Marketlerde Fazla Çalışma ve Çalışılmayan Süreler Nasıl Telafi Edilir?

Fotoğraf: AA - Arşiv

Virüs salgını nedeniyle gündeme gelen son uygulamalardan biri de, hafta sonlarında veya varsa diğer tatil günleri ile birleştirilerek sokağa çıkma yasaklarının başlaması. Bu nedenle, temel ihtiyaçlarla ilgili işyerlerine özel çalışma düzenleri belirleniyor.

Örneğin, sokağa çıkma yasağının başlayacağı  günden önceki gün, market, bakkal ve manavlar 08.00-23.00 saatleri arasında açık kalabilecekler, cumartesi ve pazar günleri ise, kapalı olacaklar.

Bu nedenle yayınlanan genelge uyarınca işin niteliği gereği örneğin fırınlar, eczaneler ve bazı işyerleri, sokağa çıkma yasağı ilan edilen günlerde çalışma yapabilecek.

Bunların içinde çalışma koşullarının zorlanması anlamında karşımıza çıkan işyerleri genellikle marketler, bakkallar ve manavlar oluyor. 

Bu işyerlerinin yasaklanan günden önceki gün saat 23.00'e kadar açık kalmaları ve sokağa çıkma yasağı nedeniyle normalde açık olan cumartesi ve pazar günleri kapalı olmaları, bu işyerlerinde çalışılmayan günlerin ve bir gün öncesinde uzatılan çalışma süresinin ücreti sorun oluşturabilecek.

Çalışma sürelerine ilişkin kurallar

İş Kanunu’na göre, yeraltı maden işleri ve sağlık nedeniyle çalışma süresi azaltılmış özellikli bazı işler hariç, işyerlerinde çalışma süresi genellikle haftada en çok 45 saat olarak belirlenmiş. İş sözleşmelerinde aksi belirtilmedikçe, haftalık 45 saatlik çalışma süresi çalışılan günlere eşit  bölünerek günlük çalışma süresi belirleniyor. 

Buna göre, haftanın altı işgünü çalışılan işyerlerinde günlük çalışma süresi en fazla 7.5 saat oluyor. Ayrıca, işin orta bir yerinde, 7.5 saat çalışılan işyerlerinde, en az yarım saat olarak verilecek ara dinlenmesi, çalışılmış gibi sayılan sürelerden sayılmıyor. Yine,  günlük çalışma süresini değil, haftalık çalışma süresini aşan çalışmalar fazla çalışma sayılıyor.

Süpermarketler genellikle saat 09.00'da açıldığından, bir saat ara dinlenmesi yaptıkları varsayıldığında, bu işyerinde çalışan işçilerin çalışma sürelerinin, 17.30 da bitmesi gerekiyor.

Süpermarketlerin gece 21.00 civarında kapandığı düşünüldüğünde (bazı yerler daha erken açılıp daha geç kapanabiliyor) aynı işçilerin 17.30'dan sonra saat 21.00'e kadar çalışmaya devam ettirilmesi olağan çalışma düzeni olamaz.

Bu nedenle, 09.00-21.00 saatleri arasında açık kalan bu tür işyerlerinde işçilerin kalan çalışma süreleriyle vardiyalı çalıştırılmaları gerekiyor (Örneğin, işçilerin bir kısmı 09.00'da gelip 17.30 da giderken diğer bölümü 13.00 de gelip 21.00 de gidebilir ).

Belki, saat 17.30'dan 21.00'e kadar olan sürede yapılacak çalışmaları desteklemek amacıyla “kısmi süreli” işçiler istihdam edilebilir.  

Bu durumda, öncelikle normal iş günlerinde yukarda belirtilen yasal çalışma biçiminin benimsenmesi gerekiyor. Eğer,  saat 09.00'dan 21.00’e kadar aynı işçilerin çalıştırıldığı yasaya aykırı bir çalışma düzeni varsa, sokağa çıkma yasağı nedeniyle aynı işçilerin saat 23.00'e kadar çalıştırılması, ikinci kez sorun oluşturuyor.    

Bu nedenle, marketlerde  öncelikle  vardiyalı çalışma biçiminin uygulanması gerekiyor. Ancak, yasal çalışma biçiminin uygulandığı yerlerde, sokağa çıkma yasağı nedeniyle bir gün öncesinde uzatılan çalışma saatleri ile çalışılamayan günler ve ücretleri konusunda nasıl bir yol izlenebileceği düşünülebilir.

Telafi çalışma nedir?

İş Kanunu’na göre, işyerlerinde zorunlu nedenlerle iş durmuşsa, ulusal bayram ve genel tatillerden önce veya sonra işyeri tatil edilmişse veya benzeri nedenlerle normal çalışma sürelerinin önemli ölçüde altında çalışılmışsa veya işçinin talebi ile kendisine izin verilmesi halinde, işveren eksik çalışılan sürelerin daha sonra telafi edilmesini isteyebilecek (m.64).  

Telafi çalışma kapsamında hareket edildiğinde, çalışılmayan sürelerin ücretleri çalışılmış gibi ödenecek. Sonra dört aylık (virüs salgını nedeniyle bu süre iki aydan dört aya çıkarıldı) süre içindeki işgünlerinde, günlük çalışma süresi üstüne, 11 saati geçmemek üzere, en fazla üç saat fazla çalışma  yapılarak, çalışılamayan süreler telafi edilecek ve fakat bu çalışmalar fazla çalışma sayılmayacak, ücretleri zamanında ödenmiş olduğu için bu defa ücret ödenmeyecek.

Aslında, işverenin iş vermesini ya da işçinin çalışmasını engelleyici zorlayıcı nedenler ortaya çıktığında, işverene bir haftaya kadar günde yarım ücret ödeme yükümlülüğü veren bir düzenleme daha var (m.40).

Ancak, bu düzenleme esasen, zorlayıcı nedenlerle sözleşmenin feshine giden süreçte tarafların beklemesi gereken bir sürede bir haftaya kadar yarım ücret ödenmesini gündeme getiren bir düzenleme olduğu için, iki gün sonra tekrar olağan çalışma düzenine geçilecek ortamda, eksik ücret ödeneceği de dikkate alındığında, uygulanacak bir yaklaşım olarak  düşünülmemeli.

Telafi çalışma uygulanırsa

İdari kararla hafta sonunda kapalı kalan, bir önceki gün ise saat 23.00’e kadar açık bırakılan marketlerde, çalışılmayan günlerin ücretleri ile bir gün önce uzatılmış çalışma sürelerinin ücretleri konusunda çözüm telafi çalışma olabilir.

Bu durumda, sokağa çıkma yasağı uygulanan günlerde zorunlu olarak açık kalamayan marketlerde, iş görülemediği halde, işçilerin ücretleri tam ödenecek sonra, çalışamadıkları süreler için kendilerine dört ay içinde günlük çalışma süresinin üstüne 11 saati geçmemek koşuluyla en fazla üç saat  telafi çalışma yaptırılabilecek.

Telafi çalışmalar için ayrıca ücret ödenmeyecek. Bu bağlamda, sokağa çıkma yasağının uygulanacağı günden önceki gece saat 23.00'e kadar yapılan  çalışmalar da, çalışılmayan ama ücretleri ödenen sürelerin telafisi olarak değerlendirilebilecek. (DK/APA)