Kediler Dünyaya Nasıl Yayıldı?

Kediler ve onların insanlarla ilişkileri bilinenden çok daha eskilere dayanacak gibi. Nature’dan Ewen Callaway’ın haberine göre, araştırmacılar, kedilerin çiftçilerle ilişkileri sayesinde, tüccarlar ve Vikinglerle seyahat ederek dünyaya yayıldıklarını açıkladı.

İlk tam köpek genomu 2005 yılında sıralansa da, kedilerin genomunun sıralanması için iki yıl daha geçti ve Tarçın adındaki Habeş kedisinin yüksek kalitede gen haritası nihayet yayınlandığında yıl 2014 olmuştu.

Son birkaç yıl için DNA analizi yapmanın düşen maliyeti kediler üzerinden araştırma yapanlar için kolaylık sağladı. Kısa süre önce, Paris’teki Jacques Monod Enstitüsü’nden evrimsel genetikçi Eva-Maria Geigl, Oxford’da bir konferansta tarih boyunca kedigillerin yayılması hakkında ilk kapsamlı çalışmayı sundu.

Geigl ve meslektaşları, Avrupa, Afrika ve Ortadoğu’daki otuz arkeolojik sitede bulunan 209 evcil kedi DNA’sının mitokondriyal analizini yaptı. Kediler, tarımın şafağından beri 18 yüzyıl boyunca insanlık tarihine yayılıyorlar.

Bulgulara göre kediler iki dalga halinde yayıldı. Tarım döneminin ilk patlaması evcil kedilerin vahşi atalarının yaşadığı Doğu Akdeniz ve Türkiye’de ortaya çıkışıyla oldu. Geigl, insanların tahıl depolamaya başladığından kemirgenleri de çekmesi sebebiyle bunun olduğuna inanıyor. Muhtemelen ilk kemirgenler peşlerinden vahşi kedileri de getirdi. İlk dönem çiftçiler, kedilerin kemirgen nüfusu kontrol altına almasının avantajlarını görüp,  yerli ırklara liderlik etmeleri için onları ayrılmamaya teşvik etmiş olabilir.

Callaway, ikinci dalganın birkaç bin yıl sonra olduğunu açıklıyor. Geigl’in ekibi Mısır’dan bir mitokondriyal soy ile kedilerin MÖ 4. Yüzyıl ile MS 4. Yüzyıl arasında Bulgaristan, Türkiye ve Sahraaltı Afrika’da görünmeye başladığını keşfetti. Ekip, bir kısım denizcilerin ticari görevleri sırasında gemilerdeki tahılları kemirgenlerden korumak için onları yanlarına aldığını ve böylece limanlara yaydığına inanıyor. Nitekim MS 700 – 1000 yılları arasına denk gelen Kuzey Almanya’daki bir Viking sitesinde Mısırlı bir kedi mitokondriyal DNA’sı bulundu.

Ekip ayrıca, tekir kedilerin mutasyonunun Ortaçağ’a kadar başlamadığını belirleyen örneklere DNA’larda rastladı. Araştırmacılar devam ettikçe muhtemelen kediler hakkında çok daha fazla bilgiyle karşılaşacak.

Stephanie Pappas LiveScience de yazdığı gibi, onlarca yıldır araştırmacılar kedilerin Mısır’da yaklaşık 4 bin yıl önce evcilleştirilmiş olduğuna inanıyordu. Ancak, 2004 yılında Kıbrıs’ta 9 bin 500 yıllık bir insan mezarında bulunan kedi kemikleri ve 2014 yılında 6 bin yıl önce Mısır’da kedilerin yetiştirildiğini gösteren başka bir çalışma bu fikri ters yüz etti.

Geigle’ın kronolojisiyle birlikte bu keşifler gösteriyor ki, insanlarla kedilerin ortak tarihi bilinenden daha büyük ve karmaşık. (R/AS)

* Yazı ilk olarak Rotka’da yayınlandı. Kaynak: Smithsonian Magazine. Kapak fotoğrafı: Thomas Peter/Reuters