100 Olay/Durum, 100 Şarkı, Memleket Tarihi

Murat Meriç’in “100 Şarkıda Memleket Tarihi” kitabından, bianet’te   Haluk Kalafat’ın onunla yaptığı söyleşi sayesinde haberdar oldum.

Uzun bayram tatilinde kitabı okurken ve kitaptaki şarkıları dinlerken, aslında yoruldum, hüzünlendim, içim acıdı. Karanfilli gülümsedim, kendime bile yabancı gelen kahkahalar attım. Bilmediklerimi öğrendim, bildiklerimi hatırladım; hatırlamak istemediklerimi de maalesef hatırladım.

‘Tarihi, şarkılar üzerinden okuyan’ ve plak koleksiyonundan yararlanıp dostlarından aldığı destekle; farklı alanlarda sergilediği “Şarkılı Memleket Tarihi” söyleşilerini kitapla vücuda getirdiğini söylüyor Murat Meriç. Söyleşilerine benim gibi ulaşamayanlar için harika bir şey olmuş bu özgün çalışma. Dilerim arşivindeki diğer kayıtları değişik seçkilerle bizlere sunmaya devam eder.

100 olay/şarkı

Şarkılı tarih yazarı Meriç; memlekette ve dünyada olan bitene dair şarkılardan seçki yapıp bölümlemiş. “İstiklal Marşının Kabulü-1921”le başlayan kitapta; yeni rejimin inşası, memleket ahvali, iki ‘şarkılı” darbe, barış için savaşanlar, işçi bayramı, ‘harika gaz’lı günlere, dünyanın ahvaline, ‘küçük Amerika’ olma yoluna, yeni oyuncaklara ve –illaki- futbola ilişkin bölümlerde 100 olay/şarkıya, ‘son deyiş’inde de beş belgesele yer vermiş.

Kitabın her bir bölümünde önce giriş yapılıyor; sırasıyla şarkının adı, ait olduğu yıl, olay/durumun adı ve tarihine yer veriliyor; sonra da bir-iki kitap sayfası uzunluğunda bilgi veriliyor; sonunda da kare kot yer bulunuyor.

Akıllı telefonumun aklından yararlanmayı beceremediğim için okuma esnasında;  masaüstü bilgisayarıma ‘agackakan.org’ sitesinden indirerek dinledim şarkıları, yanı sıra not da alarak.

“Erdi bahar sardı yine neş’e cihanı”

Kitabın “Yeni rejim inşa edilirken” bölümünde Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte yapılan yeniliklerden bazıları mesela Harfler Marşı, Türkçe Ezan, Türklük Marşı gibi. Modern Folk Üçlüsü’nün –bir zamanlar yasaklanan- klasik alaturka şarkıları yeniden yorumlamalarına dair bilgi de var kitapta.  1960’lı yıllardaki Milli Petrol Hamlesine dair, Alpay’ın Anadolu-Pop tarzında yaptığı promosyon plaktaki  ‘Raman’ şarkısını dinlemenizi hasseten öneririm.

“İnsanlar bir arada / hayattan zevk almalı”

Kitabın en hacimli bölümü: memleket ahvali. Tam 46 şarkı/olay-durum var; çoğu felaket şeyler üzerine olsa da.

Mustafa Suphi ve arkadaşlarının öldürülmesi(1921), 6-7 Eylül 1955 olayları,  Hüseyin Köse’nin “Avrupa’nın Kızları (1971)” ile Bora Ayanoğlu’nun Rose-Mari (1977) şarkıları ile Almanya’ya işçi göçü, Turan Emeksiz’in öldürülmesine dair Timur Selçuk’un “Hürriyet Marşı (1977)”, Adalet Partisi iktidarı, 6. Filo’nun gelişi ve Vedat Demircioğlu’nun ölümü ile 1960’lı yılların sonundaki grevlere kadar birçok şarkı/olay-durumu okumak, dinlemek yorucu ve düşündürücüydü.

“Gonca güller, karalar bağlar”

Ulaş Bardakçı’nın 19 Şubat 1972’de öldürülmesine dair Zülfü Livaneli’nin “Ulaş” şarkısı; 30 Mart 1972’deki Kızıldere Olayına dair Sefil Mustafa ve Selda’nın şarkıları; İlhan Erdost’un 7 Kasım 1980’de öldürülmesine dair Melike Demirağ’ın “Türküler” şarkısı; Erdal Eren’in 13 Aralık1980’de idamına dair Sezen Aksu’nun  “Son Bakış(1989)” şarkısı ile YÖK’ün (1998) yıldönümü için Bulutsuzluk Özlemi’nin yaptığı beste de bellek tazeleyici.

Cem Karaca’nın 29 Haz. 1987’de ülkeye dönüşüne dair “Oh Be”; 1990-Büyük Madenci Yürüyüşüne dair Grup Yorum’un “Madenciden”;  2 Temmuz 1993’deki  Sivas Katliamına dair Moğollar’ın söylediği “Issızlığın Ortasında (1994)”; 24 Ocak 1993’de Uğur Mumcu’nun öldürülmesine dair “Uğurlar Olsun”; Sezen Aksu’nun “Cumartesi Türküsü”; Ahmet Kaya’nın “Hadi Bize Gidelim”; 19 Ocak 2007’de Hrant Dink’in öldürülmesine dair Yash-Ar’ın söylediği “Nefrete Kine Karşı (2009)” şarkıları ile 15-16 Haziran 1970 işçi yürüyüşüne dair Timur Selçuk’un şarkısı da “memleket ahvali” bölümünün içeriğindeki  şarkı/olay-durumlardan bazıları.

“Aman aman Halime/ Ah ne biçim de ses varmış, kız sende”

Özal’lı yıllara(1983-1989)  dair “Tombul’un Türküsü”; Alpay’ın söylediği “Fabrika Kızı (1970)”; Banker Kastelli’nin kaçışına(1982) dair “Pop Kaçtelli”; ‘sağdan’ ayrımcılık ve ötekileştirmeye dair “Kuklacı Marks”; Fikret Kızılok’un Süleyman Demirel’e dair nefis “Demirbaş” şarkısı ve Hurşit Yenigün Orkestrası’nın “1982” şarkısı bilgilendirici, düşündürücü ve hatta eğlendirici de.

Ülke ahvaline dair bölümdeki “Turizm” şarkısı ve 1 Mart 2004’de töre cinayetine kurban giden Güldünya için Aylin Aslım’ın besteleyip söylediği şarkı da seçkinin güzelliklerinden bence.

27 Mayıs ve 12 Eylül: İki “şarkılı” darbe 

Kitabın 1960 ve 1980 darbelerini içeren bu bölümünde, hepimizin çok iyi bildiği “Gazi Osman Paşa” Marşına, Ahmet Kaya’nın “İçerden Çıkan Adam(1988)” şarkısı ile Mozaik Grubunun Kenan Evren’li yıllara dair “Emekli Albay Hilmi Ertunç” şarkısını dinlemek de  önerilir.

Murat Meriç, 70’li yıllarda barış için savaşanları unutmamış. Beş şarkılık bu bölümde Ayten Alpman “Bir Başkadır Benim Memleketim”i; Yasemin Kumral’ın Kıbrıs Barış Harekatına dair “Girne’den yol bağladık” şarkıları ile belleğimizi tazeliyor.

Üç şarkılık “İşçinin Emekçinin ‘Bayram’ı” bölümünü izleyen “Bu Gaz Harika Dostum” bölümündeki her şarkı çok tanıdık. “Eyvallah”, “Tencere Tava Havası”,   “Uyan Berkinim”e can-ı yürekten eşlik etmek mümkün.

“100 Şarkıda Memleket Hali” kitabının “Dünya Ahvali” bölümünde 2. Dünya Savaşına, Hiroşima’ya atılan atom bombasına, 1 Eylül Dünya Barış Gününe, Sadun Boro’nun dünya turuna çıktığı ‘Kısmet’ adlı teknesine, suikast kurbanı Kennedy’e, Muhammed Ali’nin dünya şampiyonluğuna Halley Kuyruklu Yıldızına dair şarkılar var. Mozaik Grubunun Viktor Jara’nın ölümünü anlattığı “Bir Adam Öldü” şarkısı ile  Öztürk Serengil’in ilk kalp naklini yapan(1967) Doktor Barnard’a dair şarkısı da bu bölümde yer alıyor.

“Zeytinyağlı yiyemem/ Basma da fistan giyemem

Marshall Yardımı, Kore Savaşı, Haşhaş ekiminin yasaklanması, ambargoya dair bilgi ve şarkıların olduğu “Küçük Amerika Olma Yolunda” bölümünü, sinema- televizyon-ve hamburgere dair şarkıların ‘yeni oyuncaklar”a yani olduğu bölüm izliyor. Barış Manço’nun “Lahburger” şarkısı ise hasseten önerilir. Futbol tarihine ilişkin bölüm ilgimi çekmedi ama Murat Meriç’in ‘bonus’ olarak kitabın sonuna eklediği belgesel plaklar ve öyküleri hoş bir sürprizdi.

“Bir şarkılık hakkın olsaydı, hangi şarkı olurdu?” diye sormuş 45 gün önceki söyleşide. Haluk Kalafat. İçerik değil, itibarıyla Metin Ersoy'un “Her Şey Berbat (1970)”  şarkısı ve memlekete dair söylenecek söz için de Moğollar'ın  “Bir Şeyler Yapmalı” şarkısı demiş

Memleket tarihine ‘olay/durum’ların eklendiği günümüzde, yeni şarkılar bestelenip dillendirilecektir mutlaka. Yine de Murat Meriç’e sormak isterdim olanağım olsa: “Şimdi bu iki şarkıya başka hangi şarkıyı eklersiniz?” diye. (ŞK/HK)