Ufak değişiklikler ile çevreye katkı sağlayabilir miyiz?
Fotoğraf: Anadolu Ajansı
Birleşmiş Milletler 2021 Gıda İsraf Endeksi Raporu'na göre, Türkiye'de yılda kişi başı 93 kilogram, toplamda 7,7 milyon ton gıda israf ediliyor. Küresel çaptaki gıda israfı ise 1,3 milyar tona yaklaşıyor.
Ticaret Bakanlığı’nın 2018’de yayımladığı Türkiye İsraf Raporu’na göre ise satın alınan gıdanın yüzde 23’ü daha tüketilmeden çöpe atılıyor. Verilerden de anlaşılacağı üzere sıfır atik politikası ve geri dönüşüm sürdürülebilirlik açısından hiç olmadığı kadar önemli bir konumda.
Dönüşüm sistematik hale getirilebilir mi?
Permakültür Tasarımcısı ve Peyzaj Mimarı Melis Tanrıverdi, konu ile ilgili gerçekleştirdiğimiz sohbette sıfır atık düşüncesini temelinden anlattı: “
Tüketimde sıfır atık için 5R kuralı vardır. İsrafı azaltmak için alacağımız ürün hatta kabul edeceğimiz hediyeleri dahi göz önüne alıp ihtiyacımız gerçekten yoksa Refuse (Reddet), fazladan elimizde olanlar varsa Reduce (Azalt), kullanabileceğimiz muadillerimiz varsa veya henüz ürün ömrünü doldurmadıysa Reuse (Yeniden Kullan), organik bir atık oluşturuyorsa Rot (Kompost Yap) ve son olarak ürün ömrünü doldurduysa Recycle (Dönüştür). Bu faktörleri göz önüne alarak verdiğimiz kararlar hem israfı azaltıyor hem de dönüşmemize/dönüştürmemize etki ediyor.”
Dönüşümü sistematik hale getirmek için dönüştürmeye kadarki süreci de en verimli şekilde geçirmemiz gerektiğini belirten Tanrıverdi şöyle dedi:
“Bir ürünü mümkün olan her haliyle kullanmaya çalışıp artık son safhasına geldiğinde dönüştürmek için adım atmamız gerekiyor. Bu dönüşüm ileri de olabilir geri de.
"İleri dönüşümde kullandığımız ürünü farklı bir fonksiyonu ile değerlendirebilirken geri dönüşümde tekrar hammaddeye döndürmemiz gerekir. Geri dönüşüm için elbette daha satın alma aşamasında “geri dönüştürülebilir” malzemeli ürünleri tercih etmeliyiz. Mutlaka dönüşüm sonrasında operasyonda sorun yaşamamak için nasıl değerlendirilebileceğini planlamalıyız.”
İşte bu bilgiler ışığında gıda israfını minimuma indirecek ve geri dönüşüme hayat verecek birkaç öneriyi sizler için derledik.
Ekmek israfının önüne geçebilirsiniz
Türkiye İsrafı Öneleme Vakfı’nın (TİSVA) açıklamasına göre Türkiye’de günde 6 milyon (5.944.708) adet, yılda 2,1 milyar (2.169.818.420) adet ekmek israf edilmekte.
Hem ekonomik hem de ekolojik olarak bu israfın önüne geçebilmek için uygulayabileceğiniz en pratik yöntemler bayatlayan ekmeklerinizi küp küp doğrayıp fırında kurutarak çorbalarınızla birlikte kruton olarak kullanmak veya rondodan geçirerek ekmek kırıntısı olarak değerlendirmek olabilir. Bayat ekmeklerle yapabileceğiniz farklı tariflere ise aşağıdaki linkten ulaşabilirsiniz.
Artan Bayat Ekmeklerle Yapılan 14 Pratik Tarif
Yiyemediğiniz sebze ve meyveleri içebilirsiniz
Tüketebileceğinizden fazlasını aldığınız veya uzun bir süre dolapta unuttuğunuz için bozulmaya yüz tutmuş meyve ve sebzelerinizi değerlendirmenin en iyi yöntemlerinden birisi smoothie yapmak. Çeşit çeşit sebze ve meyveleri blenderdan geçirip vitamin deposu içeceklere dönüştürürken aynı zamanda yiyecek israfından kaçınabilirsiniz.
Çöpe gitmek üzere olan sebzeleri, taze otları veya yemek hazırlarken sebzelerden artan kabuk ve fazla parçaları kaynatarak sebze suyuna dönüştürebilir ve buzlukta uzun süre saklayabilirsiniz. Yemeklerinize ve çorbalarınıza kullanabileceğiniz sebze sularını dilediğiniz gibi lezzetlendirerek monosodyum glutamat (MSG) içeren hazır bulyonlar yerine çok daha sağlıklı bir alternatif elde edebilirsiniz.
Narenciye kabukları kahvaltı sofralarınızı renklendirsin
Kış aylarının vazgeçilmez meyvelerinden olan portakal, mandalina gibi narenciye kabuklarını atmak yerine kahvaltılarda reçel olarak tüketebilir veya şekerleme yaparak çocuklarınız için hem sağlıklı hem de lezzetli atıştırmalıklar hazırlayabilirsiniz.
Fazla olgunlaşmış muzlar çöpe gitmesin: Banana Bread
Hızlı tüketilmediği takdirde çabucak olgunlaşıp bozulmaya yüz tutan muzlarınızı çöpe atmak yerine, evinizde yurt dışında “Banana Bread” adıyla bilinen muzlu kekler pişirebilirsiniz. Böylelikle hem gıda israfının önüne geçebilir, hem de potasyum deposu leziz keklerinizi afiyetle tüketebilirsiniz.
Kabuklar fırına: Ev yapımı cips
Meyvelerin veya kök sebzelerin kabukları ile evde leziz cipsler yapabileceğinizi biliyor muydunuz? Böylece sebze ve meyvelerinizden kabuklarına kadar yararlanarak mutfağınızda sıfır atık uygulamasını hayata geçirebilirsiniz.
Geri dönüşüm ve sıfır atık fikirleri yalnızca mutfakla sınırlı değil. Ev temizliğinde, bakım rutinlerinizde uygulayabileceğiniz yöntemler ve evde yapabileceğiniz dekoratif ürünlerle çevreye olan katkınızı arttırabilirsiniz.
Kompost, organik maddelerin daha basit organik ve inorganik maddelere ayrıştırılması işlemidir. Doğadaki ayrışma işleminin hızlandırılmış bir biçimde taklit edilmesi ile elde edilen bu karışım bitkiler için oldukça yararlı organizmalar içermektedir. Günlük hayatta sıklıkla tükettiğimiz meyve sebze kabukları, yumurta kabukları, çay poşetleri, kahve telvesi, fındık kabuğu gibi birçok besin artığı kompost yapımında kullanılabilir. Kompost yapımı ile ilgili detaylı bilgiye Tarım ve Orman Bakanlığı’nın hazırladığı içerikten ulaşabilirsiniz.
Kahveleriniz çöpe gitmesin
Sabah uyandınız, kahvenizi demlediniz ve keyifle içtiniz. Peki ya telvesi? Sabah kahvenizden arta kalan telveleri birçok alanda kullanabilirsiniz. Örneğin, buzdolabına koyacağınız bir miktar kahve telvesi dolabınızdaki kokulardan kurtulmanıza yardımcı olabilir. Dibi tutmuş tencerelerinizdeki lekelerden kimyasal kullanmadan sadece kahve telvesi ve bulaşık süngeri (veya daha organik muadili kabak lifi) ile kurtulabilirsiniz.
Kesme tahtaları aldıkları bıçak darbeleri ve besinlerle sürekli teması sebebiyle bakterilere en çok davetiye çıkaran yüzeylerden birisi. Üstelik özellikle ahşap olanlarının bulaşık makinesinde yıkanamaması da ayrı bir sorun. Tam bu noktada salatalarınızın baş kahramanı limon devreye giriyor. Bir miktar karbonat ve yarım limon ile ovalayacağınız kesme tahtalarınız hem tertemiz olacak hem de güzelim limonlardan maksimum verim alacaksınız.
Ev hijyeninde deterjan yerine sirke
Geçtiğimiz senelerde bianet editörlerinden Evrim Kepenek Temiz Gelecek Derneği'nden Buket Atlı ile doğada çözünemeyen temizlik maddelerinin toprağımıza etkileri ve temizlik maddelerinin organik alternatifleri üzerine bir röportaj gerçekleştirmişti.
Uzmanlar tarafından birçok faydası olduğu belirtilen sirke de salatalarınızdan ev temizliğine kadar birçok alanda kullanabileceğiniz çok yönlü bir malzeme. Üstelik evde yapımı tahmin edebileceğinizden çok daha kolay. Özellikle koruyucu içermedikleri için kısa sürede çürümeye yüz tutan organik meyvelerinizin sirke yapımında kullanarak hem çöpe gitmelerini önleyebilir hem de deterjan kullanımından kaçınabilirsiniz.
Eski tişörtleriniz yeni çantanız olabilir
Dolabınızdaki eski tişörtleriniz eğer bağışlayamayacağınız kadar yıpranmış durumdalarsa birkaç ufak dokunuşla yeni bez çantalarınıza dönüşebilirler. Çantalarınızı dilerseniz tek parçadan, dilerseniz birkaç tişört veya kullanmadığınız diğer tekstil ürünlerinden elde edeceğiniz kumaşlarla patchwork tarzında geri dönüştürebilirsiniz.
(EŞ/EMK)