Konvansiyon Başkanı Valéry Giscard d’Estaing’in, Almanya’da da Hıristiyan Demokratların çektiği akımlar, çeşitli coğrafi, kartografik, tarihi ve kültürel bahanelerle Türkiye’nin Avrupalı olmadığına dair tezleri yaygınlaştırıyor. AB’nin aslında çokdinli, çokkültürlü, çokuluslu siyasi ve ekonomik bir birlik olma yolundaki ideali, tartışmalarda kimileri tarafından savunuluyor ama iş Türkiye’nin üyeliğine gelince Avrupa’nın bu temel kartviziti çabuk unutuluyor.

* ABD karşısında güçlü, istikrarlı bir siyasi birlik oluşturamamış olan AB, Birlik sınırlarının Türkiye’nin tam üye olmasıyla birlikte, İran, Irak, Suriye ve Kafkasya’ya kadar uzanacağını bildiği için, dünyanın en gergin ve en istikrarsız bu bölgesinden uzak durmaya çalışıyor. Bu tezi savunanlar, Ankara ile temaslarında, AKP hükümetinin AB üyesi olmak istemesine rağmen, Washington yönetimine aşırı yakın durmasından rahatsız olduklarını belirtiyor.

*Ankara’nın özellikle de AKP’nin hızlı kimi zaman yüzeysel ve henüz uygulamaya tam olarak yansımamış da olsa, gerçekleştirdiği reformlardan memnun. Daha doğrusu memnun olmak zorunda. Ama Ankara’nın reform paketlerini üst üste ve büyük bir hızla yasalaştırması, aslında AB’deki Türkiye karşıtlarının elindeki kimi kozları da almış durumda. Kürt meselesi bunlardan biri. Kıbrıs zaten olumlu bir raya girdi. AB çevrelerinde bu nedenle kulislerde de olsa, Ermeni sorunu eskiye oranla daha sık telaffuz edilir oldu. Yunanistan’ın da Türkiye’nin AB üyeliğini desteklemesi, Türkiye’ye karşı bahane arayanları güç durumda bıraktı.

* AB’deki Türkiye karşıtları, İnsan Hakları konusunda kimi zaman tamamen haksız sayılmayacak bir tonda itirazlarını sürdürüyor. Türkiye’nin ekonomik ve mali manzarası da bu kesimlerde kimi zaman eleştiri konusu.

İki tarafı eşit derecede gayrı-memnun kılmak

Kuşkusuz bu gözlemlerden yola çıkarak, gerek İlerleme Raporu ama daha da önemlisi Aralık Zirvesi için bir toplam izlenim çıkarmak mümkün: Türkiye-AB ilişkileri geri dönülmez bir mecraya girdiği için, Brüksel’in kesin bir ret yanıtı vermesini zaten kimse beklemiyor. Bu konuda görüş belirtmiş olan esas karar alıcılar, yani başta Almanya ve Fransa’nın siyasi yöneticileri, şimdiye kadar hiç bir zaman ‘Mesele tamam, Türkiye ile müzakerelere hemen başlayacağız’ demediklerine göre, ortada bir sorun var. Müzakereler başlayacak başlamasına ama ne zaman? Yoksa Türkiye’ye has özel bir statü – ki çok az taraftarı var bu görüşün- önerilecek mi? AB siyasi eliti ve kamuoylarının red yanlısı tedirginliği ile Türkiye’nin talepleri arasında nasıl bir denge kurulacak?

Komisyon halen ince bir formül üzerinde çalışıyor. Öyle bir denge kurulacak ki, her iki taraf da eşit derecede gayrı memnun kalacak. Yani ne Erdoğan’ın talep ettiği üzere Mart 2005’de başlayacak müzakereler ne de AB Ankara’nın talebini sonsuza kadar erteleyebilecek. Bu arada Avrupa kamuoylarındaki olumsuz Türkiye hassasiyeti de hesaba katılmış olacak.

AB elitlerinin tutumu genel olarak olumsuz. AB içinde Türkiye konusunda kuşkulular kanadının (Turcosceptiques) yukarıda sıraladığım gerekçe, itiraz ve kaygılarının çoğu geçersiz, gerçeği de tam olarak yansıtmıyor. AB Genişleme Uzmanı Dr. Cengiz Aktar ’ın yakında Fransızca olarak yayınlanacak ‘Lettre aux turcosceptiques’ (Türkiye’den kuşku duyanlara mektup) başlıklı kitabı tüm gerekçeleri somut olarak çürütüyor.

Ne var ki biraz da Ankara’nın tutumuna bakacak olursak, dışişleri bürokrasisini devre dışı bırakmaya çalışan AKP hükümeti de, vitrinde gösterilen tüm dinamizmine rağmen, etkili, sonuç alıcı, karşı tarafı ikna edici bir AB diplomasisi güdemedi, güdemiyor. AKP acemi ve dış dünya ile teması zayıf bir parti. AKP, dış dünyayı orta esnaf/tüccar gözlükleriyle algılıyor. Avrupa burjuvazisine uzak, Avrupa kültürüne uzak. AKP tüm siyasetlerini AB’ye endeksledi, AB’ye tamamen angaje oldu. Ama şimdi Ekim ya da Aralık’ta olumlu sonuç alamazsa hem kendi iktidarı sorgulanır hale gelecek hem de büyük bir hayal kırıklığı yaratacak. AKP’nin B planı yok. Aslında A planı da el yordamıyla yürütülüyor. Ne yazık ki...(SON/RD/EK)