Demokratik Toplum Partisi (DTP), Anayasa Mahkemesi'nin bugün verdiği kararla beş yıl siyaset yasağı getirdiği Ahmet Türk ve Aysel Tuğluk'un eşbaşkanlığında 9 Kasım 2005'te kuruldu.
Parti, Kurucular Kurulu'nun 24-25 Ekim tarihlerinde gerçekleştirdiği toplantıda partileşme sürecini tamamlamasının ardından geçici yürütme kurulunu oluşturan 410 üyenin imzasını taşıyan dilekçenin İçişleri Bakanlığı'na verilmesinin ardından resmen kuruldu. Türkiye'deki siyasi parti sayısı DTP'yle birlikte 49 oldu.
İçişleri Bakanlığı'na kuruluş dilekçesinin verildiği gün Tuğluk, kadının siyasetteki yerini stratejik olarak gördüklerini belirterek, "Yüzde 40 kadın kotasını, ilk defa DTP tüzüğüne yerleştirdi. Kadının toplumsal yaşamının her alanında temsiliyetinin gerçekleşmemesi halinde demokratikleşmenin, özgürleşmenin yaşanamayacağına inanıyoruz. Eşbaşkanlık sistemiyle karar mekanizmalarında etkin temsil yönünden önemli bir adım attığımıza inanıyorum" dedi. Halk iradesine dayalı alternatif bir siyaset yaratma hedefiyle yola çıktıklarını, tüm kurum ve kuruluşların eşitlik, özgürlük ve adalet ilkeleriyle buluşması için çaba sarf edeceklerini söyledi.
Türk, "DTP, Kürt sorununun mutlaka diyalogla çözümlenmesini önemsemektedir. Çatışma ortamının sona erdirilmesinde gereken hassasiyetleri de gösterecektir. Geliştirilmek istenen halklar arasındaki kin ve düşmanlığın yeşermesine izin vermeyecek bir çalışma içinde olacaktır" dedi.
DTP'nin kurulmasına giden süreçte halk, aydınlar ve sivil toplum kuruluşları temsilcileri ile biraraya gelen Demokratik Toplum Hareketi'nin (DTH) bir dizi toplantısı yapıldı.
DTH, Demokratik Halk Partisi (DEHAP) Genel Başkanı Tuncer Bakırhan, Özgür Toplum Partisi Genel Başkanı Ahmet Turan Demir, DEHAP eski genel başkanı Mehmet Abbasoğlu, kapatılan Halkın Demokrasi Partisi'nin (HADEP) Genel Başkanı Murat Bozlak, kapatılan Halkın Emek Partisi'nin (HEP) eski Genel Başkanları Feridun Yazar ve Ahmet Türk gibi isimleri biraraya getirerek birlik mesajı vermesiyle ortaya çıkmıştı.
Bu süreçte, 2002 seçimlerinde yüzde 10 barajının aşılabileceğine dair oluşan beklentinin gerçekleşmemesi, 2004 yerel seçimlerinde de bazı belediyelerin kaybedilmesi üzerine Kürt siyasi hareketinin halktan kopuk kaldığı, farklı demokratik güçlerle birlikte hareket edilmesi gerektiği yönünde tartışmalar yaşandı.
Sonuçta DTP, DEHAP'ın yerini aldı.
Parti 26 Haziran 2006'da ilk kongresini yaptı. Yeniden seçilen Türk, "hükümetin çözüm paketinin pratiğe yansıtılması, PKK'nin tümden silahtan arınarak, demokratik siyasal yaşama katılması" gerektiğini söyledi. 26-28 Ekim 2007'de Diyarbakır'da yapılan kongrede "Türkiyelilik" üst kimliği önerisi, her bölge ve özerk birimin kendi renkleri ve sembolleriyle demokratik öz yönetimini oluşurması talebi ortaya koyuldu. 8 Kasım'daki resmi kongrede Nurettin Demirtaş genel başkanlığa seçildi; Emine Ayna eşbaşkandı.
22 Temmuz 2007 genel seçimlerine sol, sosyalist gruplar ve DTP bağımsız Bin Umut Adaylarını destekleyerek girdi. Meclise girince ÖDP'ye geçen Ufuk Uras ve SDP'den istifa edip DTP'ye geçen Akın Birdal'la birlikte 22 milletvekili Meclis'e girdi. Tekrar partiye üye olan milletvekilleri mecliste grup kurdu.
16 Kasım 2007'de partiye kapatma davası açıldı. Şubat 2008'de DTP Grup Başkanı Ahmet Türk, 22 Temmuz seçimleri sonrasında gündeme gelen, sol partileri ve liberalleri de kapsayacak bir çatı partisi önersini yineledi. Türkiye Barış Meclisi'nin içinde yer alan bazı isimler bu konuda bireysel görüşmelere başladı.
20 Temmuz 2008'deki 2. Olağan Kongre'de Türk yeniden başkan seçildi. Türk "Kürtler kimliklerinin tanınmasını, ana dillerini kamusal alanda ve eğitimde kullanmayı, yerinden yönetim ve ademi merkeziyetçiliği geliştirecek olan demokratik özerklik modelini talep ediyorlar" dedi. "Bugün partimizi kapatabilirsiniz. Hatta bizleri tutuklayıp cezaevine de atabilirsiniz ama şu bir gerçektir ki; Kürtleri asla ve asla susturamazsınız." Emine Ayna eşbaşkandı. Başbakan Erdoğan'ın Güneydoğu ziyareti şiddetli protestolara neden oldu.
Marttaki yerel seçimlerden DTP güçlenerek çıktı. 2004 seçimlerinde 1 büyükşehir, 3 il ve 32 ilçe belediyesini kazanmışken bu sayılar sırasıyla 1, 7 ve 51'e çıktı. Hükümetin iddialı açıklamalarına rağmen AKP Güneydoğu'da başarılı olamadı. DTP'nin toplam oy oranı yüzde 5,4'tü.
Nisan 2009'dan itibaren DTP'li yöneticilere ve üyelere yönelik operasyonlar başladı.PKK lideri Abdullah Öcalan'ın bir "yol haritası" açıklayacağını söylemesinin ardından hükümet temmuz sonunda "demokratik açılım" çalışmalarını başlattı. Başbakan ilk kez DTP yöneticileriyle görüştü.
Parti son kongresini 4 Ekim'de yaptı. Türk ve Ayna eşbaşkan seçildi. 80 kişilik parti meclisinin 54 üyesinin tutuklu olduğunu vurgulayan Türk, partiye yönelik baskıları eleştirdi.“Türkiye’de bir açılımın olabilmesi için, öncelikli olarak yürürlükteki darbe Anayasasının değiştirilmesi gerekiyor. Halkın, kamuoyunun beklentisi bu yöndeyken, Sayın Başbakan yeni anayasanın gündemlerinde olmadığını söylüyor. Şunu açıkça belirtelim ki, içinde yeni bir anayasanın bulunmadığı bir açılımın başarı şansı yoktur.”(EÜ)