Yapay zeka sosyolojisi notları 2: Makinelerin dünyası

* Fotoğraf: Pixabay

Yapay zeka sosyolojisi kavramsallaştırması, 1980’lere dek geriye gider; öte yandan beslendiği kaynaklar düşünülürse daha önceki yıllara gideriz. Bu ilk tartışmalarda yapay zekanın toplum üstündeki etkileri henüz kısıtlıdır. Yapay zekanın uygulama alanları da dardır; genellikle üniversite, şirket ve araştırma kurumlarının laboratuvarlarının pek de dışına çıkılmamıştır. Bu nedenle, bu ilk tartışmalarda, yapay zeka ile sosyoloji ilişkisinde başka bir yola sapılır: Buna göre, makineler arasındaki etkileşime sosyoloji modelleri uygulanacaktır (örneğin, Woolgar, 1985; Carley, 1996). Böylelikle, toplumsallık kavramının altında yatan insan varsayımı da dönüşüp geliştirilecektir.

Nesnelerin internetinin müjdecisi

Woolgar (1985), pergeli daha geniş açarak, ‘makineler’ sınıfına yapay zekaya ek olarak bisikletleri, füzeleri vb. de ekler. Makineler kimi durumlarda (bisiklet örneğinde değil elbette) insansız bir biçimde etkileşmektedir. Bu yaklaşım, daha sonra öne çıkacak ‘nesnelerin interneti’ kavramsallaştırmasını müjdeler. Bu, kullandığımız buzdolabından saç kurutma makinesine tüm elektronik aygıtların internete bağlı olduğu bir dünyaya karşılık gelir (bkz. Gezgin, 2020). Bu dünyada bu elektronik aygıtlar, daha bağımsız bir etkinliğe kavuşacaktır. Böylelikle, makinelerin kendi kendilerine etkileşiminden bir başka yapay zeka sosyolojisi izleği çıkmaktadır. Bu etkileşime bugün ‘yapay toplum/topluluk’ ‘yapay toplumsallık’ (artificial sociality) vb. gibi adlar yakıştırılmaktadır (bkz. Rezaev, Starikov, & Tregubova, 2020; Rezaev & Tregubova, 2018; Sawyer, 2003).

Yapay zeka yöntemleriyle sosyoloji

Sonraki çalışmalarda, yöntem sorunu öne çıkıyor. Makinelerin sosyolojisi yanında, yapay zeka yöntemlerinin toplumsal olgu ve olayları incelemek için nasıl kullanılabileceği değerlendiriliyor (örneğin, Carley, 1996). Ağ kavramsallaştırmasıyla örüntü (pattern) tanımaya öncelik veren bu tartışmalar, bilgisayısal (computational) toplumsal bilimlerin öncülü görünümünde (örneğin bkz. Brent, 1988). Benzer bir yaklaşım, topluma bilgisayısal anlamda ‘karmaşık bir dizge’ olarak bakılmasında görülüyor (örneğin, Anderson, 1989; Wolfe, 1991). Bu bağlamda, yapay zekanın örgütlenmesiyle toplumsal örgütlenme arasındaki koşutluklar inceleniyor (bkz. Ardigo, 1988; Carley, 1994; Schwartz, 1989). Simulasyonlar ve modellemeler, bir diğer buluşma noktası (bkz. Brent, & Thompson, 1999; Halpin, 1989). Bainbridge ve ark. (1994) ‘yapay toplumsal zeka’ diye adlandırdıkları bir kavramı ele alıyor ve bunu makine zekası tekniklerinin sosyal görüngülere uygulanması olarak tanımlıyor (s.408).

Etnografi ve çoklu zeka

Sosyolojiyle yapay zekanın bir diğer kesişim noktası, bilim sosyolojisi dolayısıyla: Yapay zeka uzmanlarının nasıl çalıştıkları, akıl yürüttükleri vb. konular, etnografik bir bakış açısını gerektiriyor (bkz. Bloomfield, 1988; Forsythe, 1993; Rosental, 2003). Aynısı, teknoloji sosyolojisi için de geçerli. Bu kez yapay zekadan sosyolojiye bakmak yerine, sosyolojiden yapay zekaya bakıyoruz ve yapay zekanın olası toplumsal sonuçları radarımıza takılıyor (bkz. Mlynář ve ark., 2018). Böylelikle, yapay zekanın eğitim, ulaşım, ev sistemleri, oyunlar, sağlık vb. farklı kullanım alanlarını sosyolojik bir mercek altına alıyoruz.(1) Bunların her biri, ayrıca incelenmeyi bekliyor. Buna benzer bir biçimde, zekaya tekli değil çoklu modelle bakarsak, karşımıza birkaç çeşit yapay zeka çıkacak: Matematiksel yapay zeka, duygusal yapay zeka, toplumsal yapay zeka vb.

Yapay zekaya güvenebilir miyiz?

Son olarak, bugün sık tartışmaya açılan bir alan, yapay zekaya güven konusu (bkz. Jacovi ve ark.; Thiebes ve ark.). “Yapay zeka bilinçlenip insanlığı yok eder mi?” sorusu/korkusu, birçok bilim-kurgu yapıtı için temel malzeme niteliğinde (Suchacka & Horáková, 2019). Bunun dışında, akla, nükleer füze uyarı sistemlerindeki hatalar geliyor (2). Dahası, Fukuşima örneği, ileri teknolojinin hatasızlığı güvence altına almadığını gösteriyor. Yapay zekalı silahların hata yapan insan yapımı makinelerden daha güvenilir olup olmadığı tartışma konusu (Suchacka & Horáková, 2019). Üstelik, yapay zeka da yanlış alarm vermek üzere haklanabilir (3).

Yapay zeka alanındaki gelişmeleri eleştirel aklın süzgecinden geçirmeden kabullenmenin hatalı oluşuna binbir kanıt var. Ancak küresel egemenler bunları dikkate alır mı tartışılır... (UBG/AS)

Dipnotlar

1. Yapay zekanın sağlıkta kullanımıyla ilgili sosyolojik bir çalışma için bkz. Kasapoğlu, 2020.

2. Bkz. Sputnik Türkiye. (2019). Nükleer cehennemin eşiğinde: Bazı hatalar insanlığın hayatına mal olabilirdi. Sputnik Türkiye, 06.12.2019.

3. Bkz. Sputnik Türkiye. (2019). Rus uzman nükleer bir savaşı tetikleyebilecek nedenleri açıkladı. 13.09.2019.

Kaynakça

Anderson, B. (1989). On artificial intelligence and theory construction in sociology. Journal of Mathematical Sociology, 14(2-3), 209-216.

Ardigo, A. (1988). Artificial intelligence: A contribution to systems theories of sociology. AI & SOCIETY, 2(2), 113-120.

Bainbridge, W. S., Brent, E. E., Carley, K. M., Heise, D. R., Macy, M. W., Markovsky, B., & Skvoretz, J. (1994). Artificial social intelligence. Annual Review of Sociology, 407-436.

Bloomfield, B. P. (1988). Expert systems and human knowledge: a view from the sociology of science. AI & SOCIETY, 2(1), 17-29.

Brent, E. (1988). Is there a role for artificial intelligence in sociological theorizing?. The American Sociologist, 19(2), 158-166.

Brent, E., & Thompson, G. A. (1999). Sociology: Modeling social interaction with autonomous agents. Social Science Computer Review, 17(3), 313-322.

Carley, K. M. (1996). Artificial intelligence within sociology. Sociological Methods & Research, 25(1), 3-30.

Carley, K. (1994). Sociology: computational organization theory. Social Science Computer Review, 12(4), 611-624.

Forsythe, D. E. (1993). Engineering knowledge: The construction of knowledge in artificial intelligence. Social Studies of Science, 23(3), 445-477.

Gezgin, U. B. (2020). An invitation to critical social science of big data: from critical theory and critical research to omniresistance. AI & SOCIETY, 35(1), 187-195.

Halpin, B. (1999). Simulation in sociology. American Behavioral Scientist, 42(10), 1488-1508.

Jacovi, A., Marasović, A., Miller, T., & Goldberg, Y. (2020). Formalizing Trust in Artificial Intelligence: Prerequisites, Causes and Goals of Human Trust in AI. arXiv preprint arXiv:2010.07487.

Kasapoglu, A. (2020). sociology of artificial intelligence a relational sociological investigation in the field of health. Reports on Global Health Research.

Mlynář, J., Alavi, H. S., Verma, H., & Cantoni, L. (2018, August). Towards a sociological conception of artificial intelligence. In International Conference on Artificial General Intelligence (pp. 130-139). Springer, Cham.

Rezaev, A. V., Starikov, V. S., & Tregubova, N. D. (2020). Sociology in the Age of ‘Artificial Sociality’: Search of New Bases. Sotsiologicheskie issledovaniya, (2), 3-12.

Rezaev, A. V., & Tregubova, N. D. (2018). Are sociologists ready for ‘artificial sociality’? Current issues and future prospects for studying artificial intelligence in the social sciences. Мониторинг общественного мнения: экономические и социальные перемены, 5 (147), 91-108.

Rosental, C. (2003). Certifying knowledge: the sociology of a logical theorem in artificial intelligence. American Sociological Review, 623-644.

Sawyer, R. K. (2003). Artificial societies: Multiagent systems and the micro-macro link in sociological theory. Sociological Methods & Research, 31(3), 325-363.

Schwartz, R. D. (1989). Artificial intelligence as a sociological phenomenon. Canadian Journal of Sociology/Cahiers Canadiens de Sociologie, 179-202.

Suchacka, M., & Horáková, N. (2019). Towards Artificial Intelligence. Sociological Reflections on the Relationship Man-Organization-Device. System Safety: Human-Technical Facility-Environment, 1(1), 912-920.

Thiebes, S., Lins, S., & Sunyaev, A. (2020). Trustworthy artificial intelligence. Electronic Markets, 1-18.

Wolfe, A. (1991). Mind, self, society, and computer: Artificial intelligence and the sociology of mind. American Journal of Sociology, 96(5), 1073-1096.

Woolgar, S. (1985). Why not a sociology of machines? The case of sociology and artificial intelligence. Sociology, 19(4), 557-572.