Devletin ve Özel Sektörün Gönüllü Denetimcileri: Sivil Veri İnisiyatifleri

Makalenin Kürtçesi için tıklayın

Büyük veri, şirketlerin tüketiciler, devletlerin vatandaşlar hakkında sürekli ve yüksek miktarda topladığı veriler için kullanılan bir terim. Ancak, verinin öznesi bireyler değil, devletlerin ve şirketlerin kendileri olduğunda buna sivil veri, sistematik toplandığında ise sivil büyük veri diyebiliriz. Son yıllarda insan hakları ihlallerinden, devlet bütçelerinin takibine, iş cinayetlerinden, iklim adaletine çok çeşitli meseleler hakkında veri toplayan ve düzenleyerek yayınlayan sivil veri inisiyatifleri oluşmakta. Bunlar bildiğimiz sivil toplum kuruluşlarından farklı olarak, çalışmalarını sadece bir rapor olarak yayınlamakla kalmıyorlar, aynı zamanda araştırmalarını veritabanı olarak herkesin kullanımına açıyorlar.

Sivil veri inisiyatifleri, Birleşmiş Milletler, OECD, Dünya Bankası gibi insani yardımlar ve yatırımlar yapan uluslararası kuruluşların istatistiki çalışmalarından oldukça farklı işler yapıyor. Bu kuruluşlar ülkelerin sosyal, ekonomik, politik meseleleri hakkında genel istatistikler sağlar, ancak bu verilerin insanların hayati meselelerine dokunduğunu söyleyemeyiz. Örneğin, bir ülkenin Gayri Safi Millî Hasıla değeri, o ülkenin bir şehrinde sürdürülen ücretsiz toplu ulaşım mücadelesine bir katkıda bulunamıyor. Bir ülkeye dair hapsedilme oranları hapisteki gazetecilerin direnişine destek olamıyor. Ülkedeki yolsuzluk oranları kredi puanını etkileyebiliyor, ama kamu ihaleleri yoluyla oluşturulan tekelin önlenmesine karşı mücadeleye yardımcı olamıyor. Karbon salınım istatistikleri iki yozlaşmış hükümet arasında doğaya zarar verecek bir enerji anlaşmasını önlemekte etkili olamıyor.

Tabii sivil veri inisiyatifleri, devlet kurumlarından da ontolojik olarak farklı bir noktada. Devlet kurumları ulaşım, eğitim, sağlık gibi sosyal imkanları sağlayan altyapılara ve kendi işleyişlerine dair kayıtları halka bildirmekle yükümlü. Devlet kayıtlarının sadece belge olarak yayınlanmasından öte yapılandırılıp kullanılabilir halde veri olarak bildirilmesi çoğu ülkede henüz uygulanmıyor. Nitekim bu durum devletin sistematik olarak denetlenmesine engel oluyor. Öte yandan, sivil veri inisiyatifleri kendi odaklandığı spesifik konularda devletin işini üstlenmeden ama sadece devleti değil, özel sektörü ve kamu özel işbirliklerini de takip altına almaya çalışıyor.

Sivil veri inisiyatifleri, enformasyon müşterekleri diyebileceğimiz Wikipedia gibi oluşumlardan da ayrılıyorlar. Çünkü, Wikipedia’da kolektif editörlük ile ansiklopedik enformasyon derlenirken, sivil veri inisiyatifleri kendi dert edindikleri spesifik sosyal meseleleri tutarlı olarak, çoğu zaman alanda bulunarak, dolayısıyla derinlemesine yakından takip ederek detaylı veritabanları oluşturuyorlar.

Sivil veri inisiyatiflerinin amacı sadece takip ettikleri meseleler hakkında toplumu bilgilendirmek değil, mesele hakkındaki olgusal gerçekleri ve kanıtları veri olarak tutarak referans yaratmak ve arkasında durmak. Sivil veri inisiyatifleri araştırmasını yaparken kendi alan kayıtlarından (röportajlar, incelemeler), mevcut ampirik araştırmalardan (akademik çalışmalar), kamusal enformasyondan (devlet kayıtları, raporlar, medya taraması), ve özel kaynaklardan (sızdırılan belgeler) veri toplar. Topladığı verileri dokunduğu yerlerde birbirine bağlayarak düzenler, veri standarları kullanır, ve veritabanları oluşturarak kullanıma açar. Verilerin kendisini, raporları ve analizleriyle beraber sistematik olarak pek çok iletişim kanalından yayınlar.

Sivil veri oluşturulduktan ve paylaşıldıktan sonra hareket etmeye başlar. Toplumsal savunmanın parçası olur, faillere odaklanmayı sağlar, araştırmacı gazeteciliği destekler, metanetli sivil pozisyonların inşasına katkıda bulunur, bir başka sivil toplum örgütünün iktidara karşı yaptığı manevranın parçası olur, dayanışmanın büyümesine katkıda bulunur. Sivil veri inisiyatifinin üretimi gazeteciye, aktiviste, sanatçıya, avukata, tasarımcıya, mühendise, akademisyene, sivil toplum örgütlerine, söz konusu meselede direnen herkese referans olur.

Bir sivil veritabanı evrildikçe odaklandığı meseleye özgü bir dil oluşturmaya başlar. Hak savunculuğu için geliştirilen uygulamalarda ve arayüzlerde kullanılırsa mücadelenin dili protokolojik olarak dolaşıma girer. Arayüzlerden ilmek ilmek örülerek Gramsci’nin deyimiyle egemenlere karşı sosyalist bir hareket için tesir pozisyonlarının inşasına katkıda bulunur.

Nitekim, ister açık zulümle ister sinsi ikiyüzlülükle olsun, iktidarın sistematik baskısına karşı sistematik mücadele bir zorunluluk. Bu yolda sivil veri sistematik mücadeleye katkıda bulunabilecek yöntemlerden biridir.

Sivil veri inisiyatifleri

Çeşitli sivil toplum konularında farklı ölçeklerde veri toplayan ve yayınlayan inisiyafilere örnekler başlangıç tarihine göre aşağıda sıralanmıştır. Her bir inisiyatif için kuruluş bilgileri, veri kaynakları, varsa sürdürebilmek için alınan fon desteği gibi bilgiler içieren bu liste kapsamlı değildir, eksikler olabilir, önerilerinizi [email protected] adresine gönderebilirsiniz. Sivil veri inisiyatiflerinin detaylı tablosu linkten görülebilir.

Open Secrets ABD’de para akışını takip ediyor. 1983 yılında Center for Responsive Politics tarafından kurulan kar amacı gütmeyen kurum çok çeşitli kuruluştan fon ve bireysel bağışlar ile sürdürülüyor.

PolitiFact ABD’de siyasetçilerin ifadelerinin doğruluk payını kontrol ediyor. Veri kaynağı olarak siyasetçilerin demeçlerini kullanıyor. 2007 yılında Tampa Bay Times gazetesi bünyesinde kurulan kar amacı gütmeyen kurum Bill & Melinda Gates Vakfı, Ford Vakfı, Knight Vakfı dahil bir çok kurumdan finansal destek alıyor.

Littlesis ABD’de devlet ve özel sektörün tepesinde kim kimdir, iktidar ilişkilerini takip eden bir veritabanı. Devlet kayıtları, medya taraması, ve bireysel katıklarla verilerini oluşturuyor. 2009 yılında Public Accountability Initiative tarafından kurulan kurulan kar amacı gütmeyen kurum, sağladığı API sayesinde verileri başka programlar içinden sorgulanabilir. Sunlight Vakfı, Chorus Vakfı, Arca Vakfı dahil pek çok kaynaktan fon alıyor.

OpenCorporates dünya genelinde her şirketin profil bilgilerini web’den kolayca bakılabilecek hale getirmeyi amaçlıyor. 2010 yılında Chrinon Ltd isminde bir şirket olarak kuruldu. Verileri oluşturmak için resmi şirket kayıtları, şirket websiteleri, Dünya Bankası, ve Open Knowledge Vakfı kaynaklarından faydalanıyor. Verilerine programatik erişim ücretli, bu şekilde gelir elde ediyor.

OpenSpending devletlerin kamusal bütçelerini, ihalelerini ve harcamalarını küresel boyutta takip ve analiz etmeyi, gazeteciler ve araştırmacılar için daha erişilebilir hale getirmeyi amaçlıyor. 2011 yılında Açık Bilgi Vakfı tarafından başlatılan proje 4iP, Açık Toplum Vakfı, Knight Vakfı, Omidyar Network, Hewlett Vakfı tarafından finansal olarak destekleniyor.

OpenOil doğal kaynaklar üzerine veri topluyor, açık olarak yayınlıyor ve danışmanlık sağlıyor. Petrol, doğalgaz gibi kaynaklar üzerine sözleşmeler üzerinden toplanan verilere haritalar ve API ile programatik olarak erişim sağlıyor. 2011 yılında bir Reuters muhabiri tarafından kurulan şirket Shuttleworth Vakfı’ndan destek aldı. Bugün pek çok uluslararası kuruluşa danışmanlık yaparak gelir elde ediyor.

EJOLT / Diren Çevre iklim adaleti üzerine çalışan bileşenler çevre ihtilafları hakkında veritabanı oluşturup, coğrafi haritada yayınlıyor. 2011 yılında başlayan platform, her ülkede akademik kurum ve sivil toplum kuruluşlarının kendi ülkesine dair yürüttüğü veri çalışmasıyla kolektif olarak ilerliyor. Türkiye’de Diren Çevre olarak Politik Ekoloji tarafından yürütülen çalışma Avrupa Birliği yedinci çerçeve programıyla fonlandı.

İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Meclisi Türkiye’de iş kazaları ve cinayetlerine dair dayanışma ağı, vaka takibi ve raporlama yaparak veritabanı oluşturuyor. İstanbul Tabib Odası ve TMMOB üyeleri tarafından 2011 yılında kurulan platform veri kaynağı olarak günlük ulusal ve yerel basın taraması, geniş işçi sağlığı uzmanı, doktor, iş müfettişi, gazetecilerden basına geçmeyen iş kazası haberlerini kendi ağındaki kişilerden doğrudan doğrulanmış olarak topluyor. Gönüllü ağından aidatlar, İstanbul Tabip Odası, Petrol-İş ve Tek-Gıda -İş sendikalarından destekler ile sürdürülüyor, ağırlıklı olarak gönüllülerin emeği ile yürütülüyor.

Mülksüzleştirme Ağları Türkiye’de sermaye-iktidar ilişkileri üzerine kolektif olarak veri derler ve haritalar yayınlıyor. 2013 Haziran’ında başlayan çalışma veri kaynağı olarak TC Sicil Gazetesi, Ticaret Odası kayıtları, ihale kayıtları, şirket websiteleri, basın taraması kullanıyor. Graph Commons üzerinden yayınlanan interaktif haritalar ve API ile programatik erişime açık olan çalışma tümüyle gönüllü ağının emeği ile yürütülüyor.

Poderopedia Şili, Kolombiya, ve Venezuella’da iktidarda kim kimdir veritabanı oluşturuyor. 2013 yılında başlayan proje Knight Vakfı ve Uluslararası Gazeteciler Merkezi tarafından desteklendi.

Bölgesel İdare ve Yerel Demokrasi yerel-bölgesel kamu politikaları ve yurttaş katılımı üzerine araştırma ve veri çalışması yapıyor. 2015 yılında Helsinki Yurttaşlar Derneği tarafından başlatılan çalışma yerel-bölgesel seviyede alanda araştırma yürütüp, düzenlenen atölyeler ile vaka haritaları hazırlıyor. Proje Avrupa Birliği ve AB Bakanlığı tarafından fonlandı.

Open Contracting Partnership dünya genelinde tüm devletlerin kamu ihalelerini takip etme ve veritabanı oluşturmayı amaçlıyor. 2015 yılında Dünya Bankası’ndan çıkarak başlayan proje kaynağı olarak olarak katılan devletlerin ihale kayıtlarını kullanıyor. Hewlett Vakfı, Omidyar Network, Açık Toplum Vakfı, Laura ve John Arnold Vakfı, GIZ, Hivos tarafından destekleniyor. (BA/EA)

Manşet görseli: Görsel Burak Arıkan'ın dahil olduğu Mülksüzleştirme Ağları çalışmasına dair burak-arikan sitesindeki tanıtımdan alındı.