Harmandalı'nın Bitmeyen Çöp Kabusu

Yıl 2014. Nüfusu dört milyona yaklaşan bir metropolde 22 yıldır yaşanan büyük problem “çöp”.

İzmir’in Harmandalı semtinde yaşayanlar bu sıkıntıyı her gün çekiyor. Yöneticilerin ilgisini çekmeye çalışan bölge sakinleri, çöplüğün acilen kaldırılmasını istiyor.

Adı Hasan. Yaşı 56. Hayatının 54 yılını Harmandalı’da geçirmiş. Kalan iki yılda da askere gitmiş. Doğduğundan beri ailesiyle hayvancılık işinde. 100 kadar koyunu var Hasan’ın. Çöplükten şikâyetçi. “Buranın hayatını bitirdi” diyor ve ekliyor “Eğer bu çöplük olmasaydı, buralar çok değerlenirdi zira İzmir’in en güzel havası burada.”

Harmandalı, bir diğer adıyla “Harmandalı katı atık depolama tesisi”. 1992’de Karşıyaka ilçesine bağlı Harmandalı köyünün 2,5 km doğusunda kuruldu. Şehir merkezine 25 kilometre uzaklıkta olan alan, İzmir Büyükşehir Belediyesi tarafından "şehir dışı" olarak görüldüğü için bu bölge kullanıldı.

Ancak bölgenin, 2009’da imara açılmasıyla günümüzdeki halini almaya başladı. Gün geçtikçe nüfusu artan Harmandalı ve çevresinde, şu an 50 bin civarında kişi yaşıyor. Onlar her gün bu sağlıksız havaya maruz kalıyor ve küçük yangınlara da alışık durumdalar.

“Kokudan pencereyi açamıyoruz”

Konuştuğumuz kişiler genellikle isimlerini vermek istemiyor. Bölgede yaşayanlar, kokudan şikâyetçi. Hamamböceği, sinek ve fare ise diğer sorunlar. “Çamaşır bile asamıyoruz, balkona astığımız çamaşırları atmak istiyorum” diyor bir İzkent sakini. “Kokudan camı, pencereyi açamıyoruz burada. Düşünün İzmir’in yaz sıcağını… Misafir bile çağıramıyoruz” diye ekliyor.

Bölge, üç farklı semtten oluşuyor. Biri çöplüğe adını veren Harmandalı Cumhuriyet Mahallesi, Ev-ka 5 ve İzkent Mahallesi. Ev-ka 5 evleri, üç yıl önce Toplu Konut İdaresi Başkanlığı (TOKİ) tarafından ev sahiplerine teslim edilmiş. Bölge halkı, evlerinin asıl değerlerini yansıtmadığından şikâyetçi. Ev fiyatları, İzmir’in diğer ilçelerine oranla oldukça düşük.

Pek çok mahalle sakini, bölgenin kalkınmasına en büyük engeli çöp olarak görüyor. Harmandalı’da yaşayanlar, yılda 3-5 kez yoğun koku altında kaldıklarını söylüyorlar. “Çöpün asıl kokusunu Ev-ka 5 çekiyor” diyor parka torununu getiren Ali Bey. “Çocuklar bu sağlıksız havayla büyüyor. Şu dereyi görüyorsunuz. Bu dereden bir kova su alın ve bir ağacın dibine dökün, ne kadar yaşayabilir?” diye soruyor. Bahsettiği dere, çöplükten gelen sular yüzünden simsiyah durumda.

Çoban Hasan, derenin yeterince kireçlenemediğini söylüyor. “Ara ara gidip kireç atıyorlar, ama hep ‘Büyüklerin’ geldiğinde göreceği kısma” diyor. Çocuklar burada oynuyor ve Hasan’ın koyunları da bu derenin hemen yakınlarında otluyor o sırada.

Ev-ka 5’de ve İzkent’te yaşayanlar çocuklarını evlerinin yakınlarındaki Egekent İlkokulu’na göndermek zorunda kaldıklarını anlatıyorlar. Okul, çöplüğün hemen karşısında. İzkent’te yaşayan eski gemi kaptanı Yılmaz Bey, “Türkiye, İzmir, bu manzarayı hak etmiyor” diyor. Kendisi, 2002’den beri İzkent’te yaşıyor. Kooperatiften evi alırken çöpün orada bulunduğundan haberdar olduğunu söylüyor; fakat kooperatife kayıt olmaya geldiklerinde, çöpten çok uzakta bir örnek ev gösterilmiş onlara. Çekilen kura sonrası çöple karşı karşıya kalmışlar.

Çöpün kaldırılmayacağını düşünüyor

Çarşamba günleri Ev-ka 5’te pazar kuruluyor.  “Akşamüstü koku daha da yayılır. Bu kokunun, bu sağlıksızlığın altında yaşamaya çalışıyoruz. Kalkacağına hiç inanmıyorum” diyor pazarda domates satan Ahmet Bey. Sonrasında konuştuğumuz diğer 5 kişi de sinekten ve kokudan şikâyetçi. Onlar da çöplüğün kaldırılmayacağını düşünüyor. Bir partinin kadın kolları başkanlığını yapan Melahat Hanım, “Birliktelik gerekli. Biz toplandık, eylem yaptık, yürüdük ama bir şeyler değişmedi. İstanbul, Ankara ve Bursa artık bu çöplük işini halletti. İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin de bir şeyler yapması gerekiyor” diye belirtiyor.

22 yılda değişem bir şey yok

Harmandalı 1992’de kurulduğunda, Türkiye’nin en modern katı atık bertaraf tesisi olarak lanse edilmişti. Ancak aradan geçen 22 yılda çöplük için herhangi bir yenileme çalışması yapılmadı. Vahşi depolama olarak adlandırılan yöntemle, bu çöpler toplanıyor ve kazılan çukurlara gömülüp sıkıştırılıyor. Tesiste herhangi bir ayrıştırma ünitesi bulunmuyor. Kazılan ve yeniden kapatılan bu çukurlar ciddi bir heyelan ve metan gazı patlaması tehlikesi barındırıyor.

Çöplükteki patlamaların sebebi, gömülen çöplerin içindeki organik maddelerin bakteriler tarafından çürümesiyle açığa çıkan metan gazının birikmesiyle sıkışması. Harmandalı’da yaşayanlar bu tehlikenin de farkında. 1993’te Ümraniye’deki Hekimbaşı Çöplüğü’nde ardı ardına patlamalar meydana gelmişti. Toplam 27 insanın cesedine ulaşılabildi, 12 insan ise kayboldu. Bu olayı da hatırlayan mahalle sakinleri, aynı durumun Harmandalı için de gerçekleşebileceğinden korkuyor ve acilen bu depolama alanının taşınmasını istiyor.

Katı atıktan enerji üretimi

Katı atıklardan enerji üretimi şu an dünyada 2,200′den fazla merkezde uygulanmakta. Bu merkezlerde toplanan çöpler, ayrıştırıldıktan sonra 700-800 derecede yakılıyor. Bu ısı, sonrasında elektriğe dönüştürülüyor ve evlere dağıtılıyor. Yakılan çöplerin sadece yüzde 15’i kül olarak kalıyor. Bu küller de çimentoya dönüştürülebiliyor. İzmir Büyükşehir Belediyesi yeni yapılacak olan atık merkezinin enerji üretimi de yapacağını belirtiyor.

Ayrıca katı atıklardan kompost da yapılabiliyor. Bitkisel ve hayvansal atıkların nemli-oksijenli ortamda bozunarak organik gübreye dönüşmesi olayına kompostlaşma deniyor. Bu madde ile oldukça verimli topraklar elde ediliyor.

Belediye yeni atık merkezi kurmak istiyor

İzmir Büyükşehir Belediyesiyle konuyla ilgili yaptığımız görüşmede, en kısa zamanda Harmandalı’nın bu problemini çözmek istediklerini aktardılar. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na Harmandalının durumunu bildirdiklerini sözlerine ekleyen belediye çalışanları gelecek cevap doğrultusunda, İzmir gibi büyük bir şehrin uzey–güney ve merkez olarak dağıtılacak üç bölgesine yeni katı atık merkezi kurmak istediklerini söylediler.

2010’da yerel basına konuşan İzmir Büyükşehir Başkanı Aziz Kocaoğlu, Harmandalı’daki çöp depolama alanının limitlerine ulaştığını, devlet kurumlarıyla birlikte dört senedir yeni yer arayışında olduklarını söylemişti. 2011’de Kocaoğlu; “Çöp tesisine karşı çıkılıyor. Çünkü Ümraniye çöplüğünden tutun bizdeki Harmandalı çöplüğüne kadar bir çok örnek akla geliyor. Bu yüzden tepki gösteriyorlar. Bu da doğal bir şey. Umuyorum ki, bizim yapacağımız katı atık değerlendirme tesisinden sonra Türkiye’de bu algı değişecek. Tesisimiz bir ilk ve ülkemize örnek olacak. Bizim kullanacağımız yeni teknolojiyi kullanan hiçbir ilde çöp yeri problemi yaşanmayacak” diye konuştu.

Yamanlar köyü son yeşil alan

2014’te halen alan kararı verilemedi. Gerek düşünülen alanların Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) raporları gerekse adı geçen bölgelerde yaşayanların tepkileri sebebiyle Harmandalı çöplüğünün taşınacağı yer kesinleşmedi. 2011 yılında Torbalı’nın Taşkesik Köyü’ne yapılması planlandı; fakat Kültür ve Turizm Bakanlığı’ndan izin çıkmadı. 2013’te Büyükşehir rotayı bu sefer Menemen’e çevirdi, ancak mahkeme kararıyla oradan da vazgeçildi. 2013’ün yaz aylarında ise, katı atık bertaraf tesisinin Karşıyaka’ya bağlı Yamanlar Köyüne yapılacağı açıklandı.

Konuyla ilgili olarak pek çok karşıt görüş ortaya atıldı. Yamanlar, İzmir’in kuzeyinde biyolojik çeşitliği olan, 2 milyona yakın nüfusun, su ihtiyacını karşılayan kentin geriye kalmış, son yeşil bölgelerinden biri. Yamanlar, ayrıca içerisinde doğal SİT alanı da bulunduruyor. Eğer taşınma işlemine başlanırsa Harmandalı rekreasyon alanına dönüştürülecek. 135 bin ağacın dikileceğini ileten belediye, projeye 2014 yılında başlanacağını açıkladı. Ancak geçtiğimiz dört ay boyunca herhangi bir projeye başlanmadı.

Burayı bitirdiler, başka yeri bitirmesinler

Türkiye, atık yönetimi konusunda Avrupa’dan ve diğer pek çok ülkeden oldukça geride. Yıllarca bu konuda bir plansızlık içinde olan ülke, son zamanlarda yenilikçi bir bakış kazandı. Özellikle metan gazından enerji üretilmesi yöntemiyle toplanan tonlarca çöpü eritmeye başladı. Ancak, halen daha geri dönüşüm büyük sorun. 2008 verilerine göre, Türkiye toplam çöpünün yüzde 97,58’ini depoluyor ve yüzde 0,29’unu da geri dönüştürüyor.

Almanya’da ise toplam çöpün yüzde 17’si depolanırken, yüzde 33,10’u geri dönüştürülüyor. Kalan kısımlar ise yakma işlemlerine tabii oluyor. Harmandalılar bir gün böyle bir atık sistemine kavuşmayı arzuluyor. Biraz da umutsuzlar. Çoban Hasan,  “Burayı bitirdiler, bari başka yerleri bitirmesinler” diyor. (BS/NV)

* Bu haber medyakulubu.com'da yayımlandı.