Üstü kalsın
Öteden beri sanat, kültür ve bilim dünyasından kişilerin kaç yıl yaşadıklarını merak ederim. Okuduğum her kitabın yazarının ve bir şekilde eserleriyle temasım olan her sanatçının kısa biyografilerini okurum. Son 100-150 yıllık dönemde insanlığa katkı sunan insanlardan 40’ına, 50’sine varmadan ölenlere çok üzülürüm.
Bugün artık 80’li, 90’lı yaşlara uzadı ömür. Antik çağlarda insanlar ortalama 40 yaşlarında ölüyorlar. Ömrün kısalığına bir de tifüs, kolera, kızamık, çiçek, grip ve özellikle veba gibi salgın hastalıklar ve savaşlar eklenince, uzun tarihi seyir içerisinde yüzlerce milyona varan can kayıpları oldu. Beslenme ve barınma koşullarının iyileşmesiyle ve hastalıklara karşı aşılara ve tedavi şekillerinin gelişmesiyle insan ömrü gittikçe uzuyor.
İki bin yıl öncesinin 40’lı, bin yıl öncesinin 50’li yaşlardaki insan ömrünün ‘normal’ seyri içindeki ölümleri, bugün bize izafi olarak kısa gelmekte. Ama o dönemler için bu yaşlarda ölüm ‘normaldi’. Ancak benim ölümlerinden söz edeceğim kişiler, bu ‘normaller’ dahilinde olmayıp kendi dönemlerindeki ortalama yaşam süresine varmadan ‘erken’ ölümlü olanlarıdır.
Düşüncesiyle, eylemiyle, sanatıyla insanlığa katkıda bulunmuş bu ‘erken’ ölümlülerin isimleriyle karşılaştığımda, Cemal Süreya’nın “Üstü Kalsın” şiiri aklıma gelir.
Üstü kalsın
“Ölüyorum tanrım
Bu da oldu işte.
Her ölüm erken ölümdür
Biliyorum tanrım.
Ama, ayrıca, aldığın şu hayat
Fena değildir…
Üstü kalsın…”
Süreya varoluşsal bu şiirinde fena bir hayat yaşamadığını, ama yine de “üstü kalsın” diyerek tanrıdan alacaklı olduğunu, fakat bu alacağını yine “üstü kalsın” diyerek sildiğini söyler.
Süreya’nın bireysel vurgular taşıyan bu dizeleri için acaba o ‘erken’ ölümlüler ne derdi? Fena bir hayat yaşamadıklarını söylerler, üstü kalsın derler miydi? Kaldı ki, Süreya da erken sayılacak bir yaşta, 59 yaşında öldü.
Burada çarpıcı olan “Her ölüm erken ölümdür” dizesinin, ‘rutin’ ömür sınırlarına ulaşamadan daha bir ‘erken’ ölenler için ikiye katlanan trajik anlamıdır.
İçlerinden niceleri ömrü vefa etseydi daha nice değerli eserler verebilecekti. Örneğin Puşkin, Çehov, Kafka, Camus, Mozart, Orhan Veli, Cahit Sıtkı, Sait Faik, Oğuz Atay, Yılmaz Güney…
İşte böyle; Halim Şefik Güzelson’un “Kılıç balığının öyküsü” şiirindeki ‘aysız gecelere aahhh çeken kılıçbalığı’ gibi, benim ‘aahhhh’ çekişim de nice değerlerin erken yitiminedir.
“Yaş otuz beş! Yolun yarısı eder.
Dante gibi ortasındayız ömrün.”
Diyen Cahit Sıtkı’nın, Beşiktaş’tan ilk sevgilisini daha çok bekleyecekken ve daha nice çilingir sofraları kuracakken, ömrünün ikinci yarısından ancak 10 yılını yaşayıp 45’inde ölmesine nasıl ‘ahhh’ çekilmez ki?
Bundandır kronolojik bir liste hazırlayışım.
İnternet taramasından ve kimi kitaplardaki notlardan faydalanarak hazırlanmış olan listede çoğunlukla edebiyatçılar olup 50 yaşına varmadan ölenler yer almakta.
Aşağıdaki listeye intihar edenleri ayrıca ekledim ki, bu ölüm şekli her ne kadar bireyin kendi kararı sonucu olsa da ‘erken’ ölümlere dahil edilecek trajediye sahipler.
Böyle bir liste ressamlar, bilim insanları, tiyatro ve sinema sanatçıları, müzisyenler için de genişletilebilir.
Peki, neye yarar denilebilir?
Belki de hiçbir şeye. Ancak her yazı yarar gözetilerek yazılmaz. Bu liste bir duygunun dışavurumudur. Kimi zaman duygunun coşkusuyla, kimi zaman duygunun inceden, derinden ve sarsıcı akışıyla baş başa kalır insan. Sevincin veya hüznün ya da acının sarmalına gark olan insan, kendi içinde bir aşkınlık yaşar.
Bu değerli insanları, erken ölümlerinden duyduğum hüznün yüreğe inceden yayılan sızısıyla yâd etmek istedim, hepsi bu.
Ölüm nedenleri üç başlık halinde (Hastalık ve diğer, intihar, düello) tasnif edildi.
Hastalık ve diğer:
Orhan Veli Kanık – Şair (1914-1950) – 36 – Düşme sonucu beyin kanaması
Sabahattin Ali – Yazar (1907-1948) – 41 – Siyasi cinayet
Behçet Aysan – Şair (1949-1993) – 44 – Sivas Madımak katliamında yakıldı
Oğuz Atay – Yazar (1934-1977) – 43 – Beyin tümörü
Cahit Sıtkı Tarancı – Şair (1910-1956) – 46 - Zatülcenp, akciğer
Tevfik Fikret – Şair (1867-1915) – 48 – Şeker hastalığı
Sait Faik Abasıyanık – Yazar (1906-1954) – 48 - Siroz
Sevgi Soysal – Yazar (1936 – 1976) - 40 - Kanser
Ahmet Haşim – Şair – (1884-1933) - 49 – Kalp, böbrek
Didem Madak – Şair (1970-2011) – 41 - Kanser
Cahit Zarifoğlu – Şair (1940-1987) – 47 – Kanser
Ziya Osman Saba – Şair (1910-1957) – 47 – Kalp krizi
Yılmaz Güney - Yönetmen – (1937-1984) – 43 – Kanser
Franz Kafka - Avusturya-Macaristan -Prag (1883 – 1924) - 41- Verem
Jaroslav Hašek – Avusturya-Macaristan -Prag (1883-1923) – 40 - Verem
Charles Baudelaire – Fransa – Şair (1821 – 1867) – 46 - Afyon kullanımı, felç
Federico G. Lorca – İspanya – Şair (1898-1936) – 38 – Frankocular kurşuna dizdiler
Albert Camus - Fransız – edebiyat, felsefe (1913 – 1960) – 47 - Trafik kazası
Jane Austen -İngiltere - Edebiyat (1775 – 1817) – 42 – Verem
Lord Byron – İngiltere – Şair (1788-1824) – 36 – Ateşli hastalık
George Orwell – İngiltere – Yazar (1903-1950) – 47 – Akciğer damar kanaması
Füruğ Ferruhzad – İran - Şair (1935 – 1967) – 32 - Trafik kazası
Samed Behrengi – İran- Yazar (1939-1967) – 28 – Bir iddia siyasi cinayet, nehirde boğulma
Anton Çehov – Rus – Yazar (1860-1904) – 44 – Verem
Nikolay Gogol – Rus – Yazar (1809-1852) – 43 – Ruhsal kriz etkisi
Mihail Bulgakov – Rus – Yazar (1891-1940) – 49 – Böbrek yetmezliği
Nikolay Ostrovskiy – Rus – Yazar- (1904-1936) – 32 – İç savaştan kalan yaralar
Marina Tsvetaeva -Rus, SSCB- Şair (1892-1941) – 49 –
Antiochus Kantemir – Romanya, Rus – Şair, diplomat (1708-1744) – 36 – Çiçek hastalığı
Vissarion Belinski – Rus – Yazar, eleştirmen (1811-1848) – 37 – Verem
İsaac Babel – Rus – Yazar, gazeteci (1894-1940) – 44 – Sibirya sürgününde ölür
Rupen Sevag – Osmanlı Ermenisi – Doktor, yazar (1885-1915) – 30 – Ermeni kırımı, siyasi cinayet
Taniel Varujan – Osmanlı Ermenisi – Şair, yazar (1884-1915) – 31 -Ermeni kırımı, siyasi cinayet
Siamanto – Osmanlı Ermenisi – Şair, yazar (1878-1915) – 37 – Ermeni kırımı, siyasi cinayet
Yeğişe Çarents – Osmanlı Ermenisi- şair, yazar (1897- 1937) – 40 – Erivan’da hapiste öldü.
John Reed – ABD – Yazar, gazeteci (1887-1920) – 33 – Tifüs
F. Scott Fitzgerald – ABD- Yazar (1896-1940) – 44 – Kalp krizi
Jack Kerouac – ABD – Yazar (1922-1969) – 47 - Siroz
Mario S. Papasquiaro – Meksika – Şair (1953-1998) – 45 – Trafik kazası
Frederic Chopin – Polonya – Besteci, piyanist (1810-1849) – 39 – Verem, tartışmalı.
W. Amadeus Mozart – Avusturya –Besteci, piyanist (1756-1791) – 35 – Ateşli romatizma, kesin değil.
Franz Schubert – Avusturya – Besteci (1797-1828) – 31 – Frengi
Alexsander Skriyabin -Rus – Besteci, piyanist (1871-1915) 44 – Çıban, kan zehirlenmesi
Robert Schumann – Almanya – Besteci (1810-1856) – 46 – İntihara teşebbüs, delirme
Felix Mendelssohn – Almanya – Besteci (1809-1847) - 38 - Beyin sarsıntısı, felç
George Bızet – Fransız – Besteci (1838-1875) – 37 – Kalp krizi
Modest Musorgski – Rus – Besteci (1839-1881) – 42 – Psişik rahatsızlık, alkol
Isaac Albeniz – İspanya – Besteci, piyanist (1860-1909) -49 –
George Gershwin – ABD- Besteci, piyanist (1898-1937) 39 – Beyin tümörü
İntihar edenler:
“Nilgün Marmara - Şair - (1958 - 1987 - 29 yaşında - Balkondan atlayarak.
Mustafa Irgat – Şair – (1950-1995) – Kanser hastalığına bağlı intihar
Sylvia Plath - ABD - Şair - (1932 – 1963) – 31 - Fırının gazını açarak.
Sadık Hidayet - İran – Edebiyat (1903 – 1951) – 48 - Gaz musluğunu açarak
Vladimir Mayakovski – Rus, SSCB (1893- 1930) – 37 – Silahla
Jack London - ABD – Yazar (1876-1916) -40 – Aşırı uyuşturucu intihar şüphelisi
Vıncent van Gogh – Hollanda - Ressam (1853-1890) – 37 Silahla
Alfonsina Storni – Arjantin – Yazar (1892-1938) – 46 – Denizde intihar
Edgar Allan Poe – ABD- Yazar, şair (1809-1849) – 40 – Uyuşturucuya bağlı intihar
Düello sonucu ölenler:
Aleksandr Puşkin -Rus – Yazar, şair (1799-1837) – 38
Mihail Lermontov – Rus – Yazar, şair (1814-1841) – 27
Ferdinad Lassalle – Almanya – Düşünür, sosyalist aktivist (1825-1864) – 39
Évariste Galois – Fransa - Matematikçi (1811 –1832) - 21
Konuya ilgi duyan okur için derli toplu bir liste olsun ve içlerinde varsa sevdiklerini hatırlasınlar istedim.
Anılarına saygıyla…
* Besteciler bölümü için Harold C. Schonberg’ın Vakıfbank Yayınlarından çıkan “Büyük Besteciler” kitabından yararlandım.
(HŞ/AS)