Acaba BBC Hakikaten Hata Yaptı mı?

İngiltere’de bir haftayı aşkın bir süredir Blair hükümeti ile BBC arasındaki çelişki hatta çatışma tartışılıyor. Anlaşmazlığın çıkış noktası, BBC’nin Blair hükümetinin Irak işgaline katılmasını sorgulaması, eleştirmesi, ki aslında, bu sorgulama oldukça geç başladı. Çünkü BBC, 20 Mart 2003 öncesi yani ABD’nin Irak’a yönelik saldırısı öncesi dönemde, ne Washington ne de Londra hükümetine yeterince eleştirel yaklaşamamıştı. Hatta savaşın izlenip aktarılmasında bile, CNN ya da tabi ki Fox TV kadar olmasa da, BBC de savaş kışkırtıcısı rüzgarlara tek yanlı bir yaklaşımla kapılmıştı. Ne var ki, Bağdat’ın düşmesinden sonra hatta ABD Başkanı Bush’un 1 Mayıs’ta savaşın resmen bittiğini ilan etmesinin ardından, belki de ne Washington’un ne de Londra’nın öngörebildiği Irak direnişinin güçlenmesi, önce Amerikan ve İngiliz medyasını sonra bu iki ülkenin Meclislerini hatta yönetimlerini de kuşku ve endişeye sevk etmeye başladı.

BBC, Irak’ta kitle imha silahlarının bulunamaması üzerine, Independent gazetesinin başlattığı kampanyanın da etkisiyle, konuyu deşmeye başladığında, İngiliz silah denetimi uzmanı Dr. David Kelly’nin bilgilerinden de yararlanarak, İngiliz hükümetinin istihbarat raporlarını abarttığını ortaya çıkarttı. İngiliz hükümeti, Saddam Hüseyin rejiminin elinde kimyasal, biyolojik hatta nükleer silahlar olduğunu, kitle imha silahlarını da 45 dakika gibi bir sürede devreye sokabileceğini öne sürmüştü. Bu iddialar Irak işgalinin temel gerekçesiydi. Amerikan tezlerini dolayısıyla da İngiliz yönetim ve ordusunun Bush’a verdiği desteği doğrulamak, haklı çıkarmak için tayin edici önemde gerekçelerdi bunlar. Oysa ki, önce Irak’ta kitle imha silahlarının bulunamaması, ardından Dr. Kelly’nin açıklamaları, Blair hükümetinin doğru olmayan bilgileri kamuoyuna açıkladığını kanıtladı. Üstelik Blair, bu bilgilerle savaşa girmiş, kan dökülmesine yol açmıştı.

Talihsiz tesadüf: İntihar

BBC’nin konuyu araştırma ve yalanları ortaya çıkarma sürecinde önemli bilgi kaynaklarından biri Dr. David Kelly idi. BBC, kurallarına uygun bir şekilde haber kaynağının adını açıklamadı. Çünkü, hükümetin büyük yalanlarını faş eden Kelly’nin can güvenliği tehlikeye düşebilirdi. Ne var ki, yalanını teşhir eden BBC’yi köşeye sıkıştırmak isteyen hükümet, Kelly’nin adını basına sızdırdı. BBC de bilahare haber kaynağının adını teyit etti. Ne var ki, maalesef, bu arada Dr. Kelly intihar etmişti. Bütün otopsi raporlarına rağmen bu koşullardaki bir intihar kaçınılmaz olarak bazı kuşkulara yol açtı. İşte Blair yönetimi bu kuşkuları ortadan kaldırmak amacıyla bir soruşturma başlattı. İngiliz Başbakanı Lord Hutton’u soruşturmayı yürütmekle görevlendirdi. Yani Lord Hutton, Blair tarafından atanmış bir yetkili idi.

Soruşturmanın alanı, kapsamı, sınırları baştan Blair tarafından saptandı: Dr. David Kelly’nin ölümü ardındaki nedenleri açıklığa kavuşturmak... Adeta bir hafiye misyonu. Hutton, aslında olayın önemli kahramanları olan Başbakan ve Savunma Bakanının ifadesine başvurmayı gerekli görmeksizin soruşturmasını tamamladı ve raporunu yayınladı. İşte fırtına ondan sonra koptu. Çünkü Hutton, bu soruşturmasında, BBC’nin haberlerini eleştiriyor, kurumun haber denetleme ve doğrulama mekanizmalarının yeterince iyi işlemediğini öne sürüyordu. Açık bir dille yazmak gerekirse, hafiye Hutton, Dr. Kelly’nin katilini bulmuştu: BBC! Bu rapor üzerine BBC’nin hükümet tarafından atanan Yönetim Kurulu Başkanı ve Genel Yayın Yönetmeni istifa etmek zorunda kaldı. Ardından da Dr. Kelly haberlerini yazıp yayınlayan muhabir de istifa etti.

Böylece ilk raundu Blair kazanmış oldu. Ancak sorun henüz tam anlamıyla çözülemedi. Çünkü Avam Kamarası, Hutton soruşturmasını yeterli görmemiş olsa ve BBC’nin mağduriyetinden hoşnut olmasa gerek ki, konuyu gündemine aldı ve önümüzdeki dönemde meseleyi inceleyecek. BBC çalışanları olaya tepki gösterirken yapılan kamuoyu araştırmalarında İngilizlerin hükümetten çok BBC’ye güvendikleri ortaya çıktı.

Dört genel bir özel nokta

Burada bir kaç önemli sorun var:

* BBC, İngiliz devletinin, hükümetinin resmi yayın organı mıdır yoksa bir kamu yayıncılığı kuruluşu mudur? 1922 yılında kurulan BBC, yasası gereği kamu yayıncılığı yapmakla yükümlü bir medya organı. Yönetim Kurulu Başkanı hükümet tarafından atanıyor ancak yayıncılık hizmetlerini özerk bir şekilde yürütüyor. Ülke içindeki yayınlarını İngiltere İçişleri Bakanlığı, Dünya Servisini ise İngiltere Dışişleri Bakanlığı denetliyor. BBC’nin temel mali geliri, radyo ve televizyon alıcısı sahibi yurttaşların her yıl ödediği ruhsat gelirinden oluşuyor. BBC’nin yapısı, yasa ve tüzükleri idari, mali ve yayın alanlarında kimi zaman iki başlılık diye adlandırılabilecek girift bir yapı oluşturuyor.

Ne var ki, 82 yıllık esas olarak başarılı yayıncılık geçmişi, BBC prestiji, pratikte BBC’ye İngiltere toplumunda ve medyasında önemli ve değerli bir konum sağlamış durumda. Yayın siyasetleri açısından Muhafazakarların ‘İşçi Partili’, İşçi Partililerin de ‘Muhafazakar’ olarak eleştirdikleri BBC, aslında iki kutba mümkün olduğunca eşit mesafede durarak, siyasi iktidarın değil, bütün geçmişinde genel olarak kamu çıkarının sözcülüğünü üstlendi şimdiye kadar. İkinci Dünya Savaşında olsun, Süveyş Kanalı krizinde olsun ya da Falklands/Malvinas savaşında olsun BBC, tüm güçlük ve engellemelere rağmen, siyasi iktidarın borazanı olmayı redetti. Zaten BBC’ye esas olarak prestij sağlayan da bu ilkeli tutumu, yayın anlayışı...Son olarak Irak işgalinde, 1 Mayıs sonrası, işlerin Washington ve Londra’nın senaryolarına uygun bir şekilde gelişmemesi üzerine, BBC’nin doğal ve olağan bir gazetecilik çalışması yaparak, yakın geçmişteki resmi yanıltmaları hatta kasıtlı yalanları ortaya çıkarması, Blair hükümetini güç duruma soktu. Bir kez daha seçilme şansı azalan, İşçi Partisi içinde bile istifalar ve protestolarla karşılaşan Tony Blair, kamu yayıncılığı yapan bir kuruluşu devletin resmi organı haline getirmek istedi ve adeta BBC’yi hizaya sokmaya çalıştı.

* BBC’yi kim denetleyecek? Devletin üç asli gücünü ve genel olarak tüm kamu gücünü ve tabi ki bu arada tüm toplumsal aktörleri izleyen, gözlemleyen ve denetleyen bir medya kuruluşu bu etkinliğini herhangi bir denetimden özel olarak muaf bir şekilde yürütemez, yürütmemeli. Medyatik iktidarın da uygun bir şekilde denetlenmesi, asli işlevlerini yerine getirip getirmediğinin izlenmesi gerekir. Yasalara, tüzüklere, etik kodlara uygun yayın yapıp yapmadığı bilinmelidir. Ancak bu denetim işlevini kim üstlenecek? Herhalde siyasi iktidar değil! Ya da siyasi iktidarın atadığı bir yetkili değil!

Medyayı denetleyecek, denetlemesi gereken çeşitli güçler, aktörler, unsurlar, kesimler var: Teknik-mesleki açıdan bakıldığında medya akademisyenleri, profesyoneller, gazetecilik ve basın meslek kuruluşları, sendikalar, Basın Konseyleri, medya gözlemevleri, Sivil Toplum Örgütleri, okurlar...vs...Kısacası medyayı en iyi denetleyebilecek ve olumsuzluk saptadığında en etkili yaptırımı uygulayabilecek olan kurum, aslında okurdur yani kamuoyudur, toplumdur. Medya bilinci yüksek toplumlarda olumsuz, kasıtlı hatalı yayın yapan medya kuruluşunu okur, bu medya organını satın almayarak, izlemeyerek, dinlemeyerek cezalandırır. Kuşkusuz yargı da özel ve tekil vakalarda başvurulabilecek önemli bir kurumdur. Bir de medya denetimini oldukça etkili bir şekilde gerçekleştirebilecek unsur da zamandır. Çünkü gazeteler sadece yayınlandıkları günün nüshalarıyla değerlendirilemez. Gazeteyi gazete yapan arşividir. Zaman, hangi haberin doğru, hangi haberin yanlış olduğunu gösteren, kanıtlayan en iyi araçtır. Blair yönetimi tüm bu gerçeklere rağmen, Lord Hutton komisyonunu kurarak, BBC’ye karşı geçici bir başarı kazandı. Ee, yargıçla sanık aynı kişi olunca, sanık haliyle aklanır!

* Hutton soruşturması bir anlamda yumurtasız omlet yapma işlevini üstlendi . Çünkü, Irak’ın işgali, kitle imha silahları, abartılmış tahrif edilmiş istihbarat raporları ele alınmadan Dr. Kelly’nin ölümü soruşturulamazdı. Oysa ki Blair, Hutton’un görev alanını sadece Dr. Kelly’nin ölümüyle sınırlamasını istemişti. Sonuç olarak da ortaya garip bir durum çıktı: Irak’ta kitle imha silahı çıkmadı. Ama kitle imha silahı olmadığını savunan bir bilim adamının açıklamalarını yayınlayan BBC suçlu bulundu! Blair aklanmış! Yani Hutton Raporuyla Irak’ta kitle imha silahı mı ihdas edilmiş oluyor? Very complicated problem indeed!

* İngiliz basınının olaya tepkisi de ilginç . Kendilerini ABD ile kıyaslayıp “Orada istihbarat raporları, abartma ve sızmalar Temsilciler Meclisi Komisyonlarında ele alınıyor” görüşünü savunuyorlar. İngiliz yazılı basını, özellikle de Guardian ve Independent, olgulara sadık kalmanın yanısıra, BBC ile Blair yönetimi arasında eşit uzaklığı korumaya çalışırken, kamu çıkarını savunan BBC’yi haklı görüyor, ayrıca da mesleki dayanışmanın gereklerini yerine getiriyor.

* Pek fazla kimsenin üzerinde durmadığı bir nokta daha var: Blair yönetimi bir süredir BBC yasasını değiştirmeye çalışırken, BBC’nin reklam almasını, bazı yayın saatlerini özel şirketlere satmasını sağlayacak yasal düzenlemelerin peşinde. Kısacası, neo-liberalizm İngiltere’deki yıkık hisarcığı BBC’yi özelleştirmek istiyor. Blair’i iktidara taşıyan en önemli medya gücü BBC değil, Rupert Murdoch’tu. Murdoch’un SKY TV’si, London Times’ı ve tabloid Sun’ı, BBC’nin özelleştirilmesindeki yararları saymakla bitiremiyor. Hutton soruşturmasıyla BBC’ye vurulan darbe, kamu yayıncılığını özelleştirmeye yönelik hamlelerden biri aslında...

BBC sıradan bir medya organı değil. Yapı, model, örnek, işleyiş ve ilkeleriyle, tüm eksiklik ve olumsuzluklarına rağmen, kamu yayıncılığında, habercilik mesleğinde bir referans. İngilizlerin “Auntie”si (Teyzesi). Medya/Siyasi İktidar ilişkilerinde izlenmesi gereken kuraldışı bir kurum...(RD/EK)