Kürdün sevgiliye serenadı
*Fotoğraf: Şeyhmus Diken/ Diyarbakır/ bianet.
Bir kaç yıl evvel Irak Kürdistanı'nın Hewlêr/Erbil şehrinde ilk kez farkında olmuştum.
Erbil Valisi Newzat Hadî, küçücük bir kutu içinde, kutudan çıkarıp avucunuza aldığınızda üzeri pütürlü, hoş ve latif koku saçan elma görüntüsünde ama sanki elma olmayan zarif armağanını sunmuştu.
O armağan hakkında çok kısa bir bilgi orada verilmiş olmakla birlikte dönünce merak edip araştırarak soruşturmam sonunda işin aslını öğrenivermiştim.
Meğerse üzerine karanfil saplanmış elma imiş Erbil valisinin bizzat Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi Kültür Bakanlığı'nca bir proje olarak işlevlendirilen ve turizm objesi haline dönüştürülen armağanı.
Eski İran Kürtlerinin tarihinde yılın istenilen her hangi bir gününde âşıkların, sevgililerin, sevdiklerinden ayrı düşenlerin; aşkını, sevdasını, sevgisini dile getirmek, yeniden hatırlatmak için sunduğu bir kadir kıymetbilirlik nişanesi imiş Kürtçe adıyla Sêva Mêxekrêj (Karanfilli Elma).
Küçük boy bir kırmızı elmanın her bir yanı en küçük boşluk bırakmamak kaydıyla çok sık, birbirine bitişik olmak kaydıyla karanfiller saplanarak donatılıyor.
İşlem bittikten sonra kuru karanfilin kokusu, taze elma kokusuyla buluşunca hoş bir rayiha ortama yayılıyor. Üstelik bu iki ürünün buluşma halinin kokusu da çok uzun süre kaybolmuyor.
Bize sunulan karanfilli elma paketinin üzerinde 2014 tarihi vardı ve yapılış tarihi üzerinden bir kaç yıl geçmiş olmasına rağmen çok güzel kokuyordu.
İçinde çok dilli olarak hazırlanmış kısa tanıtım metnine baktığımda "yüz yıl dahi geçse" kokusunu kaybetmediği ifade ediliyordu.
Projeyi İran Kürdistanı'ndaki çatışmalı hâl nedeniyle topraklarını terk edip Irak Kürdistanı'na yerleşen ve 11 yıl Süleymaniye'de okuyup yaşayan, bir süre Diyarbakır'da yaşayıp sonra İsveç'e yerleşen Heykeltraş Seywan Saedian, Irak'ta iken Kültür Bakanlığı'na sunmuş.
Dönemin Kültür Bakanı Felakeddin Kakeyî projeye çok sıcak bakmış ve hayata geçirmiş. Sonra da "taşınabilir organik Kürt kültürü" simgeselliği üzerinden önemli bir yitik değerin gün yüzüne çıkmasına vesile olmuş Sêva Mêxekrêj...
Üç yıl kadar önce birazda konuyla ilgili bilgisizliğimden projenin sahibi Seywan Saedian'ı aramış, kendisine de sormuştum. O da anlatmıştı.
2005 yılında Irak Kürdistanı Kültür Bakanlığı'na projeyi sunduğunda bu çok eski gelenek neredeyse unutulmuş haldeymiş.
2005 yılından sonra öncelikli olarak Irak Kürdistanı'nın dört şehri ve 100 dolayında irili ufaklı yerleşkesinde adeta bir "karanfilli elma, sevgililer bayramı" kutlaması haline dönüşmüş.
"Hakkında dört belgesel film, 30 saat dolayında video kaydı," sayısını kendisinin de hatırlamadığı kadar röportaj ve yazı yayımlanmış meğerse!
2013 yılında Irak Kürdistanı Şehitler Bakanlığı "Sêva Mêxekrêj"den 1000 adetini proje sahibinden satın alarak Saddam döneminin en büyük kitlesel Kürt katliamı olan ve 200 binin üzerinde insanın katledilmesi olarak tarihe geçen Enfal ve Halepçe soykırımının mağduru ailelere o günün anısına armağan olarak sunmuş.
Aslında bu "resmî" sunumun ironik bir arka planı da olmalı bellekte elbette. Bilindiği üzere Enfal ve Halepçe katliamından kurtulanlar uçaklardan atılan gazın (sarin gazı olduğu sonradan yazıldı) elma kokusuna benzer bir koku ile yayıldığını ve kokunun sonrasının da ölümlerle bittiğini anlatıyorlar(dı).
Ama işin Kürt tarihindeki asıl otantik hikâyesine göre; yaşanmış olan birçok aşk hikâyesinde; âşık olan ama aşkını ifade edemeyen genç; Sêva Mêxekrêji hazırlayıp âşık olduğu kişiye aşkını dile getirmek üzere gönderiyor.
Ayrıca aralarında sorun yaşayan sevgililer de barışma nişanesi olarak "Karanfilli Elma" hazırlayıp birbirlerine sunarlarmış.
Sêva Mêxekrêj üzerinde yapılan kimi araştırmalarda bu geleneğin Zerdüştilik döneminden beri var olan bir "aşk geleneği" olduğu ve "aşk" ile "barış" üzerinden yılın herhangi bir gününde dile getirilebileceği de dillendiriliyor.
Ama işin uluslararası boyuta taşınması bir başka güzelliği beraberinde getirmiş.
2005 yılında projenin hayatiyet bulmasıyla, 2006 yılından itibaren; madem uzun yıllardır dünyanın her yerinde "valentina day" olarak 14 Şubat Sevgililer Günü, kutlanıyor, aynı gün Sêva Mêxekrêj (Karanfilli Kırmızı Elma) Günü, "Valentîna Kurda" olarak Kürtler arasında da kutlansın diye düşünülmüş ve kabul de görüp yaygınlaşmış.
Bu vesileyle bu projeyi uluslararası organik Kürt kültürü olarak yaygınlaştırmak isteyen Seywan Saedian; Diyarbekir, İstanbul ve yurt dışında proje eksenli çalışmalar yapmış / yapıyor.
Konuyla ilgili bir de espri de var, onu da yazmadan geçmeyeyim:
Dayika wi pirs kirîye "Kûrê min berdila te heye gelo! ". Bersiv daye kûrê wî; "Na wele tuneye dayê ". Dawî yên dawî ew bersiv, bû ye Valentine Day... İşte o "wele tuneye dayê", valentine day olmuş(muş)!
O halde Valentine Day'dan bize düşen; "Valentîna Kurda û Sêva Mêxekrêj" 14 Şubat ve haftası kutlu olsun ve piroz be...
12 Şubat 2021 Diyarbekir
(ŞD/PT)