Emeğin Kareleri: Foto Galatasaray

Foto Galatasaray... Cumhuriyetin ilk yıllarında kurulan stüdyo 1985'e kadar hizmet vermiş. Bu hizmetin bugüne yansıması ise Tayfun Serttaş'ın editörlüğünü yaptığı ve stüdyonun fotoğrafçısı Maryam Şahinyan'ın yarım asırlık mesleki birikimlerinin yeniden görselleştirildiği Aras Yayınların çıkan kitap.

1935-1985 yılları arasında Beyoğlu Galatasaray'daki gösterişten uzak stüdyosunda kesintisiz olarak fotoğraf çeken sanatçının eserleri derlenmiş.

Eserin oluşumunun en zor yanı Şahinyan'ın hayatta olmaması. Fotoğraf sanatçısı hiç evlenmemiş, çocuğu yok. Bu yüzden arşive sahip çıkabilecek herhangi bir varis de mevcut değil.

29 yaşında olan Serttaş, oluşturduğu ekiple birlikte titiz bir çalışma ile iki yıllık bir süreç içerisinde yaklaşık olarak iki bine yakın eser taramış ve içlerinden bin tanesine yer verebildiği bu çalışmayı koymuş ortaya.

İstiklal Caddesi'ndeki Hıdivyal Palas'ın ikinci katında topu topu 15 metrekarelik bir deponun zemininde, 20 yıl boyunca unutulmuş dokuz büyük koli içerisinde 1139 kutu dolusu negatif filmi öylece bırakmanın mümkün olamayacağını daha ilk anda anlamış. Bu yüzden tek  çıkar yol olarak onlara dokunmak kalmış. Üstelik bu anlamda bir ilk olmakta  cabası.

"Öylesi manevi bir yükü sırtlamaya hazırlanmanın yol açtığı vicdani kaygı ve aniden tüm gelecek programları iptal edecek olmanın yarattığı mantık muhasebesini hesaba katmazsak, düşünmem pek uzun sürmedi.

O ilk kesişmenin ardından hiçbir şey bana, koliler dolusu İstanbul'dan daha cazip gelmedi. Biz aslında o ilk görüşte birbirimize çoktan tav olmuş, rüyalarımızda başlamıştık bile hikayeyi tersten sarmaya" diyor.

Kitap beş ayrı bölümden oluşuyor. "Kültürel Temsiliyet", "Toplumsal Cinsiyet", "Göç ve Değişme", "İdealize Edilmiş Çocuk Bedenler" ve "Moda Yansımaları". SALT Araştırma ve Programlar Direktörü Vasıf Kortun ve yazar Karin Karakaşlı'nın sunuş yazılarıyla zenginleşen kitap I. Dünya Savaşı'ndan itibaren on yıllar boyunca aileler ve insan portreleri üzerinden İstanbul'un hatta Türkiye'nin demografik ve sosyolojik yapısına ayna tutuyor.

Dört adet abartısız vesikalık dışında kendisine ait neredeyse hiç fotoğrafı bulunamayan Şahinyan, yaşamı boyunca her zaman objektifin arkasındaki göz olmayı tercih etmiş.
Foto Galatasaray'ın, fiziksel arşivi tamamı siyah-beyaz negatif ve cam negatiflerden meydana geliyor.

Görsel bir bilgi bankası

Öznelerinin itinayla hazırlandıkları önemli anları birer "anı"ya dönüştürülmüş. Fotoğraflar sıradan vesikalar  olmaktan çok, değişik içerikteki mizansenler, kültürel kodlar, günlük ihtiyaçların yaşam sarmalı içerisinde ne denli büyük anlamlar ifade ettiğinin kanıtı.

I. Dünya Savaşı'ndan itibaren farklı siyasal dönemleri içeren arşiv, kronolojiyle ters orantılı olarak İstanbul'da Rum, Yahudi ve Ermeni toplumlarını da gözler önüne seriyor.

Anadolu'dan yeni göç edenlerin çoğalmasına; giyim kuşam, aksesuar ve saç modeli değişikliklerinden kent hayatındaki sınıfsal ve demografik yapıların dönüşümüne, şehre adapte olma sürecinde yaşanan kültürel şoklar ve kuşaklar arasında yol açtığı farklılaşmadan toplumsal cinsiyet normlarının fotoğrafa yansıması  ve elbette bir kadın fotoğrafçı olarak Şahinyan'ın estetik alışkanlıklarına kadar farklı imgelere ve okumalara açıktır.

Foto Galatasaray literatürde tarihsel bir kaynak olarak yer alabilir mi? Bizce alır. Akademik bilgilerin, yazınsal ve sözel kaynakların bize sunduğu hikayelerin ötesinde bir bilgi sunuyor alıcılara. .. Hem de görsel dokümanlarla.

Kitaptan sergiye...

Eserlerin bir kısmı  Açık arşiv projesi kapsamında Açık Arşiv Mekanında sergileniyor  İstanbul Karaköy'de  Salt Galata'nın üçüncü katında (Eski Osmanlı Bankası Binası) sanatseverleri bekliyor.

Bankalar Caddesinde yer alan o görkemli ve tarihi binalardan biri Salt Galata. O caddeyi biliyorsanız ve binaların içini merak etmişseniz işte fırsat. Üstelik içindeki sanat eserleri de  yalnız İstanbul'un değil,Türkiye'nin de bir dönemine ışık tutuyor.

Serttaş kitabın içinde yer alan ve sanatçının 60 yıllık meslek hayatında biriktirdiği  fotoğrafları, insan ve aile portrelerinin yanı sıra Katalolik din insanları, Ermeni rahibeler, bar Mitsva'ya giren Musevi çocuklar, hatıra fotoğrafı çektiren Rum kız çocukları, Bolşevik Devrimi'nden kaçıp İstanbul'a sığınan Ruslar, opera sanatçıları, müzisyenler,  göçlerle İstanbul'u mesken tutan taşralılarda yer alıyor. Özellikle aileler üzerinden tarihsel kesitler sunan Şahinyan, Galata'nın üzerine kamerasını koyup çekmiş insanları fotoğraflarını.

Sergi aynı zamanda bize farklı analizler sunmamıza da yardımcı oluyor.Örneğin eserler arasında yer alan düğün fotoğrafı; sadece düğün fotoğrafı  olarak bakmak doğru değil ; çünkü her  insanın ayrı ayrı hikayeleri olsa da üzerine işlenen kültürel kodlarla o dönemin sosyolojik demografik özelliklerini de taşıyor.

Tek bir fotoğrafın bile koca bir hayatı anlattığı Karaköydeki Sergi 22 Ocak'a kadar ziyaretçilerini bekliyor.

Tayfun Serttaş kimdir?

1982 doğumlu sanatçı, yazar ve araştırmacı. İstanbul ve Bodrum'da yaşayan Serttaş İstanbul Üniversitesi Sosyal Antropoloji programından 2004 yılında 'Kent Antropolojisi' alanında hazırladığı tez çalışmasıyla mezun oldu. Yıldız Teknik Üniversitesi Sanat ve Tasarım Fakültesi Disiplinlerarası Sanat programındaki yüksek lisansını, 'Modernizm ve kültürel temsiliyet olguları bağlamında İstanbul'da fotoğraf ve azınlıklar' konulu tez çalışması ile 2007'de tamamladı. Yapıtları başta İstanbul, Londra, Paris, Varşova, Beyrut, Atina ve Frankfurt olmak üzere birçok kentte sergilendi. Yürütmekte olduğu açık arşiv projelerinin ilk kitabı olan Stüdyo Osep, 2009 yılında Aras Yayıncılık tarafından yayımlandı.

Maryam Şahinyan kimdir?

Türkiye'nin ilk kadın stüdyo sahibi ve fotoğraf sanatçısı. 1911 yılında Sivas'ın en görkemli sivil yapılarından Şahinyan Konağı'nda (Cam Konak) doğdu. Dedesi Meclis-i Mebusanda Sivas Mebusu olmasından ötürü çeşitli sınıfsal ayrıcalıklarıyla dünyaya geldi. 1915'ten sonra değişen siyasal ortamdan Şahinyan aileside etkilenerek İstanbul' yerleşti. Gençlik yıllarında amatör olarak fotoğrafla ilgilenen baba Mihran Şahinyan, ailenin geçimini sağlayabilmek için 1933 senesinde, Beyoğlu'nda Yugoslav muhaciri iki kardeş tarafından işletilen Foto Galatasaray'a ortak oldu.

Maddi imkansızlıklar yüzünden okuluna devam edemeyen Maryam Şahinyan, babasından aldığı körüklü bir makine ile fotoğrafçılığa başlamış ve 1937 yılından itibaren geçimini sağlayabilmek için babasının ortak olduğu işletmeyi tek başına yürütme görevini üstlenmiş. Foto Galatasaray'ı 1985 yılında devreden Maryam Şahinyan 1996 yılında hayata gözlerini yumdu. (EA/ÇT)